جاوید رحمان: کشتار دهه ۶۰ در ایران جنایت علیه بشریت بود
۱۴۰۳ خرداد ۳۱, پنجشنبه
جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران میگوید، شواهدی وجود دارند که نشان میدهند اعدام زندانیان سیاسی و کشتار بهائیان و کردها در دهه ۱۳۶۰ توسط حکومت ایران "جنایت علیه بشریت و نسلکشی" بودهاند.
تبلیغات
جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران، روز چهارشنبه (۳۰ خرداد) در نشست جانبی شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو، با ارائه گزارشی اعدام زندانیان سیاسی و کشتار بهائیان در دهه ۱۳۶۰ در ایران را مصداق "جنایت علیه بشریت" و "نسلکشی" خواند.
او با اشاره به تحقیقات شش ساله خود برای تهیه این گزارش از جامعه جهانی خواست تا اقدامات مشخصی را برای پاسخگویی عاملان این جنایت و پایان دادن به مصونیت آنها انجام دهد. رحمان همچنین خواستار فعالسازی یک ساز و کار تحقیقاتی برای کشف ابعاد کامل این جنایات شد.
او اعدامهای خودسرانه، فراقانونی و کشتار هزاران زندانی سیاسی توسط جمهوری اسلامی در دهه ۶۰ خورشیدی را "جنایت علیه بشریت" خوانده و با اشاره به تلاشهای حکومت ایران برای پنهان کردن شواهد این کشتار، تأکید کرد که ابعاد این جنایات باید روشن شوند.
در شهریور سال ۱۳۶۷ طی حکمی از سوی آیتالله خمینی، زندانیان سیاسی چپ و وابسته به مجاهدین خلق که یک بار محاکمه شده و در حال گذراندن دوران محکومیتشان بودند در دادگاههایی چند دقیقهای به اعدام محکوم شدند و حکمشان به اجرا درآمد.
پیکرهای این زندانیان در گورهای دستهجمعی در گورستان خاوران واقع در شرق تهران دفن شده است.
جاوید رحمان تصریح کرد که این زندانیان سیاسی بدون دسترسی به یک محاکمه عادلانه به قتل رسیدند و اعمال شکنجههای گسترده علیه آنان مصداق "جنایت علیه بشریت" بوده است. در گزارش او اشاره شده که شماری از اعدامیان زنانی بودند که برخی از آنها قبل از اجرای حکم مورد تجاوز جنسی قرار گرفته بودند. همچنین بسیاری از اعدامشدگان هنوز به سن قانونی نرسیده و نوجوان یا کودک محسوب میشدند.
رحمان تصریح کرد، بسیاری از بازماندگان این اعدامها همچنان با رنج و عواقب کشته شدن عزیزان خود دست و پنجه نرم میکنند.
این گزارش همچنین خشونت و آزار فیزیکی زنان و همچنین سرکوب اقلیتها و اقوام، از جمله علیه بهائیان و کردها در دهه نخست استقرار حکومت جمهوری اسلامی در سال ۱۳۵۷ را بررسی کرده است.
گزارشگر ویژه سازمان ملل خاطرنشان ساخت، به رغم در دسترس بودن شواهد این جنایات، افرادی که مرتکب نقض جدی و شدید حقوق بشر شدهاند همچنان در جمهوری اسلامی در مسند قدرت باقی ماندهاند و جامعه بینالمللی "نتوانسته یا نخواسته آنها را مورد بازخواست قرار دهد."
حکومت ایران تا کنون چندین بار و به بهانههای مختلف سعی کرده گورستان خاوران را تخریب کند. اردیبهشت ۱۴۰۰ تصویرهایی حاکی از تخریب گورهای جمعی در خاوران در شبکههای اجتماعی پست شد. همین موضوع اعتراضات گسترده خانواده اعدامشدگان دهه ۶۰ و همچنین کشتار جمعی تابستان ۶۷ را در پی داشت.
در گزارش جاوید رحمان ذکر شده که اعدامهای تابستان ۱۳۶۷ با فتوا و به تأیید روحالله خمینی از طریق کمیتهای موسوم به "هیأت مرگ" به اجرا درآمد. ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور پیشین ایران که در سانحه سقوط هلیکوپتر کشته شد و مصطفی پورمحمدی، دادستان پیشین دادگاه انقلاب و یکی از نامزدهای انتخابات ریاستجمهوری، دو عضو این کمیته بودهاند.
رحمان تأکید کرد که کشتار زندانیان سیاسی در دهه ۶۰ یک موضوع تاریخی به شمار نمیرود بلکه نقض حقوق بشر در ایران یک "مسئله فعلی" است و در این رابطه "نگرانیهای جدی وجود دارد که تا به امروز ادامه داشته است."
ولفگانگ شومبرگ، قاضی پیشین دادگاههای کیفری بینالمللی یوگسلاوی سابق و رواندا نیز که همراه با جاوید رحمان در این جلسه حضور داشت، اظهار امیدواری کرد که یافتههای سازمان ملل منجر به صدور احکام قضایی برای مقامهای فعلی جمهوری اسلامی شود که در کشتار دهه ۶۰ نقش داشتند.
او تأکید کرد که چنین اقدامی میتواند سفر آنها به خارج از ایران بدون ترس از بازداشت را "غیرممکن" کند.
در گزارش جاوید رحمان از شورای حقوق بشر سازمان ملل خواسته شده تا مقامات حکومت ایران را به افشای حقیقت در مورد کشتار دهه ۶۰، به ویژه اعدام هزاران زندانی در تابستان سال ۶۷ وادار کند و از آنها بخواهد تا مطابق با قوانین بینالمللی به خانواده قربانیان غرامت پرداخت کنند.
ابراهیم رئیسی و اعدامهای سال ۶۷ به روایت تصویر
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران شده است. وظیفه او اما در ۲۷ سالگی بعنوان معاون دادستان عضویت در هیئتی بود که حکم اعدام هزاران زندانی سیاسی را بدون محاکمه صادر کرد. گزارش تصویری زیر مروری است بر آن جنایت و دستاندرکارانش.
عکس: IHR
دادستان در ۲۰ سالگی؟
ابراهیم رئیسی که رئیس جمهور ایران شده، مدت کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت قضایی خود را در ۲۰ سالگی به عنوان دادستان کرج و سپس همدان آغاز کرد. او در سال ۱۳۶۴ به تهران منتقل شد و جانشین دادستان این شهر شد. رئیسی در این سمت عضو "هیئت مرگ" شد و احکام اعدام هزاران نفر را امضا کرد. (عکس در کنار اسدالله لاجوردی، رئیس پیشین زندان اوین و دادستان انقلاب تهران و اسدالله جولایی)
عکس: Keyhan
جنایتی بزرگ در تاریخ نوین ایران
طی دوماه مرداد و شهریور سال ۱۳۶۷ هزاران زندانی سیاسی که حتی بعضی از آنها مدت محکومیت خود را به اتمام رسانده بودند ولی همچنان زندانی بودند و به اصطلاح "ملی کشی" میکردند، اعدام شدند. تعداد دقیق اعدامها هرگز فاش نشد. تعداد قربانیان این واقعه نزد مراجع مختلف متفاوت و تا ۴۴۸۴ نفر تخمین زده میشود. گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل تعداد زندانیان سیاسی اعدامشده را دستکم ۱۸۷۹نفر اعلام کردهاست.
عکس: IHR
پیشزمینه تاریخی
در مورد علل اعدامهای دستهجمعی در تابستان سال ۶۷ نظرات مختلفی وجود دارد: برخی معتقدند این اعدامها نتیجه جدال جمهوری اسلامی با سازمان مجاهدین ومشخصا واکنش به عملیات "فروغ جاویدان" بوده است. روایت قویتر اما این است که کشتار زندانیان سیاسی از قبل برنامهریزی شده بود، به خصوص که زندانیان اعدام شده فقط اعضای مجاهدین نبودند، بلکه از اعضای گروههای چپ همچون راهکارگر، فدائیان و حزب توده نیز بودهاند.
عکس: Akhbar-rooz
حکم آیتالله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی
پس از قبول قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل و متعاقب آن حمله سازمان مجاهدین و عملیات "مرصاد" ، روح الله خمینی در حکمی افرادی را مامور بررسی مجدد وضعیت زندانیان کرد و نوشت:« کسانی که در زندانهای سراسر کشور بر سر موضع نفاق خود پافشاری کرده و میکنند، محارب و محکوم به اعدام میباشند و تشخیص موضوع نیز در تهران با رای اکثریت آقایان حجتالاسلام نیری و جناب آقای اشراقی و نمایندهای از وزارت اطلاعات میباشد».
عکس: Eghtesadnews.ir
نقش سید احمد خمینی در صدور حکم قتلعام
آیتالله منتظری که در آن زمان جانشین آیتالله خمینی، رهبر جمهوری اسلامی بود در خاطرات خود که سالها بعد منتشر کرد مینویسد که "در آن زمان گفته میشد که نامه اول به خط سید احمد خمینی نوشته شدهاست و در مورد نامه دوم هم آشکارا دستخطِ سؤالکننده و پاسخ دهنده نامه یکسان است". آیتالله منتظری به علت انتقادهایش از سمت خود غزل شد و در حصر خانگی درگذشت.
عکس: jamaran.ir
اعضای هیئت مرگ
گرچه در حکم خمینی از اسامی مرتضی اشراقی (سمت راست- دادستان تهران)، حسینعلی نیری (رئیس هیئت – نفر وسط) و مصطفی پور محمدی (نماینده سازمان اطلاعات- سمت چپ) یاد شده، اما ابراهیم رئیسی (معاون دادستان- پائین سمت راست) و اسماعیل شوشتری (رئیس سازمان زندانها – پائین سمت چپ) نیز در جلسات و صدور احکام حضور داشتند. ابراهیم رئیسی در آن زمان ۲۷ ساله بود.
عکس: Iranhr
آغاز اعدامها
یرواند آبراهامیان تاریخنگار ایرانی مینویسد: «روز جمعه ۲۸ تیرماه ۱۳۶۷ درهای زندانها بسته و تلفنها قطع شد. تلویزیونها را از برق کشیدند و از توزیع نامهها، روزنامهها و بستههای دارویی خودداری ورزیدند. ساعات ملاقات حذف شد و بستگان زندانیان را از حول و حوش زندانها پراکنده ساختند. رفتوآمد زندانیان به مکانهای عمومی مانند درمانگاهها، کارگاهها، قرائت خانهها، تالارهای تدریس و حیاطها ممنوع شد.»
عکس: Private
سئوالات مرگ و زندگی
به گفته آبراهامیان، هیئت اعدام در تهران به زندانیان اطمینان میدادند که چند سؤال برای "اعطای عفو عمومی" میپرسند. در مورد مجاهدین میپرسیدند "آیا حاضر به معرفی یاران سابق خود در برابر دوربین هستید؟"، "آیا حاضر هستید به خط مقدم رفته و از روی مینهای دشمن عبور کنید؟" و در مورد چپ گرایان، "آیا حاضرید علنی ماتریالیسم تاریخی را نفی کنید؟"، "آیا حاضر به نفی اعتقاد گذشتهتان در مقابل دوربین هستید؟"
عکس: Iran-emrooz.net
اعدام با طناب دار
به گزارش شاهدان عینی "هیئت اعدام" در صورت عدم رضایت از پاسخها، فوراً دستور انتقال به اتاقی برای نوشتن وصیتنامه را میداد و سپس زندانیان در دستههای شش نفری و با چشمان بسته به دار آویخته میشدند.
عکس: picture-alliance/NurPhoto/S. Hosseini
دفن در گورهای دستهجمعی
اعدام شدگان بدون اطلاع به خانوادهها، در گورهای دستهجمعی به خاک سپرده میشدند. بیشتر خانوادهها نیز پس از چند ماه خبردار شدند که فرزندانشان اعدام شدهاند.
عکس: DW/S. Montazari
اعتراض آیتالله منتظری
آیتالله احمد عابدینی در خاطراتش میگوید: «بنا شد نزد آیتالله منتظری برویم و بخواهیم موقتاً سکوت کند. او جواب داد: افرادی که محاکمه شدهاند و در زندانند و دوران محکومیت خود را به سر میبرند و جرم جدیدی مرتکب نشدند، به چه دلیل باید دوباره سوال و جواب کرد و سپس اعدام؟ گروهی از منافقان به ایران حمله کردهاند، این چه ربطی به زندانیان دارد؟ میگویید در این امور من سکوت کنم؟».
عکس: DW/A. Amini
"شما را در آینده جزء جنایتکاران درتاریخ مینویسند"
براساس فایل صوتی منتشر شده، آیتالله حسینعلی منتظری در یک جلسه حضوری در مرداد ۱۳۶۷ با حضور اعضای هیئت اعدامها، یعنی حسینعلی نیری (حاکم شرع وقت)، مرتضی اشراقی (دادستان وقت)، ابراهیم رئیسی (معاون وقت دادستان) و مصطفی پورمحمدی (نماینده وقت وزارت اطلاعات در زندان اوین) به آنها میگوید که "شما را در آینده جزء جنایتکاران در تاریخ مینویسند".
عکس: Getty Images
حمید نوری، در زندان سوئد
از جمله کسانی که در زمان اعدامهای مخالفین سیاسی دهه شصت نقش موثری داشت، میتوان به حمید نوری اشاره کرد که دادیار وقت زندان گوهردشت کرج بود. او که در آن زمان با نام مستعار "عباسی" احکام ناعادلانهای را علیه بسیاری صادر کرده، مدتی پیش در سوئد شناسایی، بازداشت و در یک روند قضایی تفهیم اتهام شده است.
عکس: Iraj Mesdaghi
سایه جنایت بر ریاست جمهوری
سازمان عفو بینالملل پس از انتخاب ابراهیم رئیسی به ریاست جمهوری اسلامی با اشاره به اعدام هزاران زندانی سیاسی در تابستان ۶۷ خواستار آن شد که رئيسی، "به خاطر جرائم بینالمللی" تحت تعقیب کیفری قرار گیرد.
رئیسی؛ مدافع حقوق بشر؟
خبرنگار شبکه تلویزیونی الجزیره در اولین نشست خبری پس از انتخابات از ابراهیم رئیسی در مورد نقش او در اعدامهای ۶۷، قرار گرفتن در لیست تحریمهای حقوق بشری و درخواست محاکمه او از سوی نهادهای فعال حقوق بشر پرسید. مترجم این نشست از ترجمه کامل این سوال خودداری کرد. رئیسی بدون اشاره به نقشاش در اعدامها گفت: « تمام اقداماتی که من در مدت مسئولیتم انجام دادم همواره در جهت دفاع از حقوق بشر بوده است.»