تلف شدن یک ماده یوز باردار در تصادف با خودرو در مسیر میامی – سبزوار، غفلت و ناکارآمدی در حفاظت از گونههای در معرض خطر انقراض را یادآوری کرد. مسئولیت امر متوجه کیست؛ پلیس، وزارت راه، سازمان محیط زیست یا رانندگان؟
تبلیغات
ششم فروردین، مدیرکل محیط زیست استان سمنان از تلف شدن یک قلاده یوزپلنگ آسیایی در محور ترانزیتی میامی سبزوار خبر داد و از مسئولان خواست به ایمن سازی مسیر مواصلاتی تهران – مشهد، نصب دوربین کنترل سرعت و تامین روشنایی مناسب مسیر کمک کنند.
یک روز بعد رسانهها اعلام کردند که یوز ماده "ماجراد" نام داشت و سه قلو باردار بود. راننده متخلفی که به او کوبیده، فراری است زیرا هیچ دوربینی برای کنترل سرعت و ثبت پلاک خودرو در جاده وجود ندارد.
یوز سه ساله زایا، به سادگی و بدون آن که نهاد یا سازمانی پاسخگوی اهمال در حفاظتهای لازم باشد، تلف شد. تنها هفت ماه قبل بود که یک خودرو در حد فاصل سهراهی زیدر تا کاروانسرای میاندشت، طوری با یک یوز آسیایی تصادف کرد که کارشناسان پارک ملی توران نتوانستند جنسیت حیوان را به دلیل شدت آسیبها تشخیص دهند.
ایرنا مینویسد در فاصله سالهای ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷ دستکم هفت قلاده یوزپلنگ در محور میاندشت – عباس آباد در تصادفهای جادهای تلف شدهاند. رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس یازدهم اما از تلف شدن ۱۰ یوز توران خبر میدهد که ظاهرا با احتساب مرگ پیروز یا موارد درگیری در روستاهاست.
سمیه رفیعی به ایسنا گفته است: «علیرغم نصب تابلوهای هشداردهنده، همچنان تصادف یوزها در جاده میامی – سبزوار رخ میدهد که این امر نشان از عدم نظارت و مدیریت صحیح این مسیر است.»
او پروژههای حفاظت از زیستگاه اصلی را "نمایشی" خوانده و افزوده که هنوز گزارشی از عوامل دخیل در مرگ پیروز نیز به مجلس ارائه نشده است. پیروز، توله ایران و فیروز در هشت ماهگی و بر اثر مشکلات کلیوی و تجویز آنتیبیوتیک نامناسب در بدو تولد تلف شد.
رفیعی از پلیس راهور فراجا خواسته که گشتهای مسیر یاد شده را تقویت کند و عنوان کرده که وزیر راه نیز در زمینه ایمنسازی جاده میامی – سبزوار قولهایی داده است.
جمعیت یوز در سراشیبی
همزمان، مهدی زارع خورمیزی، متخصص حیات وحش نسبت به تکرار "ترادی یوزهای استان یزد" در سمنان هشدار داده و گفته است: «درحال حاضر در کمال ناباوری تعداد یوزهای یزد از حدود ۵۰ فرد در دهه ۸۰ به یک فرد رسیده است. اگر شرایط ناامنی جاده در سمنان اصلاح نشود متأسفانه باید منتظر باشیم تا جمعیت یوز سمنان نیز به همین شرایط برسد و چند فرد ماده باقیمانده نیز از بین خواهند رفت. درحال حاضر تعداد یوزهای ماده بارور در کشور ۵ یا ۶ فرد است که با تلف شدن این یوز ۲۰ درصد یوزهای ماده ایران از بین رفتند و ضربه محکمی به جمعیت یوز وارد شد.»
این کارشناس اکولوژی تاکید کرده که هزینه احداث زیرگذر و روگذر در جادهها با ارزش یوز قابل مقایسه نیست: «شاید هر یوز بیش از هزار میلیارد تومان قیمت داشته باشد.»
او میگوید که سازمان حفاظت محیط زیست بودجه، امکانات لازم و اختیارات قانونی هزینه احداث زیرگذر و روگذر جادهها را ندارد و مسئله نیازمند عزم ملی و همکاری سایر دستگاهها به ویژه وزارت راه و شهرسازی است.
خبرگزاری ایرنا به نقل از بهرامعلی ظاهری، مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان نوشته استٰ «نصب دوربین کنترل سرعت و ایمنسازی جاده بر عهده وزارت راه و شهرسازی است، اما با وجود اینکه سازمان حفاظت محیط زیست طرحهای دقیق به منظور ایمنسازی قلمرو یوزپلنگ آسیایی در منطقه را برای عملیات اجرایی تقدیم کرد، اما همچنان اقدامی نشده است و از دهه ۹۰ تا کنون محدوده عباسآباد - میاندشت به قتلگاه گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی مبدل شده است.»
طبق پایشها و بنا به گفته ظاهری، ۶ قلاده یوزپلنگ ماده زایا در طبیعت پارک ملی توران در شرق استان زندگی میکنند و دوربینهای تلهای ۱۷ یوزپلنگ را شناسایی کردهاند که دو یوز نر بالغ نیز در میان آنها وجود دارند.
یوزپلنگ آسیایی گونهای نادر و ارزشمند و در عین حال در حال انقراض است. ایران یکی از آخرین کشورهایی است که این گونه در آن زندگی میکند. یک سال قبل معاون سازمان حفاظت محیط زیست وضعیت یوزپلنگهای ایران را "فوق بحرانی" اعلام کرده و گفته بود تعداد کل یوزپلنگها به ۱۲ قلاده رسیده که تنها سه فرد از آنها ماده بالغ هستند. تا ۱۲ سال پیش شمار یوزپلنگهای ایران بالغ بر۱۰۰ قلاده اعلام میشد.
تصاویر نادری از حیات یوزپلنگ ایرانی و خطر انقراض آن
مرتضی اسلامی دهکردی مدیرعامل "انجمن یوزپلنگ ایرانی" به دویچهوله میگوید تعداد یوزپلنگ ایرانی از آنچه که پیش از این تخمین زده میشد کمتر است. مروری بر زیست این موجود حفاظت شده با به روز رسانی گالری عکسی از سال ۲۰۱۷.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
در حالیکه یوزپلنگ آسیایی در نیمه قرن گذشته از اکثر زیستگاههای خود در آسیا محو شد، "کانون شکار ایران" در سال ۱۳۳۸ یوزپلگ را "حفاظت شده" اعلام کرد. این تصویر توسط بیژن دره شوری زیستشناس پیشکسوت در سال ۱۳۴۹ در منطقه "خوش ییلاق" گرفته شده است.
عکس: Bijan Dare Shouri
تیمارداری از پیروز
کمتر حیوانی به اندازه یوزپلنگ و علاقمندی به تداوم نسل آن مورد توجه ایرانیان است. به گفته مرتضی پورمیرزای، مدیر عامل انجمن یوزپلنگ ایران حدود ۴۰ یوزپلنگ آسیایی در ایران وجود دارد. در مناطق حفاظتشدهای مانند «توران» نیز آمارها کم نشده ولی در خراسان شمالی از جمعیت یوزها کاسته شده است.
عکس: Irna
پیروز چهار ماهه شد
بیم و امید بر سر راه این گونه در حال انقراض بسیار است. کمبود غذا، عدم امنیت در جادههای منتهی به مناطق حفاظتشده و شکست پروژههای سازمان حفاظتمحیطزیست، شرایط ناپایداری از وضعیت یوزپلنگ را نشان میٔدهد.
از سه توله یوز تولدیافته در اسارت، این یوز ۴ ماهه به نام پیروز باقیمانده است.
عکس: Irna
پیروز شیطنت میکند
اینک چشمها به این توله دوخته شده که شک و تردیدهایی در باره تواناییاش برای زندگی در طبیعت وجود دارد. گزارشها از سلامتی او خبر میدهند و اینکه به گوشتخواری روی آورده است.
عکس: Irna
جنگال، مسنترین یوزپلنگ دنیا
یوزپلنگ به ندرت بیش از ۱۰ سال عمر میکند. "جنگال" نام یوز آسیایی است که بیش از ۱۰ سال عمر کرد. تصویر جنگال برای اولینبار در اکتبر ۲۰۰۱ بهوسیله دوربین تلهای در منطقه نایبندان توسط جواد نجفی گرفته شد. تا سال ۲۰۱۱ حضور جنگال در این منطقه ثبت شد. زمانی که جنگال را مرده پیدا کردند هیچ جراحتی نداشت. تخمین زده می شود جنگال تا ۱۴ سال عمر کرد. جنگال به عنوان مسنترین یوزپلنگ در دنیا شناخته شده است.
عکس: Javad Najafi
در ۹ شهریور ۱۳۷۳ ماده یوزپلنگی که به همراه سه تولهاش برای خوردن آب به نزدیکی شهر بافق آمده بودند مورد حمله چند فرد غیربومی با چوب و سنگ قرار گرفتند. در این ماجرا دو توله یوز کشته شدند. ماده یوز زخمی فرار کرد و تنها یک توله توسط محیطبانان نجات یافت که با نام ماریتا تا سال ۱۳۸۲ در پارک پردیسان تهران زندگی میکرد.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
´
کوشکی یوزپلنگ آسیایی در اسارت است که در حصاری به وسعت ۱۲ هکتار در پناهگاه حیاتوحش میاندشت در ۱۰ کیلومتری شرق جاجرم در شرایط نیمه اسارت نگهداری میشود. فردی به نام کوشکی این یوزپلنگ را که در آن زمان یک توله بود به سازمان محیط زیست هدیه داد. او این یوزپلنگ را از سه چوپان که آن را شکار کرده و قصد کشتنش را داشتند خریداری کرده بود.
عکس: Morteza Eslami Dehkordi
کوشکی
یوزهای آسیایی مینیاتورهای مناطق کویری ایران هستند که در یکی از دشوارترین شرایط آب و هوایی توانستهاند همچنان به بقای خود ادامه دهند.
عکس: Mohamad Sadegh Farhadinia
دلبر
دلبر توسط محیطبانان در منطقه توران در حالی پیدا شد که در میان گوسفندان یک چوپان بود. این پستاندار در حال حاضر در پناهگاهی در پارک ملی توران و در محیط بسته زندگی میکند زیرا مشخص نیست که بتواند دوباره به محیط وحش بازگردد.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
اکثر مردم تعجب میکنند وقتی میفهمند که در خارج از آفریقا و در ایران یوزپلنگ وجود دارد و بیشتر متعجب خواهند شد وقتی که یوزپلنگها در کوه دیده میشوند.
عکس: Mohamad Beheshti
پروژه حفاظت از یوز آسیایی
از سال ۱۳۸۶ با ابتکار "انجمن یوزپلنگ ایرانی"، روز ۹ شهریور به عنوان روز ملی یوزپلنگ پیشنهاد شد و در سراسر جهان بزرگداشتی به مناسبت این روز برای حفظ یوزپلنگ برگزار میشود.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
´
بر اساس پژوهشی که از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۸ در شمال شرقی ایران صورت گرفته، بیش از ۸۰ درصد غذای یوزها را علفخواران وحشی و کمتر از ۱۰ درصد غذای یوزها را پستانداران کوچک جثه تشکیل میدهند.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
از ابتدای برنامه "پایش یوزپلنگ در ایران"، یک خانواده متشکل از یک یوز همراه با سه توله از تابستان ۱۳۹۱ در پناهگاه حیاتوحش میاندشت شناسایی شدند که تنها خانواده از یوزها در سال ۱۳۹۱ بود که در کل ایران به صورت مستند حضور داشتند.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
یوز مادر همراه با سه تولهاش
بررسیهای اخیر نشان میدهد که از سال ۱۳۸۰ تاکنون، حداقل ۷۵ یوزپلنگ در مناطق مختلف ایران به دنیا آمدهاند که در ۳۲ خانواده مختلف بودهاند. به بیان دیگر، حداقل هر سال بطور متوسط ۶ تا ۷ توله یوزپلنگ در ایران به دنیا آمدهاند.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
مطالعات در شرق آفریقا نشان داده که از هر ۲۰ توله یوزپلنگی که در طبیعت به دنیا میآید، تنها یکی به سن ۱۸ ماهگی که زمان جدایی از مادر است، میرسد. بررسیها در ایران اما نشان میدهد میزان بقای توله یوزها در ایران از آفریقا بیشتر است و درصد بالاتری از تولهها به سن بلوغ پا میگذارند.
عکس: Hasan Ghazinejad
دوربین تلهای (نشان داده شده در تصویر) بهترین و مفیدترین ابزار کمک برای درک بهتر از تعداد یوزپلنگها در ایران است.
عکس: Hasan Ghazinejad
در گذشته یوزپلنگهای آسیایی در سراسر خاورمیانه و آسیای مرکزی زندگی میکردند. امروزه از یوزپلنگ آسیایی تنها جمعیت کوچکی در ایران باقی مانده است. سریعترین پستاندار روی زمین به سرعت به سمت آیندهای نامطمئن میدود، مگر آنکه بشر آن را در این مسابقهی بقا یاری دهد.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
زيستگاههای یوزپلنگ در ایران که طی يک دهه گذشته حضورشان در آنها قطعی شده عبارتند از: قرخود و بهکده، مياندشت، خوش ييلاق، سفيدکوه آرسک، توران، درونه، کوير، عباس آباد، سياهکوه، نايبندان، دره انجير، آريز، بهاباد، بافق، کالمند، راور، رفسنجان.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
آرش
پناهگاه حیاتوحش نایبندان در خراسان جنوبی یکی از زیستگاههای اصلی یوز آسیایی در ایران است. در تابستان دمای هوا در این منطقه به ۵۰ درجهی سانتیگراد میرسد. این یوزپلنگ که آرش نامگذاری شده، یکی از یوزپلنگهای شناسایی شده پناهگاه حیاتوحش نایبندان است.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
یوز آسیایی دارای قابلیت ویژهای برای وفق دادن خود با شدت دمای آب و هوا است. یوز آسیایی از ۲۰ درجه زیر صفر در زمستان تا ۵۰ درجه بالای صفر در کویر ایران را در تابستان تحمل میکند. شاید ایران تنها کشوری است که میتوان انتظار داشت در آن یوزپلنگ را در برف دید.
عکس: Eskandar Firouzi
یوزها در سن حدود ۱۸ ماهگی از مادر خود مستقل میشوند تا بتوانند گستره جدیدی برای خود بیابند.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
جادهها، عامل کشته شدن بيش از چهل درصد يوزهای کشته شده در ايران
طی یک دهه اخیر در ایران، ۲۷ یوزپلنگ توسط عوامل انسانی مختلف از پا در آمدهاند که حداقل ۱۱ مورد آن بر اثر برخورد با خودروهای عبوری بوده است. تا به حال یوزهای مختلفی در جادههای توران، بافق و دره انجیر قربانی تصادف با وسایل نقلیه شدهاند. حداقل ۶ یوز تنها در جاده منطقه حفاظت شده کالمند، جاده یزد - بندرعباس در اثر تصادف با وسایل نقلیه عبوری کشته شدهاند.
عکس: ICS/ DoE/CACP/PANTHERA
یوز ایرانی در معرض انقراض است. شکار بی رویه، تخریب زیستگاهها و کاهش تنوع ژنتیکی تنها بخشی از مشکلات موجود البته عمده برای یوزپلنگ آسیایی باقی مانده در ایران است.