لایحه حمایت از خانواده به پیشنهاد قوه قضائیه در جلسه هیات دولت در تیرماه۱۳۸۶ تصویب و به مجلس ارسال شد. بخش‌هایی از این قانون مورد انتقاد فعالان سیاسی و اجتماعی قرار گرفت و آنرا در جهت تضعیف خانواده و مغایر با قانون اساسی دانستند.

بر اساس ماده ۲۳ این لایحه که جنجالی‌ترین بخش آن نیز هست، مردان برای ازدواج مجدد نیازی به اجازه و آگاهی همسر قبلی خود ندارند و تنها لازم است توانایی مالی خود برای داشتن زن جدید را به دادگاه اثبات کنند.

ماده ۲۵ این لایحه نیز برای مهریه مالیات مقرر کرده و زن را موظف می‌کند تا حتی قبل از دریافت مهریه، مالیات آن را پرداخت کند.

به گفته سخنگوی وقت قوه قضائیه، ماده ۲۳ و ۲۵ ، طرح این قوه نبوده و توسط دولت به این لایحه اضافه شده‌است. فراکسیون زنان مجلس هفتم پیشنهاد بازگرداندن لایحه به دولت را ارائه کرد که مورد قبول واقع نشد.

لایحه حمایت از خانواده پس از اعتراضات فراوان و نیز ملاقات فعالان حقوق زن با نمایندگان مجلس در شهریور ۸۷، از دستور کار مجلس خارج شد , مواد ۲۳ و ۲۵ آن نیز حذف گردید.

پس از حوادث انتخابات دوره‌ی دهم ریاست جمهوری، در تب و تاب دستگیری‌های فعالان مدنی و روزنامه‌نگاران، لایحه حمایت از خانواده بار دیگر در دستور کار مجلس قرار گرفت. این لایحه در کمیسیون قضایی مجلس بررسی و مواد ۲۳ و ۲۵ بار دیگر با تغییراتی به این لایحه بازگردانده شدند.

مطابق تغییرات انجام‌شده، شرایطی برای ازدواج مجدد مردان قرار داده شده و نیز در بند مربوط به ازدواج موقت نیز اصرار بر ثبت آن شده است.

در هفته گذشته مجلس به طور تمام وقت به بررسی این لایحه پرداخت و هم‌زمان گروه‌های مختلف فعالان زن حتی زنان اصولگرا به این لایحه اعتراض کردند. سرانجام در روز دوشنبه هشتم شهریور اعلام شد که مواد ۲۲، ۲۳ و ۲۴ این لایحه برای بررسی مجدد به کمیسیون قضایی مجلس بازگردانده شده‌اند.

ماده ۲۲ لایحه حمایت از خانواده تصریح می‌کند که تنها در صورت باردار شدن زوجه، ازدواج موقت باید ثبت شود. ماده ۲۳ در مورد ازدواج مجدد مردان و ماده ۲۴ نیز در مورد مهریه‌های غیرمتعارف است.

مسئله‏ی اصلی چند همسری است

فریبا داوودی مهاجر فعال زنان می‌گوید ثبت شدن یا نشدن ازدواج موقت مسئله زنان نبوده و نباید باشد بلکه همه باید به اصل ازدواج موقت اعتراض کنند. او می‌گوید: «متاسفانه همه‏ی افرادی که دست‏اندرکار این لایحه بوده‏اند؛ فعالان جنبش زنان، حتی روزنامه‏نگاران ما و همه‏ی کسانی که روی این مسئله کار می‏کنند، دارند مسیر اشتباهی را می‏روند. ما داریم از این صحبت می‏کنیم ‏که زنان ایران را بهتر است با گلوله بکشیم یا با طناب ‌دار اعدامشان کنیم. برای من، شخصاً هیچ تفاوتی ندارد که ازدواج موقت ثبت بشود یا نشود، یا لایحه‏ی چند همسری و اجازه دادن به مرد برای ازدواج مجدد، ۹ ماده داشته باشد یا ۸ ماده و یا ۱۲ ماده‏ای باشد. آن‏چه در این لایحه باید مورد مناقشه قرار بگیرد و روی آن بحث جدی بشود، مسئله‏ی چند همسری است. ما باید مخالفت جدی خودمان را با چند همسری، تحت لوای صیغه، تحت لوای مریضی همسر، تحت لوای نازایی زن و یا هر ماده‏ی دیگری که در این لایحه ردیف شده است، اعلام کنیم. متأسفانه این لایحه و مراحل تصویب آن، به‏وسیله‏ی افراد دیگری دارد مهندسی و مدیریت می‏شود و ما در مسیر مهندسی و مدیریت شده‏ی آنان، شروع به اظهارنظر کرده‏ایم».

طرفداران ثبت ازدواج موقت معتقدند در این صورت فرزند متولدشده از این نوع ازدواج از حقوق برابر با سایر فرزندان برخوردار خواهد بود و این تنها نکته مثبت ثبت این نوع ازدواج است. این افراد به فرزندان حاصل از زندگی‌های آزاد رایج در غرب اشاره می‌کنند و معتقدند برای جلوگیری از رواج چنین فرزندانی بهتر است ازدواج موقت ثبت شود.

آزاده کیان جامعه‌شناس مقیم فرانسه می‌گوید مشکلی تحت عنوان فرزندان خارج از ازدواج در غرب وجود ندارد. او می‌گوید: «در کشورهای اروپایی اساساً تفاوتی بین "فرزند مشروع" و " فرزند غیرمشروع" وجود ندارد. اما در مواردی که پدر فرزند را قبول نکند یا نپذیرد که فرزند مال اوست، مادر این حق را دارد که از طریق آزمایش ثابت کند این فرزند متعلق به این مرد است و مرد از طریق قانون مجبور به تایید فرزندش می‏شود».

وی همچنین به حق دیگری که قوانین اروپا به زنان داده اشاره کرده و می‌گوید: «زن در اروپا این امکان را دارد که مستقل از مردان بچه‏دار بشود، بدون این‏که احتیاجی داشته باشد که حتماً با مردی در این رابطه سر کند. یعنی خودش به نام خودش برای فرزندش شناسنامه بگیرد. اما اگر هم خواست، این امکان برای‏اش فراهم است که پدری برای فرزندش داشته باشد و بالطبع فرزند او از تمام مزایا به عنوان فرزند استفاده خواهد کرد».

صیغه: وسیله‌ای برای لذت‌جویی مردان

مهدی کوچک‌زاده نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی، هنگام بحث بر سر این لایحه گفت: «صیغه برای لذت بردن است و هرکس خجالت می‌کشد من خجالت نمی‌کشم».

فریبا داودی مهاجر معتقد است این سخن فلسفه وجودی صیغه را آشکار می‌کند. او می‌گوید: «آقای کوچک‌زاده رسماً اعلام می‏کند که چون صیغه برای لذت‏جویی است و می‏گوید اتفاقاً من از اعلام آن هراسی هم ندارم، بنابراین باید تصویب بشود. یعنی رسماً می‏گوید که صیغه وسیله‏ای برای لذت‏جویی یک‏طرفه‏ی مردانه است. برای این‏که یک مرد در آن واحد می‏تواند چندین زن را عقد کند -موقت یا غیرموقت- و زن باید، همان‏طور که بر در و دیوار شهر تهران نوشته‏اند، مانند یک مروارید در یک صدف باقی بماند تا هروقت این آقایان دل‏شان خواست، در این صدف را باز کنند و سری به این گوهر بزنند یا نزنند».

این فعال زنان می‌گوید در هیچ‏کجای دنیا ندیده‏ که اعضای پارلمان ۱۰ روز تمام بنشینند و راجع به لذت بردن جنسی، آن هم فقط یک طرفه و مردانه، در پارلمان صحبت کنند.

به عقیده‌ی خانم داودی مهاجر ازدواج موقت راهی برای تسلط مردان بر زنان نه تنها در حیطه جنسی که در تمام زمینه‌هاست. او می‌گوید: «قرار است عده‏ای مرد که اتفاقاً صاحب ثروت و قدرت هستند، از این به‏بعد بتوانند بر نیم دیگری از جامعه مسلط بشوند. این تسلط نه تنها یک تسلط جنسی و برای کنترل رفتارهای جنسی زنان است، بلکه برای کنترل حتی رفتارهای سیاسی و معمولی نیز هست که در جامعه ممکن است از طرف زنان صورت بگیرد».

ازدواج موقت: راهی برای جلوگیری از فحشا؟

طرفداران ماده ۲۲ لایحه حمایت از خانواده معتقدند ازدواج مجدد راهی برای جلوگیری از فحشاست. علی لاریجانی رئیس مجلس در مذاکرات روز هفتم شهریور مجلس بر سر این لایحه گفت: «ازدواج موقت راه‌حلی است برای معضلی به نام فحشا که در غرب بیداد می‌کند».

این گروه معتقد به رواج ازدواج موقت بین دختران و پسران جوان نیز هستند و آن را جایگزین مناسبی برای روابط آزاد دختر و پسر می‌دانند.

آزاده کیان جامعه‌شناس مقیم فرانسه در این باره چنین می‌گوید: «اولاً تمام تحقیقات جامعه‏شناسی در ایران نشان می‏دهد، زنانی صیغه را قبول می‏کنند که فقیر یا بیوه هستند و به‏هرحال در وضعیت مالی بدی قرار دارند. علاوه بر آن، وقتی زنی صیغه‏ی مردی می‏شود، تحت امر او قرار می‏گیرد و پایان دادن به صیغه هم بستگی به اراده‏ی مرد دارد. منظورم این است که دست‏کم تا آن‏جایی که در صدها سال اخیر انجام گرفته و عمل شده، در صیغه، زن به عنوان یک شیء و به عنوان وسیله‌ای برای رساندن خدمات جنسی به مرد مطرح است. در حالی که در روابط آزاد دختر و پسر در کشورهای غربی، به‏هیچ‏وجه یک جنس در اختیار جنس دیگر نیست، بلکه این رابطه برابر و به‏شکل آزاد برقرار می‏شود و ادامه می‏یابد».

وی همچنین تصریح می‌کند که دختر و پسر هر زمان که خواستند می‏توانند به‏طور برابر و با تصمیم آزاد خودشان، از هم‏دیگر جدا بشوند. در حالی‌که در صیغه اینچنین نیست.

خانم کیان می‌گوید در نهایت بهترین راه این است که جامعه، روابط آزاد دختر و پسر را همانگونه که طبیعی است بپذیرد. وی می‌گوید: «من شخصاً فکر می‏کنم به جای تحمیل صیغه که باز رابطه‏ی نابرابری را بر زنان تحمیل می‏کند، چرا رابطه‏ی آزاد زن و مرد یا دختر و پسر را قبول نکنیم و به جای آن، زنان را مجبور کنیم که از طریق صیغه خدمات جنسی‏شان را به مردان ارائه بدهند. همان‏طور که در تمام متون اسلامی هم آمده است، هدف صیغه لذت جنسی است و می‏دانیم که به این ترتیب خانم‏ها را در خدمت امیال جنسی مردان قرار می‏دهند».

در بررسی لایحه حمایت از خانواده، هشت نماینده زن مجلس به این لایحه رای مثبت داده‌اند. فریبا داودی مهاجر می‌گوید تعدد زوجات و ازدواج موقت حتی در میان خانواده‌‌های به شدت مذهبی نیز عملی تقبیح‌شده است. وی در پاسخ به این پرسش که پس این نمایندگان، کدام قشر از جامعه ایران را نمایندگی می‌کنند، می‌گوید: «متأسفانه حاکمان فعلی ایران، هرگز حتی قشر مذهبی واقعی جامعه‏ی ایران را هم رهبری نکردند. احمدی‏نژاد و دار و دسته‏اش افراد خاصی را با نگرش دیگری به مذهب نمایندگی می‏کنند که آن نگرش، به نظر من، یک فرقه‏ی جدید است».

میترا شجاعی
تحریریه: مصطفی ملکان