تمام کارشناسانی هم‌عقیده هستند که قتل اسامه بن لادن ضربه‌ای سنگین برای شبکه "القاعده" به شمار می‌رود. بن لادن نه تنها رهبر، بلکه پایه‌گذار و پدر معنوی این تشکیلات بود و در هدایت آن نقش درجه اول را ایفا کرده است. بسیار بعید است که القاعده بتواند رهبری با قدرت بن لادن پیدا کند. به نظر کارشناسان بن لادن به ویژه در سالهای اخیر، به خاطر محدودیت‌های امنیتی فراوان، فعالیت کمتری داشت، اما همچنان حرف آخر را در تشکیلات می‌زد.

فارس بن حزام، که درباره شبکه "القاعده" اطلاعاتی گسترده دارد، به تارنمای تلویزیون "سی‌ان‌ان" گفته است: «تصمیمات مهم در شبکه "القاعده" به صورت شورایی اتخاذ می‌شود. یک گروه رهبری ۷ – ۶ نفری درباره جانشین بن لادن رأی خواهد داد. از نظر گروه رهبری "القاعده" ایمن الظواهری نزدیک‌ترین شخص به بن لادن است، اما این الزاما به معنای قبول رهبری او نیست.»

"مرد دوم القاعده"

ایمن الظواهری، پیکارجوی مصری که در افغانستان به بن لادن پیوست، عملا مقام دوم در تشکیلات القاعده است. برخی از کارشناسان او را "رهبر معنوی" و "مغز متفکر القاعده" می‌دانند که بر شخص بن لادن نفوذ زیادی داشته است. گفته می‌شود که مشی تروریستی شبکه با حضور او شکل گرفته است.

اما ظواهری در میان پیروان "القاعده" محبوبیت و حیثیت زیادی ندارد. او از اقتدار و نفوذ کلام یا کاریزمای بن لادن محروم است. ظواهری در زمان تشکیل "القاعده" در جریان جنگ افغانستان با اتحاد شوروی (سابق) حضور نداشت. بعید نیست که بسیاری از کادرها و فعالان جوان با ریاست او مخالفت کنند. از همین دیدگاه است که پنتاگون (وزارت دفاع ایالات متحده) انتظار دارد که با مرگ بن لادن شبکه "القاعده" به اختلافات درونی دچار شود.

دکتر مصطفی عانی، کارشناس سازمان‌های شبه نظامی نیز عقیده دارد که یافتن جانشینی برای بن لادن بسیار دشوار خواهد بود.

اما به نظر او ظواهری جانشین طبیعی بن لادن است، هرچند که از قدرت و نفوذ کلام او برخوردار نیست. در سالهای اخیر بن لادن تنها رهبر نمادین "القاعده" بود و بیشتر عملیات تخریبی و فعالیت‌های تشکیلاتی زیر نظر ظواهری انجام می‌گرفت. به همین دلیل او بهترین موقعیت را در رهبری دارد.

دکتر عبدالخالق عبدالله، استاد رشته علوم سیاسی در دانشگاه امارات عقیده دارد که مرگ بن لادن به معنای نابودی تدریجی شبکه "القاعده" است. به گفته این کارشناس: "شبکه القاعده هرگز از این ضربۀ مهلک جان سالم به در نخواهد برد." به نظر دکتر عبدالله این احتمال هست که ظواهری ریاست "القاعده" را به دست گیرد، اما هرگز نمی‌تواند جای بن لادن را پر کند، زیرا بن لادن مرجع و پیشوای اصلی این شبکه بود که به جوانان شور و ایمانی تلقین می‌کرد که در راه "جهاد" از همه چیز بگذرند و به هر عمل جنون‌آمیزی دست بزنند.

برخی از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که پس از مرگ بن لادن، پایگاه "القاعده" از نواحی مرزی پاکستان به یمن منتقل خواهد شد. در این صورت احتمال می‌رود که ایمن عولقی، که ریاست شعبه القاعده را در یمن به عهده دارد، به ریاست شبکه برسد. اما این نظر مورد تائید همه کارشناسان نیست، زیرا او را بیشتر مرشدی دینی می‌دانند تا رهبر تشکیلاتی.

کارشناسان دیگر بر آنند که در آینده فردی از عربستان سعودی، موطن بن لادن، رهبری شبکه "القاعده" را به عهده خواهد گرفت، تا حریم و حیثیت "پایگاه اصلی اسلام" در تبلیغات این گروه محفوظ بماند.

AA/FW