شنبه گذشته با قطعیت روشن شد که شهروندان آمریکا جو بایدن را برای ریاست‌جمهوری آینده کشورشان برگزیده‌اند. کرستن کنیپ از دویچه وله آلمانی در توضیح واکنش و انتظارات ایران ابتدا به "پیام صادقانه‌" ظریف به رهبران کشورهای همسایه در شبکه توییتر اشاره می‌کند که سه روز بعد از اعلام پیروزی بایدن انتشار داد. ظریف در این پیام نوشت که ترامپ ۷۰ روز دیگر برای همیشه ناپدید خواهد شد "اما ما برای همیشه خواهیم ماند".

ظریف در این پیام افزود، تکیه بر بیگانگان برای تأمین امنیت خود، هیچ وقت قمار خوبی نبوده است. او می‌گوید طور دیگری هم می‌شود: "ما دست خود را برای گفت‌وگو و حل اختلافات به سوی همسایگانمان دراز می‌کنیم."

ظریف این توییت را دو روز پیش از آنکه راهی پاکستان شود نوشت. خوشحالی نهفته در این توییت، این‌که از نگاه سیاستمداران ایران بالاخره از شرّ یک رئیس‌جمهوری دشوار و سازش‌ناپذیر آمریکا رها شده‌اند، احتمالا دیری نخواهد پایید که فروکش کند. زیرا کشورهایی را در همجواری خود دارد که اغلب‌شان از هم‌پیمانان آمریکا هستند. یکی از آنها پاکستان است که رئیس دولت‌اش عمران خان در همان شامگاه شنبه بی‌درنگ پیروزی ریاست‌جمهوری را به جو بایدن و معاونش کامالا هریس تبریک گفت.

عمران خان در توییتر نوشت: «ما از این پس نیز به طور مشترک همراه با ایالات متحده آمریکا برای برقراری صلح در افغانستان و در منطقه تلاش خواهیم کرد.»

بی‌اعتنایی از سوی ریاض

توییت ظریف برای عربستان سعودی به عنوان رقیب قدرتمند جمهوری اسلامی چندان خوشایند نبود. تقریبا هم‌زمان با توییت ظریف، ملک سلمان، پادشاه عربستان با ایراد نطقی نظر خود را در مورد مناسبات همجواری بیان داشت. او در مورد ایران به هیچ وجه نظر مثبتی نداشت. او گفت تهدیدهای همسایه شمالی همچنان مایه نگرانی جدی عربستان سعودی است. ایران از تروریسم حمایت می‌کند و به فرقه‌گرایی مذهبی در منطقه دامن می‌زند. ملک سلمان به صراحت گفت: «عربستان سعودی بر خطر برخاسته از فعالیت‌های منطقه‌ای ایران تأکید دارد.»

بازگشت به "مسیر دیپلماتیک"؟

اگرچه ملک سلمان سخنی از نام جانشین دونالد ترامپ نبرد، اما می‌دانست که سخنانش از سوی رئیس بعدی کاخ سفید شنیده می‌شود. جو بایدن در دور‌ه پیش از انتخابات بارها به طور مفصل درباره ایران سخن گفته بود. او بارها به نیازها و نگرانی‌های هم‌پیمانان ایالات متحده در منطقه اشاره کرده بود. بایدن در ماه سپتامبر سال جاری به شبکه سی‌ان‌ان گفت: «ما همچنان با فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران مقابله خواهیم کرد، فعالیت‌هایی که دوستان و هم‌پیمانان ما در منطقه را مورد تهدید قرار می‌دهد.» بایدن گفته بود، اگر ایران خواستار رویارویی است، او آمادگی‌اش آن را دارد تا از منافع حیاتی آمریکا و ارتش آن حفاظت کند. او افزود: «اما من آمادگی این را نیز دارم تا مسیر دیپلماتیک را طی کنم ، اگر ایرانی‌ها نشان دهند که آنها نیز برای طی این مسیر آمادگی دارند.»

یک گزارش محرمانه اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند این فرصت را به جمهوری اسلامی ایران بدهد تا آمادگی خود برای طی کردن مسیر دیپلماتیک را ثابت کند. بر اساس این گزارش محرمانه، ایران هنوز به طور رضایت‌بخش توضیح نداده که منشاء ذرات اورانیوم اعلام‌نشده کجاست. این ذرات اورانیوم در یک سایت هسته‌ای یافت شده که در سال ۲۰۱۹ مورد بازدید بازرسان آژانس قرار گرفته است. در صورتی که تهران توضیحات همه‌جانبه در این مورد خاص ارائه دهد، آنگاه بایدن می‌تواند آن را یک گام کوچک اولیه از سوی ایران ارزیابی کند.‌‌

گونتر مایر از مرکز پژوهش‌های جهان عرب در دانشگاه ماینتس در این رابطه می‌گوید: «رئیس‌جمهوری آینده آمریکا بارها توضیح داده که می‌تواند در رویکرد خود در قبال ایران نرمش به خرج دهد.» او می‌افزاید: «این نرمش هم در مورد برنامه اتمی ایران صدق می‌کند و هم در برخورد با همسایگان این کشور.»

بن‌بست یمن

بایدن بارها توضیح داده که می‌خواهد به مناسبات ایالات متحده آمریکا با عربستان سعودی نظمی نو ببخشد. او به‌ویژه از ورود ائتلاف نظامی به رهبری عربستان به یمن انتقاد کرده است. جنگی که هم‌اکنون در یمن در جریان است، بیشتر یک جنگ نیابتی میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی است. طبیعی است، در صورتی که بایدن از عربستان سعودی بخواهد از یمن عقب‌نشینی کند، آنگاه جمهوری اسلامی ایران این خلاء را به سرعت پر خواهد کرد تا در این کشور به شدت فقیر حضور خود را تثبیت کند. بنابراین رئیس‌جمهوری جدید آمریکا باید با یک ارزیابی سنجیده چیزی را از هم‌پیمان سعودی خود توقع داشته باشد که به تقویت بزرگترین رقیب این کشور منجر نشود.

انزوای فزاینده ایران

در سوریه، این دومین صحنه جنگ منطقه‌ای با حضور ایران، وضعیت به گونه دیگری است. حضور نظامی چندین ساله جمهوری اسلامی در این کشور چه به لحاظ مالی و چه تلفات انسانی، برای ایران بسیار پرهزینه بوده است. ایران اگرچه در حفظ بشار اسد بر سریر قدرت سهیم به سزایی داشته است، اما ره‌‌آورد آن برای رهبری تهران پراعتنا نبوده است، بلکه برعکس. از نظر گونتر مایر از دانشگاه ماینتس: «هم‌اکنون روسیه، که تاکنون از شرکای مهم تهران در سوریه به حساب می‌آمد، می‌کوشد از نفوذ تهران در سوریه بکاهد و این کشور را تا جای ممکن، عقب براند.»

آنچه که به لبنان و شبه‌نظامیان حزب‌الله مورد حمایت مالی و نظامی ایران برمی‌گردد، بایدن رویکرد آمریکا را روشن کرده است: او هشدار داد که ایران و حزب‌الله ممکن است این جرئت را به خود بدهند تا با استفاده از مواضع خود در بلند‌های جولان و دیگر نقاط سوریه، دست به حملاتی علیه اسرائیل بزنند. او اما چنین اجازه‌ای نخواهد داد. بایدن به شبکه سی‌ان‌ان گفت: «آمریکا همکاری تنگاتنگی با اسرائیل خواهد داشت، به این گونه که بتواند علیه ایران و نیروهای متحد آن از خود دفاع کند.»

کنیپ در انتها می‌نویسد اکنون دیگر اسرائیل می‌تواند بر روی کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز حساب کند. در ماه اوت سال جاری اسرائیل و امارات متحده عربی و بحرین توافق‌نامه عادی‌سازی روابط دیپلماتیک را به امضا رساندند. از نظر ناظران سیاسی، این اقدام را می‌توان به طور غیرمستقیم به معنای هم‌پیمانی برای حفاظت در برابر جمهوری اسلامی نیز ارزیابی کرد.