مظفرالدین شاه قاجار، در سفری به ممالک اروپایی به میرزا ابراهیم خان عکاسباشی دستور داد که یک دستگاه دوربین فیلمبرداری بخرد و از جشنواره‌ی گل که در پاریس برگزار شده بود، تصویربرداری کند. تصویرهای آماتوری ابراهیم خان عکاسباشی از جشنواره‌ی گل پاریس، اولین اثر سینمایی مستند ایران محسوب می‌شود.

خان بابا معتضدی نیز اولین فیلمساز ایرانی شد که در فرانسه "سینمای مستند" را به عنوان حوزه‌ی تخصصی تحصیلی خود برگزید. فیلم‌های او در دهه‌ی اول ۱۳۰۰ بیشتر شبیه به رپرتاژهای خبری بود که وقایع سیاسی جاری کشور را ثبت می‌کرد.

سینمای مستند ایران در دهه‌های گذشته روزهای اوج و افول بسیاری را پشت سر گذاشته است. از دهه‌ی طلایی ۱۳۴۰ که بعضی از بهترین آثار سینمایی مستند کشور ساخته شد تا امروز که آثار مستند بعضی سینماگران ایران پای ثابت جشنواره‌های سینمای مستند در جهان شده است و با این همه سینمای مستند ایران هنوزهم با کمبود حمایت‌های داخلی روبروست.

پیشرفت‌های فن‌آوری و دیجیتال، مهارت‌های سینماگران مستند و کیفیت کاربرد تکنولوژی در آثار آن‌ها را ارتقای چشمگیری داد. سینمای مستند مستقل ایران حالا در اینترنت وب‌سایتی با عنوان "رای بن مستند"( www.rybondoc.com) دارد. وب‌سایتی که قرار است به صدها سوال مخاطبان درباره‌ی سینمای مستند و آخرین اخبارش پاسخ دهد.

پروژه‌ای به مثابه‌ی یک "مبارزه‌ی شخصی"

"رای بن" به معنای "درخت اندیشه" با رویکرد آموزشی و پژوهشی، محلی برای پوشش اخبار سینمای مستند، انتقال تجربه‌ها و تولید محتوا در زمینه‌ی سینمای مستند ایران است.

امیرحسین ثنایی، مدیر این وب‌سایت به دویچه‌وله می‌گوید:« ایده‌ی این پروژه از دل نیازهای سینمای مستند کشور و برای تحقق رویاهای ما درباره‌ی سینمای مستند کشور بیرون آمد.»

ثنایی این پروژه را که تا به حال مستقل و بدون قبول کمک مالی از سوی نهادها و گروه‌ها پیش برده است، "مبارزه شخصی" توصیف می‌کند. او می‌گوید:«این پروژه مبارزه‌ی شخصی من با جامعه‌ای بود که مدام تو را به سوی فردگرایی، بی‌تفاوتی و بی‌عملی سوق می‌دهد.»

وب‌سایت "رای بن مستند" بخش‌های مختلفی دارد: خبر، گفت‌وگو، منابع مطالعاتی و پرونده برخی از بخش‌های این وب‌سایت است که در تلاش است هم اخبار سینمای مستند را پوشش دهد و هم آثار پژوهشی و مطالعاتی در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.

امیرحسین ثنایی که خود از آغاز دوران دانشجویی‌اش در پروژه‌های مختلف مستند به عنوان دستیار تحقیق، مجری طرح، دستیار کارگردان و برنامه‌ریز مشارکت داشته است، سینمای مستقل را در یک کلام "راهی برای تجربه‌ی جهان و زندگی" می‌داند.

"رای بن مستند" صفحه‌ی فیس‌بوکی پروپیمانی هم دارد. مخاطبان این سایت از طریق ایمیل یا صفحه‌ی فیس‌بوک پروژه می‌توانند اخبار و تولیدات خود را برای گردانندگان ارسال کنند. این وب‌سایت یک شماره تلفن هم برای تماس اعلام کرده تا مخاطبان بتوانند با تماس تلفنی هم با گردانندگان وب‌سایت در ارتباط باشند.

" به تماشای مستند" در شهرهای مختلف ایران

"رای بن مستند" تلاش می‌کند که فعالیت و حضور آن‌ها تنها محدود به فضای مجازی نباشد. گردانندگان پروژه‌ای با عنوان "به تماشای مستند" را نیز در کنار وب‌سایت راه‌اندازی کرده‌اند که هدفش اکران آثار سینمایی مستند در شهرهای مختلف ایران است.

آن‌ها با شعارهایی مثل "ما می‌خواهیم شما بهترین فیلم‌های مستند ایرانی را ببینید" و "به آرامی آغاز به مردن می‌کنی اگر مستند نبینی" گزیده‌ای از آثار مستند را به شهرهای مختلف کشور برده و با هماهنگی مسئولان اجرایی و علاقه‌مندان در سالن‌های سینمایی به اکران درمی‌آورند.

امیرحسین ثنایی می‌گوید:« برای اولین‌بار ما در سایت رای بن مستند به دنبال اکران شهر به شهر فیلم‌های مستند در کشور رفتیم. پروژه‌ای که تلاش کردیم چندرسانه‌ای باشد و با حضور و همکاری و همراهی مستندسازان محقق شد.»

ثنایی تاکید می‌کند که آن‌ها به دنبال همکاری و ارتباط با مستندسازان ایرانی در خارج از کشور نیز هستند. او می‌گوید:« برای مثال گروهی از مستندسازان ایرانی در آلمان خبر ساخت مستندهای خود را در اختیار ما قرار داده و ما نیز در وب‌سایت پوشش دادیم. اخیرا یک مستندساز ایرانی ساکن اتریش نیز مستندهایش را برای ما ارسال کرده است. ما در تلاشیم وب‌سایت محفلی برای همه‌ی مستندسازهای ایران در جهان باشد.»