در آستانه‌ی نشست زیست‌محیطی کپنهاگ که هدف از آن کاهش میزان گازکربنیک موجود در هوا و مقابله با گرمایش زمین است، نگاهی به یکی از تکنولوژی‌هایی می‌افکنیم که شاید بتواند در آینده موجودات زمین را از خطری مهلک نجات دهد.

در مرکز تحقیقاتی یولیش آلمان صدها لوله‌ی پلاستیکی شفاف Vـ شکل را در اتاقهایی مخصوص تعبیه کرده‌اند که در آن توده‌ی لزج سبزرنگی خودنمایی می‌کند. این توده‌ی سبزرنگ حاوی میلیونها و شاید هم میلیاردها جلبک بسیار کوچک است.

جلبکها موجوداتی هستند که در همه جای زمین می‌رویند. آنها شاید روزی به عنوان هنرمندانی بی‌توقع به کار آیند که توانسته‌اند نسل بشر را نجات دهند، چرا؟ چون جلبکها دی اکسیدکربن هوا را بلعیده و می‌توانند هوا را از این گاز مهلک که مسئول گرمایش زمین است پاک کنند.

اما برای رسیدن به نتیجه‌ی احتمالی باید در سطحی وسیع این موجود را کشت داد. و این همان اقدامی است که محققان آلمانی انجام داده‌اند.

محققان آلمانی در حال کار بر روی پروژه‌ای هستند که اساس آن بر کشت وسیع جلبکهای دریایی در تأسیسات جلبکی قرار دارد. هدف از این پروژه کاهش شدید گاز دی‌اکسید کربن حاصل از نیروگاه‌های ذغال‌سنگ و دیگر نیروگاه‌های فسیلی است.

یکی از مراکزی که در آن بر روی این پروژه تحقیق م‌یشود، مرکز تحقیقاتی یولیش آلمان در نزدیکی شهر کلن است.

اما چرا جلبک؟ آیا نمی‌توان همین نتیجه را از کشت دیگر گیاهان به دست آورد؟ کوستاس شیناراکیس (Kostas Schinarkis)، بیولوژیست مرکز تحقیقاتی یولیش، می‌گوید، دلیل انتخاب جلبک در این تحقیقات این است که این موجود ۷ تا ۱۰ برابر سریعتر از دیگر گیاهان رشد و به همین نسبت دی‌اکسیدکربن را نیز سریعتر و بیشتر جذب می‌کند.

بنا به محاسبه‌ی این بیولوژیست، دو کیلوگرم جلبک می‌تواند ۴ کیلوگرم گازکربنیک جذب کند. او می‌گوید، در این روش دی‌اکسید کربن را آگاهانه در اختیار جلبک قرار می‌دهند. او تصریح می‌کند که این پروژه در مراحل اولیه‌ی خود قرار دارد و برای آنکه کشوری مانند آلمان از تمامی گاز دی‌اکسیدکربن حاصل از نیروگاه‌های خود رهایی یابد شاید لازم باشد که میلیون‌ها واحد از این تأسیسات جلبکی برپا شود.

شیناراکیس از روش کاهش گازکربنیک با استفاده از کشت جلبکها دفاع کرده و سه مزیت برای آن قائل است. نخست اینکه این روش بسیار کمی‌هزینه است، دوم اینکه این روش برای کاهش این گاز بسیار مؤثر است و دیگر اینکه جلبکها نه تنها این گاز را کاهش می‌دهند بلکه در نهایت تبدیل به "بیوماس" یا "زیست‌توده" می‌شوند که می‌تواند برای تولید سوخت استفاده شود.

بیوماس یا زیست‌توده چیست؟

زیست‌توده از منابع مهم انرژیهای تجدیدپذیر محسوب شده و به هر موجود زنده‌ای که قابلیت رشد و نمو داشته و بر مبنای قوانین طبیعی تقسیم شود اطلاق می‌گردد، مانند جنگلها، اجزای گیاهان، برگها، موجودات زنده اقیانوسها و پس‌مانده‌ای شهری و غذایی. این مواد از طریق فتوسنتز دی اکسیدکربن را در خود ذخیره می‌کنند و به همین دلیل می‌توانند به عنوان منبعی برای تولید انرژی الکتریکی، حرارت، سوختهای مایع و گازی مورد استفاده قرار بگیرند.

دکتر مجید عباسپور، رئيس دانشکده‌ی محیط زیست و انرژی دانشگاه آزاد تهران، در این باره می‌گوید: «اصولا هر سبزینه‌ای می‌تواند جاذب دی اکسیدکربن باشد. در این روش وقتی جلبکها این گاز را جذب می‌کنند گاز را تجریه کرده و مواد کربنی را ذخیره می‌کنند که از این مواد کربنی می‌توان به صورت بیوماس استفاده کرد.»

هم‌اکنون به غیر از مرکز تحقیقاتی یولیش که در نزدیکی شهر کلن قرار دارد، مرکزی در هامبورگ آلمان نیز شروع به تحقیق در همین باره کرده است. این مرکز به نام اختصاری ترم (TERM) مشهور است که کوتاه‌شده‌ی تکنولوژیهای بهره‌برداری از منابع میکروجلبکها یاTechnologien zur Erschliessung der Ressource Mikroalgen است.

در این مرکز میکروجلبکها را در دو بیوراکتور نوری پرورش می‌دهند. محققان سعی دارند فرایند طبیعی دریاها را در مرکز یادشده شبیه‌سازی کنند، فرایندی که در آن جلبکهای دریایی گاز دی اکسیدکربن هوا را بلعیده و تولید مثل می‌کنند.

آیا می‌توان با این روش تمامی گاز حاصل از نیروگاهها را جذب کرد؟ مارتین کرنر، مدیر این پروژه در مرکز تحقیقاتی ترم، معتقد است که میکروجلبکها اگر چه می‌توانند میزان دی اکسیدکربن موجود در هوا را کاهش دهند اما برای جذب تمامی دی اکسیدکربن حاصل از نیروگاهها کافی نیستند.

اما کرنر تأکید می‌کند که نباید تأثیر مثبت اقتصادی این پروژه را از نظر دور داشت. به گفته‌ی او،جلبکها می‌توانند بسیار کاراتر از مراتع وسیع کشت گیاهی، دی اکسید کربن زیان‌آور هوا را جذب کرده و آن را به بیوماس یا زیست‌توده تبدیل کنند.

محققان ابراز امیدواری می‌کنند که بتوان بیوماس حاصل از جلبکها را در تولید مصالح ساختمانی یا بیودیزل به کار گرفت. به گفته‌ی آنها، در یک محیط کشت مساوی می‌توان از جلبکها ۵۰ تا ۱۰۰ برابر دانه‌های روغنی منداب (کنداز) سوخت زیستی به دست آورد.

مهمترین مزیت این روش این است که در اینجا برای تولید سوخت زیستی از یک ماده‌ی غذایی،مانند ذرت، نیشکر یا دانه‌ی روغنی منداب استفاده نمی‌شود، بلکه از گیاهی استفاده می‌شود که از نظر غذایی هیچ اهمیت ویژه‌ای ندارد.

حامد بهشتی، مشاور کمیته‌ی محیط زیست و انرژی پارلمان لبنان، در این باره می‌گوید: «الان اصلی‌ترین مشکل که در مباحث سیاسی هم مطرح شده این است که می‌گویند، روغنی که بخواهد به عنوان سوخت استفاده شود، در عین حال می‌تواند صدها نفر را غذا دهد. چون مثلا آمریکا از حجم بالایی از ذرت استفاده می‌کند تا اتانول کسب کند.

اینها مواردی است که بعد از بحرانی که در سال ۲۰۰۶ برای کشاورزی مکزیک در مورد دانه‌های ذرت پیش آمد مطرح شد. در آن زمان آمریکا اینها را خریداری کرده و به عنوان اتانول و سوخت برای ماشینها استفاده کرد. این بحثی بود که مشکلی را در تأمین غذایی مکزیک به وجود آورد.

از آن به بعد سیاست اصلی بیوماس و بیوفیول (سوخت زیستی) این بود که از نوعی ماده برای تولید سوخت زیستی استفاده شود که وارد چرخه‌ی غذایی نشود. به همین دلیل هم الان پروژه‌ی جلبکها و دانه‌های گیاهی مثل جاتروپا در مبحث تولید بیوماس و بیو فیول مد نظر قرار دارد.»

نویسنده: فریبا والیات

تحریریه: کیواندخت قهاری

برای شنیدن این گزارش می‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.