آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا بیش از ۱۵ سال است تلاش می‌کنند پروژه‌ی احداث خط لوله خزر معروف به "ترانس خزر" را عملی کنند. گرچه در اجرایی شدن این طرح، بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ وقفه‌ افتاد، اما اتحادیه اروپا اکنون قصد دارد این پروژه را به مرحله اجرا بگذارد.

برخلاف ترکمنستان و جمهوری آذربایجان، کشورهای روسیه و ایران با دلایل سیاسی، حقوقی و زیست محیطی، مخالف اجرای این پروژه هستند.

آیا روسیه جنگ را آغاز خواهد کرد؟

تارنمای "یوروایژیا نت" با انتشار مقاله‌ای درباره‌ی احداث خط لوله‌ی خزر، این سئوال را مطرح می‌کند که آیا روسیه در صورت احداث این خط لوله گازی، جنگ را آغاز خواهد کرد؟

"نزاویسیمایا گازیتا" چاپ مسکو از قول میخائیل آلکساندراف رییس "انستیتوی کشورهای مشترک المنافع" می‌نویسد: «احداث خط لوله خزر به معنای رسمیت یافتن تقسیم این دریا به پنج قسمت خواهد بود و این مسئله مورد پذیرش روسیه نیست».

به نظر این کارشناس «همانگونه که روسیه کشور گرجستان را مجبور کرد پایبند صلح باشد، ترکمنستان و آذربایجان را نیز باید وادار به رعایت موازین حقوق بین‌الملل کند، درغیراین‌صورت روسیه راه حملات هوایی را علیه ترکمنستان و آذربایجان انتخاب خواهد کرد». آلکساندراف نتیجه می‌گیرد، اقدام نظامی ناتو در یوگسلاوی، افغانستان، عراق و لیبی دیگر موانع اخلاقی و حقوقی برای اقدام نظامی روسیه در خزر ایجاد نمی‌کند.

تهدیدهای روسیه فقط تبلیغات است

والری یازوف، معاون دومای روسیه و رئیس جامعه گازی این کشور به ترکمنستان هشدار می‌دهد، بجای همکاری با غرب بهتر است حمایت روسیه و چین را به‌دست آورد. وی خاطرنشان می‌کند: «قدرت نظامی و دفاعی ترکمنستان ضعیف هست و در صورت همکاری با دولت‌های غربی، احتمال تکرار سناریوی لیبی در دریای خزر وجود دارد».

ولادیمیر سوکور از"مؤسسه تحقیقاتی جیمزتاون در واشنگتن" که درباره‌ی مسایل مربوط به امور گاز تحقیق می‌کند، هشدار مقام‌های روسیه را جدی نمی‌گیرد. سوکور می‌گوید، در صورت اقدام نظامی روسیه در خزر برای جلوگیری از احداث خط لوله، مناسبات روسیه با اتحادیه اروپا تیره خواهد شد. به نظر او روسیه فقط تبلیغات به راه انداخته تا سرمایه گذاران غربی و ترکمنستان را بترساند.

یک تهدید جدی

دکتر بهروز عبدالوند، هماهنگ کننده‌ی "مرکز تحقیقات حوزه‌ی خزر در برلین" با نظر سوکور موافق نیست. وی به دویچه وله می‌گوید: «تهدیدهای روسیه را باید جدی گرفت. اما در مرحله اول روسیه تلاش می‌کند از روش‌های دیپلماسی استفاده کند. حدود ۶ ماه است که روسیه پس از طرح خروج آمریکا از افغانستان تلاش می‌کند تجدید قوا کند و به مرزهای شوروی سابق برگردد. من با نظر آقای سوکور موافق نیستم، چون روسیه در گرجستان هم ملاحظاتی نکرد و بعدا اروپا فقط میانجی‌گری کرد. بنابراین این‌گونه اقدامات جدید در سیاست خارجی روسیه را باید جدی گرفت».

موضع ایران چیست؟

عبدالوند در مورد موضع ایران می‌‌گوید: «ایران تلاش می‌کند علیه روسیه موضع‌گیری تندی نداشته باشد و تاوقتی‌که با غرب درگیر است، سیاست ضدروسی اتخاذ نخواهد کرد».

اما ایران در سال ۲۰۰۱ مانع عملیات اکتشافی کشتی شرکت بریتانیایی بی پی در دریای خزر شد. این کشتی در مرزهای جمهوری آذربایجان و ایران در دریای خزر فعالیت اکتشافی می‌کرد. اقدام ایران در آن‌زمان واکنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را برانگیخت. آیا ایران در حال حاضر نیز می‌تواند مانع احداث خط لوله‌ی خزر شود؟

ولادیمیر سوکور به این سئوال چنین پاسخ می‌دهد: «من مطمئن هستم که هیچ‌گونه اقدام نظامی از سوی ایران انجام نخواهد گرفت. زیرا خط لوله‌ی خزر در محدوده‌‌ آب‌های ترکمنستان و آذربایجان احداث می‌شود، نه در منطقه‌ی مرزی مشترک این کشورها با ایران».

از سوی دیگر سوکور ضمن اشاره به موضع اتحادیه اروپا و آمریکا تاکید می‌کند: «اتحادیه اروپا و آمریکا موضع شفافی دباره‌ی احداث خط لوله در دریای خزر اتخاذ کرده‌اند. آن‌ها تاکید می‌کنند، خط لوله خزر مربوط است به ترکمنستان و آذربایجان و این خط لوله در محدوده‌ی جغرافیایی دو کشور ساخته خواهد شد».

حمایت اتحادیه اروپا از ترکمنستان و آذربایجان

به نظر "آرتیوم اولونیان"، تاریخ‌دان آکادمی علوم روسیه و کارشناس منطقه‌ی آسیای مرکزی و قفقاز، اقدام نظامی روسیه در خزر می‌تواند سبب ناآرامی منطقه شود.

"تهدید‌های روسیه" باعث انتقاد مقام‌های اتحادیه اروپا نیز شده است. گونتراوتینگر، کمیسر انرژی اتحادیه اروپا ضمن هشدار به روسیه خاطرنشان می‌کند: «اگر روسیه با احداث خط لوله‌ی خزرمخالفت کند، اتحادیه اروپا با تشدید مقررات و قوانین داخلی خود، عرصه را در بازار گاز خود برای روسیه تنگ‌ خواهد کرد».

گفته می‌شود سفر خوزه مانوئل باروسو، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا به جمهوری آذربایجان و ترکمنستان نیز، با هدف تامین انرژی اروپا از منابع دریای خزر انجام شده است.

آیا خط لوله خزر ساخته خواهد شد؟

مقام‌های اتحادیه اروپا و حتی بسیاری از کارشناسان غربی نسبت به تحقق طرح خط لوله گازی دریای خزر خوشبین‌ هستند. کشف منابع عظیم گازی در بخش ترکمنستان و آذربایجان دریای خزر، اتحادیه اروپا را بیش از پیش نسبت به انتقال این منابع امیدوار کرده است. این اتحادیه اکنون قصد دارد با اجرای طرح ترانس خزر وابستگی گازی خود به روسیه را کاهش دهد.

گرچه مقام‌های روسیه لحن خود را در مخالفت با احداث خط لوله‌ی خزر تندتر کرده‌اند و از احتمال حمله‌ی نظامی هم سخن می‌رانند، اما کارشناسان امور گاز از جمله ولادیمیر سوکور پیش‌بینی می‌کنند، به رغم مخالفت روسیه و ایران خط لوله خزر احداث خواهد شد.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی