بر پایه‌ی گزارش خبرگزاری‌های ایران توفان شن در هفته‌‌های گذشته بخش‌های شمالی استان سیستان و بلوچستان را درنوردیده است. سرعت این توفان از ۴۰ تا ۷۲ کیلومتر در ساعت گزارش شده است. از دیدگاه کارشناسان بخشی از این توفان در اثر وزش بادهای ۱۲۰ روزه‌ی سیستان ایجاد می‌شود. منطقه‌ی بادخیز سیستان و بلوچستان که هر از گاهی اخباری درباره‌ی توفان، حرکت شن‌های روان و هوایی مملو از خس و خاشاک در آن، به گوش می‌رسد و مسئولان امر را با بحرانی طبیعی روبرو می‌کند، از ظرفیت‌های کم‌نظیر انرژی بادی و خورشیدی -از جمله- برای تولید برق در ایران برخوردار است.

ویژگی‌های منطقه‌ی بادخیز سیستان

بادهای ۱۲۰ روزه‌ی سیستان که "لوار" نیز نامیده می‌شوند، از پدیده‌های طبیعی استان سیستان و بلوچستان هستند که گاهی مشکلات بسیاری را در روند زندگی روزمره در این منطقه پدید می‌آورند. گستره‌ی وزش این بادها مناطق جنوبی خراسان، شمال سیستان و شرق استان کرمان را پوشش می‌دهد و جریان آنها معمولاً از پایان اردیبهشت تا آغاز مهر ادامه دارد. در اثر وزش بادها و توفان‌های این منطقه و برخاستن شن و گرد و غبار فراوان به هوا، دید افقی محدود می‌شود.

اما نکته‌ای که توجه به این پدیده‌ی طبیعی را ضروری می‌کند، بیشینه‌ی سرعت وزش این بادهای موسمی است که در تیر ماه، گاه ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلومتر در ساعت نیز گزارش شده است. پرسش اینجاست که اگر کمربندی از توربین‌های تولید انرژی بادی در چارچوب نیروگاه‌هایی بر سر راه چنین بادهایی قرار می‌گرفت، چه میزان انرژی الکتریکی به دست می‌آمد؟ با توجه به مجاورت استان سیستان و بلوچستان با افغانستان و پاکستان می‌توان در بلندمدت به صدور انرژی به این کشورها نیز به عنوان فرصتی اقتصادی، برای بهره‌برداری از این پدیده‌ی طبیعی اندیشید. این ویژگی همچنین می‌تواند بر اهمیت جغرا-سیاسی (geopolitical) نواحی مرزی این استان با دو کشور یاد شده نیز تأثیری مثبت داشته باشد.

تبدیل پدیده‌ی طبیعی به فرصت اقتصادی

کارشناسان در چنین وضعیت‌های طبیعی بیشتر از راهکارهای مقابله با بحران زیست‌محیطی، از جمله افزایش پوشش سبز طبیعی منطقه، و رویاندن گیاهان و درختکاری در این منطقه سخن می‌گویند؛ زیرا استان سیستان و بلوچستان از نظر امکانات زیرساختی هنوز در حدی نیست که بتواند وضعیت را به گونه‌ای دیگر بسنجد یا بحران طبیعی را با مهار انرژی بادی و تبدیل آن به انرژی الکتریکی، به فرصت اقتصادی تبدیل کند. بنابراین هنگام وزش این توفان‌ها از بحران سخن گفته می‌شود. اما صرف نظر از امکانات محدود منطقه در بطن این پدیده‌ی طبیعی نیز فرصت‌هایی برای تولید انرژی نهفته است. از بعد منابع تأمین انرژی می‌توان از بادهای ۱۲۰ روزه سیستان و توفان شن در این منطقه برای تولید انرژی بادی استفاده کرد. وزش توفان‌ها در اختیار انسان نیستند، اما ابزارهای مهار و بهره‌برداری از آنها چنین حکمی ندارند. با کارگذاری توربین‌های سه پره‌ی بادی در چنین منطقه‌هایی می‌توان هنگام وزش مناسب باد تا مرز یک مگاژول در ثانیه، انرژی الکتریکی به ازای هر توربین تولید کرد. برخی کارشناسان بر این باورند که هر توربین می‌تواند برق مورد نیاز ۳۰۰ خانوار را تأمین کند. البته برهه‌ی زمانی وزش این بادهای موسمی ۴ ماه است و می‌توان با توجه به آن تأمین انرژی را برای سایر فصل‌های سال نیز ارزیابی و برنامه‌ریزی کرد.

الگوهای بهره‌برداری از انرژی بادی

با توجه به شرایط زیست‌بومی در منطقه‌ی سیستان و بلوچستان و سرعت مناسب باد می‌توان با ایجاد نیروگاه‌های بادی برای تولید برق در این منطقه از بادهای ۱۲۰ روزه سیستان نیز استفاده کرد. این بخش از ایران منطقه‌ای گرم و خشک و کویری را در بر‌می‌گیرد که نیروگاه‌های چندمنظوره‌ی برای بهره‌برداری از انرژی بادی و خورشیدی در آن کارآمد خواهند بود. ساخت چنین نیروگاه‌هایی در شهرهای بادخیز ایران در بلندمدت بازدهی به مراتب بیشتر و هزینه‌ی بسیار کمتری خواهند داشت؛ درست بر خلاف تلاش برای دستیابی به نیروگاه و انرژی هسته‌ای که هزینه‌ی سیاسی بسیار سنگینی در عرصه‌ی بین‌المللی داشته است. سرعت راه‌اندازی و بهره‌وری نیروگاه‌های بادی نیز به مراتب بیشتر از نیروگاه اتمی است. در ایران تاکنون نیروگاه‌های بادی دیگری نیز برای تولید برق ساخته شده‌اند که در بهترین موارد می‌توان نیروگاه منطقه‌ی بینالود شهر نیشابور (با ۴۳ توربین) و نیروگاه منجیل (با ۸۰ توربین) را نام برد که فرصت تولید انرژی زودبازده، پاکیزه و بدون آسیب برای محیط زیست را فراهم می‌کنند و برای توسعه‌ی زیرساخت‌ها در ایران بسیار زودبازده‌تر از نیروگاه هسته‌ای هستند.

نویسنده: پویا راستین

تحریریه: فرید وحیدی