بیست سال از تعیین روز جهانی آزادی مطبوعات می‌گذرد. در سال ۱۹۹۱ میلادی، گروهی روزنامه‌نگار با گردهمایی در شهر ویندهوک نامیبیا، فراخوانی عمومی برای حمایت از اصول بنیادین آزادی بیان در انطباق با بند ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر امضا کرده و سوم ماه مه را روز جهانی آزادی مطبوعات نام نهادند. فراخوان این گروه "بیانیه‌ی ویندهوک" نام گرفت و ناقوسی برای تحول در عرصه روزنامه‌نگاری شمرده شد.

بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل، ناوی پیلای، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، و ایرینا بوکووا، مدیر کل یونسکو، در پیام مشترک خود به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات، اعلام کرده‌اند که هدف‌های بیانیه ویندهوک با گذشت ۲۰ سال از صدور آن، همچنان متحقق نشده‌اند. آنان فناوری‌های جدید و تبادل بی‌سابقه اطلاعات و افکار در داخل و خارج مرزهای ملی را موهبتی در جهت خلاقیت، دستیابی به جوامع سالم و شرکت همه در گونه‌های نوین گفتگو نامیده‌ و گفته‌اند که این موهبت با مشکلاتی چون محدودیت‌های سنتی، فیلترینگ یا سانسور اطلاعات به چالش کشیده می‌شود؛ چالشی که چهره مشترک آن، نقض حقوق بنیادین حقوق بشر است.

در بیانیه یاد شده آمده که در ده سال اخیر بیش از ۵۰۰ روزنامه‌نگار، جان خود را به دلیل حرفه‌ خویش از دست داده‌اند و پیوسته گزارش‌های هرچه بیشتری از روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسانی می‌رسد که از خشونت و تهدید رنج می‌برند.

سازمان گزارشگران بدون مرز نیز در آستانه روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام کرده که در سال ۲۰۱۰، دستکم ۵۷ خبرنگار در زمان انجام وظیفه به قتل رسیده‌اند. کشورهایی چون مکزیک، پاکستان، ایران، عراق، ویتنام یا چین، کشورهایی خطرناک توصیف شده‌اند که آماری بالا از دستگیری یا قتل خبرنگاران را دارا هستند.

روز جهانی آزادی مطبوعات در اصل به منظور تجلیل از مقام روزنامه‌نگاران و تاکید بر اهمیت خبررسانی نامگذاری و تعیین شده‌، اما در عمل به بیان مشکلات و ارائه بیلانی از خبرنگاران زندانی، شکنجه شده یا به قتل رسیده در پاره‌ای کشورها مبدل شده است.

رضا معینی، مسئول بخش ایران سازمان گزارشگران بدون مرز در این زمینه به دویچه‌وله می‌گوید: «ابزارهای اطلاع‌رسانی و تعداد روزنامه‌نگاران نسبت به ۲۰ سال قبل بسیار بیشتر شده‌ و دسترسی به اخبار حتی در مناطقی که قبلا اطلاع‌رسانی در آنها ممنوع بود، به مراتب گسترش یافته است. به همین دلیل نیز سرکوب بیان و قلم افزایش یافته و وبلاگ‌نویسان و روزنامه‌نگاران در خط اول این سرکوب قرار دارند.»

رضا معینی می‌گوید که چین، ویتنام، ایران، کره شمالی یا پاکستان دشمنان آزادی بیان و مطبوعات در سطح جهان هستند و سازمان گزارشگران بدون مرز در سوم ماه مه، نام ۲۸ مسئول اختلال در خبررسانی آزاد را به‌عنوان "برندگان آزادی مطبوعات" منتشر خواهد کرد. وی از مستند کردن جنایات سازمان‌یافته علیه روزنامه‌نگاران توسط مافیا یا سازمان‌های تبهکار مشابه در مکزیک یا پاکستان نیز خبر می‌دهد و یادآوری می‌کند که تنها در پاکستان در ۱۴ ماه گذشته، ۱۴ روزنامه‌نگار کشته شده‌اند.

سازمان گزارشگران بدون مرز، شعار امسال خود برای روز جهانی آزادی مطبوعات را "لرزیدن قدرت دشمنان آزادی مطبوعات در جهان عرب" تعیین کرده است. به گفته رضا معینی، در ۲۰ سال گذشته به موازات خبرهای بد، دستاوردهایی در گردش آزاد خبر در سطح جهان وجود داشته که تزلزل در بنیان حاکمیت دشمنان رسانه‌ها، از جمله آنها به شمار می‌روند.

سازمان گزارشگران بدون مرز در توافق با سازمان ملل بر این عقیده است که بدون آزادی مطبوعات، توسعه در کلیه بخش‌های جوامع ناممکن خواهد بود. رضا معینی می‌گوید: «توسعه اقتصادی، برابری انسان‌ها، حقوق زنان و کودکان، خبرها و مسائل اقلیت‌های مذهبی و ملی همه مشروط به آزادی بیان و چگونگی انتشار واقعیت‌ها و خواست‌های مردم هستند.»

کسب مجوز برای انتشار مطبوعات در اکثر کشورهای جهان منسوخ شده و این ضرورتی است که تنها در ۲۰ کشور، از جمله ایران، سوریه، لیبی یا چین و کره شمالی، مصداق دارد. در بیستمین سال تعیین "روز جهانی آزادی مطبوعات"، ده‌ها روزنامه‌نگار ایرانی در زندان به‌سر می‌برند، صدها نفر بر اثر فشارهای امنیتی و تهدیدهای شغلی مجبور به ترک کشور شده و گروه پرشمار دیگری نیز زیر نظارت ‌نهادهای اطلاعاتی زندگی می‌کنند.

سازمان گزارشگران بدون مرز در آخرین بیانیه خود، جمهوری اسلامی را مسئول مرگ سیامک پورزند، روزنامه‌نگار قدیمی، معرفی کرده است. این بیانیه هم‌چنین خواستار اعزام فوری گزارشگر ویژه سازمان ملل به ایران برای پیگیری وضعیت روزنامه‌نگارانی شده که یا در زندان هستند یا با وثیقه‌های سنگین در "آزادی موقت" به‌سر می‌برند.

MDM/KG