با امضای مصوبه گنگره آمریکا توسط رئیس جمهور این کشور، باراک اوباما، تحریم جمهوری اسلامی وارد مرحله‌ی تازه‌ای می‌شود. بخش بزرگی از این تحریم‌ها شامل صنایع نفت و گاز و موسسه‌های مالی وابسته به سپاه پاسداران می‌شوند. مصوبه‌ی گنگره‌ی آمریکا در ادامه‌ی تصویب قطعنامه‌ ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل و تحریم‌های یک‌جانبه‌ی اتحادیه‌ی اروپا، می‌تواند فعالیت‌های اقتصادی و تجاری ایران را دچار چالش‌های اساسی کند. مسئولان جمهوری اسلامی تحریم‌ها را بی‌تاثیر، و بعضا باعث رشد صنایع داخلی و سرعت گرفتن خودکفایی کشور می‌خوانند.

بزرگترین واردکننده بنزین و خودکفایی در یک هفته

همزمان با امضای مصوبه‌ی گنگره‌ی آمریکا، چند شرکتی که اصلی‌ترین صادرکنند‌گان فرآورده‌های نفتی پالایش شده به ایران محسوب می‌شوند آمادگی خود را برای تبعیت از تحریم‌های جدید اعلام کردند. محمود احمدی‌نژاد از سه سال پیش که بحث در مورد امکان تحریم صادرات بنزین و گازوئیل به ایران به طور جدی در محافل غربی مطرح شد، ادعا کرده، جمهوری اسلامی قادر است در کمتر از یک هفته بنزین مورد نیاز کشور را در داخل تولید کند. او این ادعا را هفته‌ی گذشته نیز در یک گفتگوی تلویزیونی تکرار کرده است.

طرح سهمیه بندی سوخت که از تابستان سال ۸۶ به اجرا گذاشته شد، در واقع تلاشی در جهت کاهش مصرف داخلی بود که احتمال توقف صادرات بنزین به ایران در آن بی‌تاثیر نبود. سهمیه‌بندی سوخت مصرف را تا حدی کاهش داد اما افزایش سالانه‌ی بیش از یک میلیون و دویست هزار خودرو به خیابان‌ها، و عدم افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های کشور، ایران را همچنان در جایگاه بزرگترین واردکنندگان بنزین در جهان نگه داشته است.

نیاز روزانه: واردات ۲۰ میلیون لیتر بنزین

نورالدین شهنازی‌زاده، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سوم اردیبهشت ماه سال جاری گفت، مصرف متوسط بنزین در سال ۸۸ روزانه ۶۵ میلیون لیتر بوده است. خبرگزاری اقتصادی ایران (اکونیوز) از قول شهنازی‌زاده نوشت «پیش بینی می‌شود تولید بنزین در سال ۸۹ به اندکی بیش از ۴۵ میلیون لیتر در روز برسد.» اگر پیش بینی این مدیر وزارت نفت درست از آب درآید و مصرف افزایش نداشته باشد، جمهوری اسلامی روزانه نیازمند وارد کردن ۲۰ میلیون لیتر بنزین به کشور است.

به گفته‌ی مسئولان وزارت نفت سال گذشته میزان واردات بنزین روزانه به ۲۱ میلیون لیتر می‌رسیده است. در این سال هر روز بیش از ۶ میلیون لیتر نیز گازوئیل به کشور وارد شده است. ایران بیش از چهل درصد از نیاز سوخت پالایش شده‌ی خود را از طریق واردات تامین می‌کند. به این ترتیب برای خودکفایی، و در صورتی که مصرف به شدت کاهش پیدا نکند، ظرفیت تولید باید تقریبا دوبرابر شود.

پالایش نفتی که وجود ندارد

صنایع نفت و گاز ایران سال‌هاست از کمبود سرمایه‌گذاری رنج می‌برد؛ بازدهی پالایشگاه‌های فرسوده هر روز کاهش می‌یابد و هزینه‌ی استخراج و پالایش نفت بیشتر می‌شود. جمهوری اسلامی اگر ظرفیت پالایشگاه‌های خود را نیز افزایش دهد بدون بالابردن چهل تا پنجاه درصدی میزان استخراج نفت خام، قادر به تامین خوراک این پالایشگاه‌ها نخواهد بود.

حدود دو هفته پیش خبرگزاری ایسنا از قول عبدالرضا رحمانی فضلی، رئ یس دیوان محاسبات جمهوری اسلامی، خبر داد، تولید نفت ایران به نسبت سال گذشته ۸ درصد کاهش، و مصرف ۳ درصد افزایش داشته است. به بیان دیگر اگر امکانات پالایش بنزین و گازوئیل مورد نیاز در داخل نیز فراهم شود جمهوری اسلامی باید فکری اساسی برای نفت خام مورد نیاز این پالایشگاه‌ها کند. تولید نفت در ایران از سال ۱۳۸۴ که به بیش از ۴ میلیون بشکه در روز رسید روندی نزولی داشته و اکنون به حدود ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه رسیده است.

چشم‌انداز تاریک افزایش تولید

از سخنان مسئولان وزارت نفت چنین برمی‌آید که ادعای خودکفایی در ظرف یک هفته هیچ تناسبی با واقعیت‌های موجود ندارد. برنامه‌هایی که تا کنون برای افزایش استخراج و فرآوری نفت در دستور کار قرار گرفته هیچ یک به زودی به تولید نخواهد رسید. افزون بر این، مجموع ظرفیتی که برای طرح‌های در دست اجرا و در دست مطالعه تعریف شده نیز از میزان واردات کنونی کمتر است.

صبح امروز، شنبه ۱۲ تیرماه ۸۹، عل یرضا ض یغمی معاون وزیر نفت خوش‌بینانه پیش‌بینی می‌کند «با بهره‌بردار ی از پروژه فاز سوم پالا یشگاه آبادان تا ۲۲ بهمن‌ ماه روزانه پنج تا شش م یل یون ل یتر افزا یش تول ید بنز ین داشته باش یم.» او با اشاره به این که طرح تثبیت پالایشگاه آبادان بیش از دو میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار اعتبار ‌نیاز دارد، به ایسنا گفت «در حال حاضر مراحل اول یه طراح ی ا ین پروژه به اتمام رس یده و در حال مذاكره برا ی جذب سرما یه‌گذاران داخل ی و خارج ی است.»

تحریم‌ها و کاهش سرمایه‌گذاری خارجی

روزنامه جام جم سی‌ام خرداد ماه ۸۹ از قول فرید عامری، معاون وزیر نفت خبر از انجام طرح‌هایی در جنوب کشور داد که در جهت خودکفایی از واردات بنزین در دست اجرا هستند. یکی از این طرح‌ها ساخت پالایشگاه بندرعباس است که ظرفیت تولید روزانه ۲ و ۴ دهم میلیون لیتر بنزین را خواهد داشت. به گفته‌ی عامری این طرح چهل درصد بیشتر پیشرفت نداشته است.

کمبود سرمایه‌گذاری خارجی یکی دیگر از عواملی است که تحقق رویای "خودکفایی در ظرف یک هفته" را با چالش‌های جدی روبرو کرده است. عامری می‌گوید یکی دیگر از طرح‌هایی که اجرای آنها گامی در جهت خودکفایی در تولید فرآوردهای نفتی محسوب می‌شود پالایشگاه هرمز است. او با اشاره به پیشرفت ۳۵ درصدی این پروژه تکمیل آن را محتاج ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو سرمایه‌گذاری عنوان کرده است. تحریم‌های جدید شورای امنیت، اتحادیه اروپا و امریکا شامل سرمایه‌گذاری در بخش صنایع نفت و گاز ایران نیز می‌شود. جمهوری اسلامی پیش از شدت گرفتن تحریم‌ها نیز در جذب سرمایه‌های خارجی با مشکلات عظیمی روبرو بوده است.

BK/MM