تلاش حکومت جمهوری اسلامی از آغاز کار دولت نهم، برخلاف دولت‌های قبلی، در دو جهت موازی پیش می‌رود؛ سویه‌ی نخست تهاجمی‌تر شدن ایجاد محدودیت، طرد و حذف ناشران و نویسندگان مستقل است. از سوی دیگر حمایت‌های گسترده و بی‌دریغ حکومت برای تولید نوعی از ادبیات که منطبق بر ایدئولوژی حاکم باشد به شکل کم‌سابقه‌ای افزایش داشته و سامانمند شده است.

به نظر می‌رسد از زمان برگزاری انتخابات مناقشه‌برانگیز دهمین دوره‌ی ریاست جمهوری (۲۲ خرداد ۱۳۸۸) مسئولان فرهنگی دولت محمود احمدی‌نژاد دیگر نیازی به ظاهرسازی‌های متداول در جمهوری اسلامی در مورد وجود "آزادی بیان و نشر" احساس نمی‌کنند.

برخورد با کتاب‌های منتشر نشده!

فروردین ماه سال ۸۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست محمود احمدی‌نژاد، متنی را زیر عنوان «اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب» تصویب کرد که بر مبنای آن جلوی انتشار بسیاری از کتاب‌ها را می‌توان گرفت. در مقدمه‌ی این متن آمده است «نشر كتاب همانگونه كه ممكن است مظهر و نمودی از آزادی‌های اجتماعی و انسانی تلقی شود، چه بسا مورد سوءاستفاده و اشاعه لاابالیگری فكری و اخلال در حقوق عمومی قرار گیرد.» بر این اساس بسیاری از آثار داستانی «مبتذل»، و بسیاری از کتاب‌های نظری «زمینه‌ساز جنگ نرم و تهاجم فرهنگی» خوانده می‌شوند.

در مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید شده «ناشران با تحویل نسخه پیش از چاپ به دبیرخانه هیأت نظارت، تمامی مسؤولیت‌های حقوقی ناشی از عدم انطباق با ضوابط را بر عهده خواهند داشت.» اکنون وزارت ارشاد پا را از این هم فراتر گذاشته است و می‌گوید نه تنها به کتاب‌هایی که با ضوابط دولت همخوان نیستند مجوز نشر داده نخواهد شد بلکه ارائه آنها به این وزارت‌خانه نیز می‌تواند دلیل پیگرد قضایی ناشران شود.

به گزارش خبرگزاری مهر بهمن دری‌اخوی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد چندی پیش گفت «با ناشرانی که آثار مبتذل را برای اخذ مجوز انتشار به وزارت ارشاد ارائه کنند، برخورد خواهد شد.»

۱۸۰۰ ناشر قرآنی

گرچه برخی از اعضای دولت به ویژه در ماه‌های اخیر از در "ملی‌گرایی و مکتب ایرانی" وارد می‌شوند و از ارزش‌های "گذشته‌ی پر افتخار ایران" و آیین‌های باستانی سخن می‌گویند، مجموعه‌ی سیاست‌های دولت در حوزه‌ی نشر حکایت از مسیری دیگر و واقعیتی دیگر دارد. حمید قبادی مشاور معاون فرهنگی وزارت ارشاد ۲۹ آبان‌ماه ۸۹ در نخستین مراسمی که زیر عنوان «تجلیل از ناشران قرآن و عترت» برگزار شد اعلام کرد اتحادیه‌ی ناشران قرآنی که کمتر از دو سال از تاسیس آن می‌گذرد در حال حاضر ۱۸۰۰ عضو دارد.

حمید قبادی می‌گوید «اكنون بالغ بر چهار هزار ناشر فعال در کشور داریم كه با احتساب ۱۸۰۰ ناشر قرآنی، نزدیك به نیمی از این ناشران به حوزه قرآن اختصاص دارند.» به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران او جریان‌سازی و "تلفیق ادبیات و حوزه علوم قرآنی" را از وظایف این ناشران دانست و تاکید کرد، حمایت از چنین تشکل‌هایی جزو اولویت‌های سیاست‌های کلان وزارت ارشاد است. اغلب این ناشران در شهر قم مستقر هستند.

همزمان با اظهارات قبادی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد خبر داد این وزارتخانه در دو سال گذشته بیش از یک میلیون و یک صد هزار عنوان کتاب از ناشران قمی خریداری کرده است. او هدف از این اقدام را «گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی و به ویژه توسعه نشر دینی» عنوان کرد. بهمن دری‌اخوی اواخر بهمن ماه ۸۹ گفت وزارت ارشاد در سال گذشته ۲۰ میلیارد تومان «صرف خرید كتاب و عرضه آن به مراكز علمی ، دانشگاهی و حوزه های علمیه کرده است.»

«براندازی نرم در حوزه نشر»

کمتر از یک ماه مانده به برگزاری بیست و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران (۱۴ تا ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۰) دولت محمود احمدی‌نژاد تلاش دارد این رویداد فرهنگی را بیش از پیش به محل نمایش سیاست‌های فرهنگی خود تبدیل کند. حدود یک سال پیش کتابچه‌ای با نام «زمزمه های رنگی» منتشر شده که هدف خود را «واکاوی براندازی نرم در حوزه نشر» توصیف می‌کند. بحث در مورد این کتاب در ماه‌های پایانی سال گذشته و زمانی اوج گرفت که وزارت ارشاد مجوز شماری از ناشران مستقل را لغو کرد.

«زمزمه‌های رنگی» را موسسه‌ای با نام «اندیشکده راهبردی امنیت نرم» منتشر کرده که خود را «مرکزی غیر دولتی و متشکل از پژوهشگران معتقد به آرمان متعالی انقلاب اسلامی» معرفی می‌کند. شیوه‌ی بررسی فعالیت شماری از ناشران و آثار برخی از نویسندگان در این کتاب چنان به تحلیل‌های دستگاه‌های امنیتی و پرونده‌سازی‌های مرسوم علیه روشنفکران در روزنامه‌هایی چون کیهان شبیه است که عده‌ای از منتقدان این موسسه را مرتبط با نهادهای اطلاعاتی و امنیتی ارزیابی می‌کنند.

"کتاب، سلاح و ابزار براندازی نرم"؟

به رغم ادعای غیردولتی بودن این موسسه شباهت‌های فراوانی میان مسائل مطرح شده در کتاب یادشده و موضع‌گیری‌های مسئولان فرهنگی دولت به چشم می‌خورد. یکی از هدف‌های «زمزمه‌های رنگی» پاسخ به این پرسش عنوان شده که «آیا کتاب به عنوان یک کالای فرهنگی نمی‌تواند به عنوان یک سلاح و ابزار براندازی نرم مورد سوءاستفاده قرار گیرد؟» این عبارت یادآور بخش‌هایی از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است که پیشتر به آن اشاره شد.

«اندیشکده راهبردی امنیت نرم» دو ناشر مهم ادبیات داستانی (چشمه و ققنوس) را، به عنوان نمونه، متهم می‌کند با انتشار «مطالب مبتذل و بعضاً سیاسی علیه نظام»، فعالیت در «راستای مبارزه فرهنگی با نظام» و «توجه خاصی به ادبیات غربی» جزیی از «تهاجم ناتوی فرهنگی» هستند. این موسسه در مقاله‌ای که به بررسی واکنش‌ها به انتشار «زمزمه‌های رنگی» اختصاص دارد مدعی است در این کتاب «ابعادی از پروژه براندازانه ناتوی فرهنگی در حوزه نشر افشا شده است.»

مهدی کاموس که سایت خبری انصار حزب‌الله او را «نویسنده و منتقد ادبی» و سایت خبری ندای سبز آزادی «یکی از ممیزان وزارت ارشاد» معرفی می‌کنند در نشستی با عنوان بررسی «سبک زندگی در رمان‌های دهه ۸۰» گفته است «انتشارات ماهی، چشمه، ققنوس و مرکز از جمله ناشرانی هستند که به صورت جریان‌ساز و زیرزمینی سبک زندگی غربی را در ایران ترویج می‌دهند.»

حمایت از "ناشران معتقد به نظام"

حکومت جمهوری اسلامی در کنار سیاست‌های بازدارنده‌ی خود در حوزه‌ی نشر از دو سال پیش فعالیت‌های گسترده‌ای را نیز برای تولید و ارائه‌ی کتاب‌های مورد نظرش را آغاز کرده است. سیاست‌های بازدارنده در کنار محدودیت‌های فراوان برای ناشران در نخستین روزهای اسفند ۸۹ به لغو مجوز ده ناشر ابعاد تازه‌ای به خود گرفت. بنابرگزارش‌هایی که ظاهرا مورد تایید وزارت ارشاد نیز قرار گرفته «مجوز فعالیت حدود ۱۰ ناشر از جمله انتشارات "بازتاب‌نگار"، "دیگر"، "آگاه"، "اختران" و "جیحون" لغو شد.»

معاون فرهنگی وزارت ارشاد مرداد ماه سال گذشته که تازه به این مقام منصوب شده بود در مورد رویکرد جدید سیاست‌های فرهنگی دولت گفت «ما به طور جدی از ناشرانی که متعهد و معتقد به نظام باشند و آثار فاخری را منتشر کنند، حمایت و البته از رواج کتاب‌های مبتذلی هم که بی‌بند و باری را ترویج می‌کنند، جلوگیری می‌کنیم.»

"نقطه عطف تاریخ نشر"

یکی دیگر از اقدام‌های تهاجمی حکومت در حوزه‌ی نشر ایجاد محدودیت برای فعالیت تشکل‌های مستقل صنفی مانند اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان و راه‌اندازی تشکل‌های موازی است. یکی از این جریان‌ها خود را «مجمع ناشران انقلاب اسلامی» می‌نامد و ظاهرا به دستور مستقیم رهبر جمهوری اسلامی علی خامنه‌ای تاسیس شده است. غلامعلی حداد عادل رئیس پیشین مجلس و رئیس کنونی کمیسیون فرهنگی در مراسم افتتاح این مجمع که ۱۷ اسفند ۸۹ برگزار شد گفت «ما امروز گرفتار جنگ نرم هستیم و كتاب یكی از ابزارهای جنگ نرم است.» او تشکیل این مجمع را «ابزار مناسبی برای مقابله با جنگ نرم» عنوان کرد.

در این مراسم مدیر انتشارات سوره مهر افتتاح مجمع ناشران انقلاب اسلامی را «نقطه عطفی در تاریخ نشر کتاب در کشور» دانست و گفت «تشکیل این مجمع آرزوی دست‌اندرکاران نظام است.» کسانی که در شکل گیری مجمع ناشران نقش فعال دارند، همچون مسئولان «اندیشکده راهبردی امنیت نرم» مبنای فعالیت خود را سخنان و توصیه‌های رهبر جمهوری اسلامی در مورد «ضرورت مقابله با تهاجم فرهنگی و جنگ نرم» عنوان می‌کنند.

حسن رحیمیان نماینده‌ی رهبر جمهوری اسلامی در بنیاد شهید در مراسم یاد شده گفت «هدف از شكل گیری مجمع ناشران انقلاب اسلامی خدمت به اسلام است، چرا كه انقلاب اسلامی هدفی جز تحقق اسلام در جامعه ندارد.» به گزارش "نوید شاهد" (پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ ایثار و شهادت) رحیمیان گفته است «متاسفانه تا كنون در عرصه نشر، عمده كتاب‌های تولید شده به نام جمهوری اسلامی بوده اما به كام اندیشه‌های دیگران، در حوزه نشر، مستكبران و ضد انقلاب دست پیش را گرفته و سعی بیشتری در نشر تفكراتشان داشته‌اند.»

تولید ۴۰۰ کتاب علیه "فتنه" در شش ماه

در ادبیات رسمی جمهوری اسلامی جنبش اعتراضی به نتایج اعلام شده‌ی انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری "فتنه"ای در جهت "براندازی نرم نظام" خوانده می‌شود. در سیاست‌فرهنگی تهاجمی حکومت، حذف ناشران و نویسندگان منتقد و مستقل، و تولید کتاب‌هایی که در خدمت رویکردها و سیاست‌های حکومت باشد از راه‌های مهم مقابله با این "فتنه" توصیف می‌شود.

وزارت ارشاد از ماه‌ها پیش با صرف امکانات و هزینه‌های هنگفتی تولید صدها کتاب در این زمینه را به عده‌ای سفارش داده که قرار است در بیست و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران عرضه شوند. معاون فرهنگی وزیر ارشاد چهارم اسفند ۸۹ با اعلام خبر «انتشار ۴۰۰ عنوان كتاب با موضوع ابعاد فتنه ۸۸ و محكومیت این فتنه» گفت «این تعداد كتاب در نیمه نخست سال جاری توسط نویسندگان برجسته تدوین و توسط این وزارتخانه به چاپ رسیده است.»

او با اشاره به ناآرامی‌های پس از انتخابات سال ۸۸ اظهار داشت «این رخداد بستری شد برای خلق آثار از سوی روزنامه نگاران، شاعران، ناشران و سایر پدیدآوردندگان آثار فرهنگی و هنری كشور كه تولیدات آنها با حمایت این وزارتخانه همراه بوده است.»

گفته می‌شود قرار است در نمایشگاه بیست و چهارم کتاب تهران ضمن افزایش محدودیت برای ناشران غیردولتی که همچون سال ‌های اخیر حتا با ممنوعیت عرضه‌ی برخی کتاب‌های مجوزدار همراه بوده، امکانات وسیعی صرف نمایش و ارائه‌ی آثاری شود که حکومت آنها را در جهت «خدمت به اسلام» و مقابله با «تهاجم فرهنگی» ارزیابی می‌کند.

BK/SJ