خاویار ایران، تا چند سال پیش در بازارهای جهانی به عنوان مرغوب‌ترین خاویار خزر شناخته می‌شد. اما در دهه‌های اخیر، در نتیجه سیاست‌های بازرگانی ناقص جمهوری اسلامی، بسیاری از فروشندگان و قاچاقچیان، خاویار روسی را در قوطی‌های شیلات ایران روانه بازار کردند و اعتماد عمومی را به این محصول گران‌قیمت از میان بردند.

سیاست‌های ناهماهنگ

عدم هماهنگی سیاست‌های کشورهای حوزه خزر در زمینه کنترل صید بی‌رویه و قاچاق خاویار یکی دیگر از دلایل نابسامانی صید و صدور است. محمدجواد نظری نماینده کردکوی و بندرگز در مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگوئی با خبرگزاری مهر هشدار می‌دهد که روشن نشدن سیاست ایران و چهار کشور دیگر حاشیه خزر، خاوریار ایران را به آستانه نابودی کشانده‌ است.

به گفته این نماینده مجلس، کاهش اعتبار نام خاوریار ایران، می‌تواند اشتغال صیادان، تولیدکنندگان خاویار و شرکت‌های پیمانکاری صید سه استان شمالی ایران را، با خطر جدی روبرو کند.

نظری، می‌گوید: «منابع دریای خزر، به جای این که باعث رونق منطقه و اشتغال در زمینه‌های گردشگری، صید ماهی و حمل و نقل دریائی شود، زمینه‌ساز مشکلات بزرگی برای مردم سه استان شمالی کشور شده است».

نماینده کردکوی و بندرگز از رئیس‌جمهور و وزارت جهاد سازندگی می‌خواهد که در زمینه ایجاد امنیت شغلی بهره‌برداران از خاویار دست به اقدامات اساسی بزنند.

خاویار و مشکلات کهنه

تولید و بازاریابی خاویار ایران، در سال‌های اخیر همواره دشوارتر شده است. براساس تحقیقات موجود، هرسال ۲۰ تا ۳۰ درصد از تولید خاویار دریای خزر کاسته می‌شود و اگر چاره‌اندیشی نشود، تا ۱۲ سال دیگر از این محصول پردرآمد چیزی باقی نخواهد ماند.

سازمان ملل متحد، با هدف جلوگیری از نابودی خاویار، صدور آن را تا سال ۲۰۰۷ میلادی ممنوع اعلام کرده بود. در این سال، سازمان ملل یک مرکز رایانه‌ای برای کنترل تجارت خاویار ایجاد کرد. هدف از ایجاد این مرکز، گردآوری اطلاعات مربوط به تجارت بین‌المللی خاویار و مبارزه با قاچاق و صید بی‌رویه ماهیان خاویارزا بود.

بازار پررونق قاچاق خاویار

مشکلات زیست‌محیطی دریای خزر، برای اولین‌بار روز ۲۴ مهرماه سال ۱۳۸۶ در نشست سران کشورهای حوزه خزر که در تهران برپا شد، مورد بررسی قرار گرفت.

در همان زمان الهه کولائی (استاد دانشگاه و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دروه ششم)، اقدامات کشورهای ساحلی دریای خزر را در زمینه صید بی‌رویه و قاچاق خاویار مورد انتقاد قرار داد. وی گفت: «حتی کشورهای فراتر از حوزه خزر در قاچاق خاویار نقش دارند. جمهوری اسلامی ایران برای حفظ منابع دریای خزر تلاش‌های زیادی کرده که حتی به تایید کنوانسیون حفظ گونه‌های زیستی در حال انقراض هم رسیده است. اما قاچاق گونه‌های زیستی کمیاب، به ویژه خاویار از سوی کشورهای دیگر همچنان ادامه دارد».

براساس گزارش‌رسانه‌های محلی استان‌های گلستان، مازندران و گیلان، تولید خاویار در سال‌های اخیر به پائین‌ترین حد خود رسید. تولید خاویار مازندران، در سال ۲۰۰۷ میلادی،۴۰ درصد کاهش یافت و تنها به ۳۰۸ کیلوگرم رسید. این رقم، یک‌سال پیش از آن ۵۳۲ کیلوگرم بود. صید خاویار، در سه استان شمالی، ظرف دو سال گذشته بازهم کاهش یافته است.

JT/MM