وزارت نفت، بانک مرکزی و شماری دیگر از نهادهای رسمی جمهوری اسلامی تلاش می‌کنند کاهش صادرات و درآمدهای نفتی این کشور را ناچیز و دور تازه‌ی تحریم‌های غرب را بی‌اثر جلوه دهند. خبرهای منتشر شده از سوی منابع بین‌المللی و واقعیت‌هایی که بعضا مورد تایید مقام‌های ارشد ایران نیز قرار گرفته‌اند خلاف این ادعا را نشان می‌دهند.

با به اجرا گذاشته شدن تحریم‌های نفتی جدید اتحادیه اروپا از ابتدای ماه ژوئیه (۱۱ تیر) و شدیدتر شدن تحریم‌های مالی ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی، پیش بینی می‌شود درآمدهای نفتی ایران میلیاردها دلار کاهش یابد. اتحادیه اروپا در کنار توقف واردات نفت از ایران، بیمه‌ی شناورهایی را نیز که محصولات نفتی این کشور را حمل می‌کنند، ممنوع کرده است. ظاهرا اقدام‌های ایران برای تغییر نام و محل ثبت نفت‌کش‌ها هم موثر نبوده است.

افزایش در آمد با کاهش تولید؟

بانک مرکزی جمهوری اسلامی با انتشار تازه‌ترین آمار درآمدهای نفتی ایران در پنج سال گذشته، ادعا می‌کند که درآمد متوسط ماهانه در سال ۹۰ به نسبت سال قبل با چهار میلیارد افزایش به بیش از ۱۱ میلیارد دلار رسیده است.

سال گذشته احمد قلعه‌بانی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اعتراف کرد که به دلیل فرسوده بودن چاه‌های نفت و عدم سرمایه‌گذاری لازم در تعمیر و نگهداری آنها تولید نفت به نسبت سال گذشته روزانه ۲۰ هزار بشکه کاهش می‌یابد. چند ماه پیش از آن هرمز قلاوند مدیر عامل شرکت مناطق نفت خیز جنوب، متوسط کاهش سالانه تولید نفت در ایران را ۳۰۰ تا ۳۳۰ هزار بشکه عنوان کرده بود.

به گزارش خبرگزاری ایسنا بانک مرکزی می‌گوید درآمد متوسط ماهانه نفت در سال ۸۹ حدود ۷ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بوده است. با این حساب درآمدهای ارزی ایران از فروش نفت در سال ۹۰ نزدیک به ۶۰ درصد بیشتر شده است.

ده‌ها میلیارد دلار کاهش درآمد نفتی

به اعتقاد کارشناسان ارقام ارائه شده از سوی بانک مرکزی تناسبی با واقعیت‌ها ندارد. با توجه به کاهش میزان صادرات افزایش درآمدها به این میزان تنها با بالا رفتن بهای جهانی نفت قابل توجیه است؛ این درحالی است که بر اساس آمار منابع معتبر جهانی، در زمان مورد اشاره‌ بانک مرکزی قیمت نفت ۱۵ درصد بیشتر افزایش نداشته است.

بی‌اثر خواندن تحریم‌ها به دلایل دیگری نیز باورپذیر تلقی نمی‌شود. برخی از نهادها و منابع مختلف بین‌المللی میزان کاهش صادرات نفت ایران را دریک سال اخیر تا ۶۰۰ هزار بشکه در روز اعلام کرده‌اند. مقام‌های جمهوری اسلامی نیز بارها تلویحا و آشکارا این کاهش را بدون ذکر میزان دقیق آن تایید کرده‌اند.

مرکز تحقیقات بین‌المللی انرژی در لندن پیش بینی می‌کند در سال جاری درآمدهای نفتی ایران با ۳۹ درصد کاهش ۴۴ میلیارد دلار کمتر از برآوردهای حکومت جمهوری اسلامی باشد. روزنامه‌ی آلمانی "زود دویچه" در گزارشی که روز جمعه (۶ ژوئیه/ ۱۶ تیر) منتشر شد این کاهش را حدود ماهی ۳ میلیارد دلار برآورد کرده است. برخی منابع کاهش درآمد سالانه را تا ۵۵ میلیارد دلار عنوان کرده‌اند.

تغییر نام و محل ثبت نفت‌کش‌ها

از هفته‌ی گذشته خرید نفت ایران توسط تمام کشورهای عضو اتحادیه اروپا متوقف شده است. کره جنوبی نیز، به عنوان چهارمین مشتری اصلی نفت ایران اعلام کرد از همین تاریخ واردات خود از ایران را متوقف می‌کند. به این ترتیب جمهوری اسلامی مجبور است روزانه برای حدود یک میلیون بشکه نفت خام خود مشتری جدید پیدا کند.

معضل کنونی ایران با توجه به خودداری شرکت‌های اروپایی از بیمه‌ی نفت‌کش‌های حامل محصولات ایران دو چندان شده است. ۹۰ درصد از کل نفت‌کش‌های جهان توسط موسسه‌های اروپایی بیمه می‌شوند. یافتن جایگزینی برای این شرکت‌ها اگر در مواردی ممکن هم باشد ساده نخواهد بود.

یکی از ترفندهای شرکت ملی نفتکش ایران برای مخفی ماندن فعالیت‌هایش تغییر نام و ثبت شناورها در کشورهای مختلف است. به نوشته‌ی فایننشال تایمز این شرکت در دوماه گذشته نام ۲۴ شناور خود را تغییر داده است. یکی از این شناورها هدا نام داشت و با پرچم قبرس حرکت می‌کرد.

تایید کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی صادرات

نفت‌کش هدا اکنون پرشس نام گرفته و با پرچم کشور تووالو، که جزیره‌ی کوچکی در اقیانوس آرام است فعالیت می‌کند. به نوشته‌ی روزنامه زود دویچه چنین تلاش‌هایی چندان موفقیت آمیز نبوده و از نظر نهادهای بین‌المللی کشتیرانی دور نمانده‌اند.

شناورهایی که در آبهای بین‌المللی حرکت می‌کنند دارای یک شمار ثبت جهانی هستند که با تغییر محل ثبت و نام آنها ثابت می‌ماند. از همین طریق هیچ نفت‌کشی نمی‌تواند در دراز مدت خارج از نظارت‌های بین‌المللی به کار خود ادامه دهد. با این همه چنین اقدام‌هایی کار تعقیب مقصد نهایی محموله‌های نفتی ایران را گاهی با مشکل روبرو می‌کند.

 در شرایط فعلی مشکل بزرگتر جمهوری اسلامی، پیدا کردن مشتریانی است که جایگزین خریداران از دست رفته شوند. برخی از خریداران سابق نفت ایران با روی آوردن به نفت عربستان، عراق یا امارات تاسیسات خود را مطابق با ویژگی محصولات این کشورها تغییر داده‌اند و بعید است در کوتاه مدت حاضر به برگرداندن آن به وضعیت سابق باشند.

ظاهرا همین دشواری باعث شد که احمد قلعه‌بانی حدود ده روز پیش در کنفرانس انرژی مسکو اعلام کند، ایران «به خاطر تعمیرات در مخازن و میادین» ممکن است از میانه‌ی تیرماه صادرات نفت خود را ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش دهد.