کمیته ویژه رسیدگی به خسارات اعتراضات ۱۴۰۱ تمدید شد. حتی در صورت شناسایی نشدن ضارب، خانوادهها غرامت دریافت میکنند. علی ربیعی به ترکیب کمیته اضافه شده و گزارش نهایی بهزودی منتشر میشود.
کمیته ویژه بررسی ناآرامیهای ۱۴۰۱ که پس از اعتراضات گسترده آن سال تشکیل شده بود، با تصمیم مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران، مأموریت خود را برای یک سال دیگر تمدید کردعکس: ZUMA Press/picture alliance
تبلیغات
کمیته ویژه بررسی ناآرامیهای ۱۴۰۱ که پس از اعتراضات گسترده آن سال تشکیل شده بود، با تصمیم مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران، مأموریت خود را برای یک سال دیگر تمدید کرد. این تصمیم در حالی اتخاذ شده است که با آغاز به کار دولت چهاردهم، گمانهزنیهایی درباره توقف فعالیت این کمیته مطرح شده بود. با این حال، تمدید مأموریت کمیته نشاندهنده ادامه سیاست دولت در مدیریت و رسیدگی به پیامدهای ناآرامیهای ۱۴۰۱ است.
علاوه بر تمدید مأموریت، علی ربیعی، دستیار اجتماعی رئیسجمهور، به ترکیب این کمیته اضافه شده است. ربیعی که در دولتهای پیشین بهعنوان سخنگو و وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی فعالیت کرده، اکنون با مأموریت ویژه در این کمیته حضور خواهد داشت. به نظر میرسد اضافه شدن او به این ترکیب، نشاندهنده رویکرد جدید دولت در تعامل با پیامدهای اجتماعی و سیاسی ناآرامیهای ۱۴۰۱ باشد.
پیشینه تشکیل کمیته ویژه بررسی اعتراضات۱۴۰۱
کمیته ویژه بررسی ناآرامیهای ۱۴۰۱ در پی اعتراضات گستردهای که پس از مرگ مهسا امینی در شهریور ۱۴۰۱ آغاز شد، تشکیل شد. این اعتراضات که در ابتدا با محوریت مطالبه آزادیهای اجتماعی و رعایت حقوق زنان شکل گرفت، بهسرعت به یکی از بزرگترین چالشهای نظام در سالهای اخیر تبدیل شد.
در همان زمان، ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور وقت، دستور تشکیل این کمیته را با هدف "رسیدگی به مطالبات معترضان، بررسی تخلفات احتمالی نیروهای امنیتی و پرداخت خسارت به آسیبدیدگان" صادر کرد.
ریاست این کمیته به احمد وحیدی، وزیر کشور، واگذار شد و اعضای اولیه آن شامل سکینه پاد (وکیل دادگستری)، زهره الهیان (رئیس کمیته حقوق بشر مجلس)، کاظم غریبآبادی (دبیر حقوق بشر و معاون بینالملل قوه قضائیه) و حسین مظفر (عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام) بودند.
با پایان دولت سیزدهم و آغاز به کار دولت مسعود پزشکیان، ادامه فعالیت این کمیته در هالهای از ابهام قرار داشت. اما تصمیم جدید پزشکیان برای تمدید مأموریت این کمیته، نشاندهنده تداوم سیاست دولت در رسیدگی به پیامدهای ناآرامیها است.
اضافه شدن علی ربیعی به ترکیب کمیته
علی ربیعی، دستیار اجتماعی رئیسجمهور، با حکم مستقیم مسعود پزشکیان به این کمیته اضافه شده است. ربیعی که سابقه فعالیت در حوزههای اجتماعی، کارگری و امنیتی را دارد، یکی از چهرههای باسابقه در نظام سیاسی ایران محسوب میشود. او پیش از این در دولت حسن روحانی بهعنوان سخنگو و وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی فعالیت کرده و نقش پررنگی در مدیریت بحرانهای اجتماعی داشته است.
سکینه پاد، عضو این کمیته، درباره پیوستن ربیعی گفت: «اضافه شدن آقای ربیعی به ترکیب کمیته، قطعاً به بهبود روند تعاملات با نهادهای اجتماعی و نهادهای بینالمللی کمک خواهد کرد. ایشان تجربیات ارزشمندی در مدیریت بحرانهای اجتماعی دارند».
تبلیغات
اهداف و مأموریتهای جدید کمیته
بر اساس اعلام سکینه پاد، مأموریت جدید کمیته شامل سه محور اصلی خواهد بود:
- بررسی کامل ابعاد حقوقی و امنیتی ناآرامیها: این کمیته موظف است ابعاد مختلف اعتراضات از جمله تخلفات احتمالی نیروهای امنیتی، نقش گروههای معترض و میزان خسارتهای واردشده را بررسی کند.
- پرداخت خسارت به خانوادههای آسیبدیده: بر اساس دستور رئیسجمهور، کمیته موظف است میزان خسارتهای جانی و مالی واردشده به خانوادههای آسیبدیده را مشخص کرده و فرآیند جبران خسارت را ادامه دهد.
- تعامل با نهادهای بینالمللی: این کمیته باید گزارشهای خود را به سازمانهای بینالمللی از جمله شورای حقوق بشر سازمان ملل ارسال کند و از مواضع ایران در برابر گزارش کمیته حقیقتیاب بینالمللی دفاع کند.
پاد اعلام کرد که گزارش نهایی این کمیته، پیش از انتشار گزارش کمیته حقیقتیاب سازمان ملل، در اختیار دولت قرار خواهد گرفت.
روند پرداخت خسارت به آسیبدیدگان
به گفته سکینه پاد، کمیته ویژه تاکنون در ۱۱ استان کشور از جمله سیستان و بلوچستان، کرمانشاه، فارس، مازندران، گیلان، تهران، اصفهان و البرز با خانوادههای آسیبدیده دیدار کرده و روند پرداخت خسارتها آغاز شده است.
او درباره روند جبران خسارتها گفت: «ما به خانوادههایی که در جریان ناآرامیها عزیزان خود را از دست دادند یا دچار آسیبهای جسمی و مالی شدند، خسارت پرداخت کردهایم. حتی در مواردی که ضارب مشخص نبوده، دولت اقدام به جبران خسارت کرده است».
پاد افزود که حسین مظفر، دیگر عضو کمیته، بهطور جداگانه با خانوادههای آسیبدیده در استانهای البرز، اراک و تهران گفتوگو کرده و درخواستهای آنها را به کمیته منتقل کرده است.
اختلاف با کمیته حقیقتیاب بینالمللی
سکینه پاد درباره تعامل با کمیته حقیقتیاب سازمان ملل گفت که تاکنون سه جلسه رسمی با این کمیته برگزار شده است. با این حال، او از عدم انعکاس اقدامات ایران در گزارشهای این کمیته انتقاد کرد.
او گفت: «کمیته حقیقتیاب تاکنون بهطور کامل اقدامات دولت ایران در جبران خسارتها و رسیدگی به پروندههای قضایی را نادیده گرفته است. این نشاندهنده نگاه سیاسی آنها به مسئله است.»
پاد تأکید کرد که گزارش رسمی کمیته ویژه در اختیار دولت، ستاد حقوق بشر و وزارت امور خارجه قرار گرفته و از آن بهعنوان مستندات حقوقی در مجامع بینالمللی استفاده خواهد شد.
گزارش نهایی کمیته و رویکرد دولت
به گفته پاد، گزارش نهایی کمیته ویژه تا پیش از انتشار گزارش کمیته حقیقتیاب بینالمللی منتشر خواهد شد. این گزارش شامل اطلاعات کامل درباره روند پرداخت خسارتها، پروندههای قضایی و نتایج بررسیها درباره تخلفات احتمالی نیروهای امنیتی خواهد بود.
پاد در پایان گفت: «ما قصد داریم گزارش نهایی را پیش از انتشار گزارش کمیته حقیقتیاب به رئیسجمهور ارائه دهیم. این گزارش بهعنوان یک سند ملی، نشاندهنده اقدامات ایران در مدیریت پیامدهای ناآرامیهای ۱۴۰۱ خواهد بود.»
بر اساس اعلام کمیته ویژه، کمیته حقیقتیاب بینالمللی قرار است گزارش نهایی خود را در ۲۵ اسفندماه منتشر کند. تمدید مأموریت کمیته و اضافه شدن علی ربیعی نشاندهنده آن است که دولت ایران قصد دارد بهطور فعال در برابر این گزارش موضعگیری کند.
"زن زندگی آزادی"؛ یک سال بیسابقه به روایت تصویر
قتل ژینا مهسا امینی در زندان پلیس امنیت اخلاقی جنبش "زن زندگی آزادی" که در تاریخ ایران بیسابقه است را پدید آورد. روایت تصویری از پایداری جنبشی که در عمر یکسالهاش با سرکوبی عبث و همبستگی جهانی روبرو شد.
عکس: UGC
یک سال سرکوب عبث
این تصویر در روز ۲۱ شهریور سال ۱۴۰۲ در یکی از خیابانهای تهران، پایتخت ایران به ثبت رسیده است. یک سال پیشتر در روز سهشنبه ۲۲ شهریور، دختر جوانی که به همراه خانواده در سفری به تهران رفته بود، در مقابل مترو حقانی توسط گشت ارشاد بازداشت شد. در این فاصله ایران شاهد جنبش عظیم زن، زندگی، آزادی، سرکوب، همبستگی جهانی و از دست رفتن بیشتر مشروعیت حکومت جمهوری اسلامی شده است.
عکس: Morteza Nikoubazl/NurPhoto/picture alliance
مرگ ژینا مهسا و آغاز اعتراضات
روز چهارشنبه ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ تصویری از دختری بنام ژینا مهسا امینی روی تخت بیمارستان و درحالی که به کما رفته بود در شبکههای اجتماعی منتشر شد. این تصویر غم و خشم مردم را برانگیخت. روز جمعه پزشکان دستگاهها را خاموش کردند و ژینا مهسا امینی جان باخت. از همان روز تجمعات پراکنده در خیابانهای اطراف بیمارستان کسری و حمله نیروهای امنیتی به معترضین آغاز شد.
عکس: UGC
نام ژینا نماد شد؛ زایش جنبش "زن، زندگی، آزادی"
روز شنبه ۲۶ شهریور، پیکر ژینا مهسا امینی با حضور هزاران نفر در آرامستان "آیچی" سقز به خاک سپرده شد. در این مراسم زنان با چرخاندن روسریهایش در هوا شعار "ژن، ژیان، ئازادی" سر دادند. بر سنگ مزار ژینا مهسا امینی به کردی نوشته شده بود: «ژینا جان نخواهی مرد، نامت نماد میشود.»
عکس: Mukriyannewsagency
آغاز اعتراضات سراسری و سرکوب معترضان
در سه روز پایانی شهریورماه، دهها هزار نفر در شهرهای مختلف ایران در اعتراض به قتل ژینا مهسا امینی به خیابانها رفتند. حکومت جمهوری اسلامی نیز با تمامی ابزار سرکوب به مقابله با معترضان پرداخت.
عکس: UGC
بازداشت بیش از یکصد خبرنگار
۳۱ شهریور نیلوفر حامدی و یک هفته بعد الهه محمدی در ارتباط با پوشش خبری قتل ژینا مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، بازداشت شدند. نهادهای اطلاعاتی در بیانیهای الهه محمدی و نیلوفر حامدی را به ارتباط با دولتهای خارجی متهم کردند. اکبر منتجبی، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران گفته است: «بررسیها نشان میدهد در یکسال گذشته بیش از ۱۰۰ خبرنگار بازداشت شدهاند.»
کشتار و روایتهای دروغ بلندگوهای تبلیغاتی
نوجوانانی چون "نیکا شاکرمی" و "سارینا اسماعیلزاده" و زنان جوانی چون "حدیث نجفی" در اعتراضات روزهای آخر شهریور به قتل رسیدند. دستگاههای تبلیغاتی جمهوری اسلامی سعی کردند با اغتشاشگر خواندن معترضین و انتشار مطالبی همچون "بیماریهای پیش زمینهای" و "خودکشی" روایتی دیگر از کشتار معترضین ارائه کنند.
عکس: UGC
اعتراض در مدارس و دانشگاهها
دانشجویان و بخصوص دانشآموزان نیز به جنبش زن، زندگی، آزادی پیوستند و با تجمع، درآوردن روسری و سر دادن شعار زن زندگی آزادی، پاره کردن عکس خامنهای و خمینی از کتابهای درسی و آتش زدن آن، اعتراض خود را نشان دادند. در حمله نیروهای امنیتی به مدرسه "شاهد" در اردبیل، "اسرا پناهی"، دانشآموز این مدرسه در اثر خونریزی ناشی از ضرب و شتم ماموران جان باخت.
عکس: SalamPix/abaca/picture alliance
ترانه "برای..." به سرود جنبش تبدیل شد
دو روز بعد از انتشار ترانه "برای..." توسط شروین حاجیپور، ماموران امنیتی او را در روز هفتم مهر بازداشت کردند. این ترانه که تنها در صفحه شخصی شروین حاجیپور ۴۰ میلیون بازدید کننده داشت به سرود جنبش "زن، زندگی، آزادی" تبدیل و به چند زبان دیگر نیز ترجمه و اجرا شد. از این ترانه و شروین حاجیپور با جایزه معتبر و بینالمللی "گرمی" تقدیر شد.
عکس: Khaled Desouki/AFP/Getty Images
جمعه خونین زاهدان
در پی تجاوز یک فرمانده انتظامی به یک دختر ۱۵ ساله در چابهار، شهروندان بلوچ، هشتم مهر در خیابانهای زاهدان دست به اعتراض زدند. ماموران با به رگبار بستن معترضین دستکم ۱۰۸ نفر کودک، نوجوان، مرد و زن را به قتل رساندند. سپاه در ابتدا مدعی شد که گروه "جیش العدل" به مردم شلیک کرده، اما وقتی مشخص شد تیراندازی از پشت بام کلانتری شماره ۱۶ زاهدان بود، حکومت مدعی شد که معترضان قصد حمله به کلانتری را داشتند.
عکس: UGC/AFP
قتل خدانور و رقصی بهیادماندنی
خدانور لجهای، جوان ۲۷ ساله بلوچی که قبلا بهخاطر مقاومت در مقابل یک نیروی بسیج، بازداشت و در کلانتری تشنهلب به یک میله بسته شده بود، در روز دهم مهر ماه دراثر اصابت گلوله به کلیهاش، جان باخت. انتشار ویدیویی از رقص خدانور و شور زندگی او، بعدها به نمادی برای مقاومت مدنی مردم ایران تبدیل شد.
عکس: SalamPix/ABACA/abaca/picture alliance
حمله به دانشگاه و اخراج اساتید
دانشجویان معترض که در دانشگاه صنعتی شریف بسط نشسته بودند در روز دهم مهر با همکاری مسئولان دانشگاه و نیروهای امنیتی مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. در این روزها دهها دانشجو بازداشت شدند. از آن روز به بعد دانشجویان بسیاری تعلیق و اخراج شدهاند. مجوز بسیاری از تشکلهای دانشجویی لغو شده و صدها استاد دانشگاه اخراج شدهاند.
عکس: UGC
آتشسوزی در زندان اوین
همزمان با اعتراضات سراسری روز شنبه ۲۳ مهر، اخبار حاکی از شنیده شدن صدای انفجار و دیده شدن دود و آتشسوزی در زندان اوین بودند. به گزارش مرکز رسانه قوه قضائیه ایران، ۴ زندانی کشته و ۶۱ نفر نیز مجروح شدند. با درگذشت ۴ نفر دیگر از مجروحان در روزهای بعد، شمار زندانیان کشتهشده به ۸ نفر رسید. غلامحسین محسنی اژهای، رئیس قوه قضائیه این آتشسوزی را "کار عوامل دشمن" خواند.
عکس: SalamPix/abaca/picture alliance
زنان گیسوان خود بریدند
از زمان آغاز اعتراضات، شمار زیادی از زنان در ایران و بسیاری دیگر از کشورهای جهان در حرکتی نمادین و برای نشان دادن خشم ، غم و اعتراض خود با برداشتن حجاب، موهای خود را بریدند.
از هنگام قتل ژینا مهسا امینی، ایرانیان بسیاری در خارج از کشور در حمایت از اعتراضات در ایران به خیابانها رفتند، اما با فراخوان حامد اسماعیلیون، سخنگوی وقت خانوادههای دادخواه سرنگون کردن هواپیمای اوکرائینی توسط سپاه پاسداران، بیش از دهها هزار نفر از ایرانیان اروپا روز ۳۰ مهر در برلین، پایتخت آلمان جمع شدند و همبستگی خود را با خیزش زن، زندگی، آزادی اعلام کردند.
عکس: Markus Schreiber/AP Photo/picture alliance
چهلم ژینا
تصاویر حضور دهها هزار نفر در مراسم چهلم ژینا مهسا امینی در روز چهارم آبان شگفتی آفرید و به روزی شاخص در جنبش زن، زندگی، آزادی تبدیل شد.
عکس: NNSRoj
چهلم خونین حدیث نجفی
مراسم چهلم حدیث نجفی در روز ۱۲ آبان با مداخله ماموران امنیتی به خون کشیده شد. دهها نفر از جمله محمود کشوری، مهرشاد شهیدی، مهسا موگویی، غزاله چلابی، حسینعلی کیاکجوری و بهنام لایقپوربا تیراندازی مستقیم ماموران به قتل رسیدند. یک بسیجی بهنام روحالله عجمیان نیز در این درگیریها کشته شد که در رابطه با این پرونده چندین حکم اعدام صادر شد و احکام اعدام محمد مهدی کرمی و محمد حسینی در روز ۱۷ دی اجرا شد.
عکس: SalamPix/abaca/picture alliance
کشتار در کردستان
در روزهای ۲۴، ۲۵ و ۲۶ آبان مراسم یادبود کشتهشدگان آبان ۱۳۹۸ در شهرهای مهاباد، بوکان، سقز، سنندج و دیواندره با حمله نیروهای امنیتی و کشته شدن دهها شهروند همراه شد. در روزهای ۲۸، ۲۹ و ۳۰ آبان نیز نیروهای سپاه به شهرهای مهاباد، جوانرود و بوکان حمله بردند. شاهدان از مقاومت مردم با دست خالی خبر دادند.
عکس: SalamPix/ABACA/picture alliance
قتل کیان پیرفلک و سناریوی تکراری
در ایذه خودرویی در اعتراضات روز ۲۵ آبان به رگبار بسته شد که در آن کیان پیر فلک، کودک ده ساله کشته شد و پدرش نیز جراحات سنگینی برداشت. مادر کیان پیرفلک، ماهمنیر مولاییراد طی سخنانی در مراسم خاکسپاری او روایت حکومت مبنی بر حمله نیروهای نزدیک به "مجاهدین خلق" را رد کرد.
عکس: Shej
پشتیبانی هنرمندان از جنبش زن، زندگی آزادی؛ بازداشت رپرها
شمار زیادی از هنرمندان دنیای سینما، تئاتر و موسیقی از جنبش زن، زندگی، آزادی حمایت کردند. در این میان توماج صالحی خواننده رپ اعتراضی پس از ۲۱شهریور سال ۱۴۰۰ برای دومینبار و در روز ۸ آبان دستگیر شد. سامان یاسین، خواننده رپ اهل کرمانشاه نیز در روز ۱۰ مهر توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد. در جدیدترین مورد نیز مهدی یراحی در ۶ شهریور ۱۴۰۲ پس از خواندن ترانهٔ "روسریتو" در تهران دستگیر شد.
فراخوان به اعتصاب
در پی فراخوان به اعتصاب، بازار در اغلب شهرهای ایران در روزهای ۱۴، ۱۵ و ۱۶ آذر تعطیل بود. همزمان اعتصابهای پراکنده و متعددی هم در مراکز تولیدی و خدماتی در مناطق مختلف ایران در جریان بود.
عکس: UGC
آغاز اعدامها
در روز ۱۷ آذر و پس از ۷۴ روز بازداشت، محسن شکاری اعدام شد. قوه قضائیه حتی منتظر درخواست اعاده دادرسی او هم نشد. در روز ۲۱ آذر هم مجید رضا رهنورد به اتهام قتل دو بسیجی اعدام شد. او در ویدیویی درحالی که چشمبند داشت گفت که بر سر مزارم شادی کنید و آهنگهای شاد پخش کنید.
عکس: Christoph Hardt/Panama Pictures/picture alliance
اعتراضات شبانه
در دیماه اعتراضات در تاریکیها شبها، پشتبام خانهها وشعار دهی در شب، شعار نویسی و آتشزدن بنرهای تبلیغاتی حکومتی تبدیل شد.
عکس: 1500 Tasvir
کنفرانس امنیتی مونیخ، دعوت از مخالفان بهجای نمایندگان رسمی
در پنجاه و نهمین دوره کنفرانس امنیتی مونیخ که از ۲۸ بهمن به مدت سه روز برگزار شد، بهجای نمایندگان دولتهای روسیه و جمهوری اسلامی ایران، شماری از مخالفان این حکومتها دعوت شدند. مسیح علینژاد، نازنین بنیادی و شاهزاده رضا پهلوی به نمایندگی از مخالفان دولت ایران در این همایش حضور یافتند.
عکس: Stephan Goerlich/MSC
دستگیریهای گسترده و "عفو"
همزمان با افزایش اعتراضات، تلاشها برای بازداشت معترضان نیز شدت گرفت. غلامحسین اژهای، رئیس قوه قضائیه در پانزده اسفند با ارائه آماری گفت که در جریان عفو اخیر تعداد کسانی که مشمول آن شدهاند «از مرز هشتاد هزار نفر گذشته است».
عکس: SalamPix/ABACA/picture alliance
مسمومیت دانشآموزان
در بهمنماه گزارشهای زیادی از مسمومیت دانشآموزان دبیرستانها، بهویژه دبیرستانهای دخترانه منتشر شد و خانوادههای نگران در مقابل ادارههای آموزشوپرورش به اعتراض پرداختند.
عکس: SalamPix/ABACA/picture alliance
منشور مهسا
شش نفر از چهرههای سرشناس اپوزیسیون جمهوری اسلامی در خارج از ایران در ۱۹ اسفند ماه متنی را با عنوان "منشور همبستگی و سازماندهی" منتشر کردهاند. حامد اسماعیلیون، نازنین بنیادی، رضا پهلوی، شیرین عبادی، مسیح علینژاد و عبدالله مهتدی اولین امضاکنندگان این متن بودند. چهار ماه بعد، این گروه بعد از اختلاف نظر و خروج نازنین بنیادی، حامد اسماعلیون و رضا پهلوی عملا از هم گسست.
عکس: iran-emrooz
سخنرانی شیرین عبادی در پارلمان اروپا
شیرین عبادی، برنده ایرانی جایزه نوبل و از چهرههای شاخص اپوزیسیون ایران، روز چهارشنبه، ۲۴ اسفندماه، در یک سخنرانی در صحن پارلمان اروپا، در حمایت از معترضان داخل کشور تأکید کرد که جمهوری اسلامی "قابل اصلاح نیست" و معترضان خواستار تغییر حکومت هستند.
از آغاز سرکوب جنبش اعتراضی و سراسری "زن، زندگی، آزادی" از سوی حکومت جمهوری اسلامی، اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا، بریتانیا، استرالیا و نیوزلند تحریمهایی را در بستههای جداگانه و در چندین نوبت علیه افراد حقیقی و حقوقی جمهوری اسلامی بهدلیل نقض حقوق بشر در ایران اِعمال کردهاند.
عکس: UGC
پلمب، پیامک و جامعه دوقطبی
برخورد قهری کارگزاران جمهوری اسلامی با واحدهای صنفی به دلیل آنچه عدم رعایت حجاب اجباری عنوان میشود رو به افزایش گذاشته و صدها واحد صنفی و گردشگری پلمب شدهاند. همچنین برای بسیاری از صاحبان خودروها پیامکهایی مبنی بر "کشف حجاب" ارسال شده است. همزمان درگیریهای بسیاری از سوی مردم با افرادی که "آمران به معروف و ناهیان از منکر" خوانده میشوند، گزارش شده است.