کارتن خواب، زیر پل خواب، اتوبان خواب، گورخواب... پشت هر یک از این اصطلاحات و واژه‌ها، سرگذشتی انسانی و واقعیت‌هایی اجتماعی نهفته است. بیشتر این افراد به دلایلی چون شکست‌ در عشق، محرومیت و تبعیض، بیکاری، فقر و بحران‌های خانوادگی معتادند.

شهردار وقت تهران در فروردین ۱۳۹۴ در برنامه‌ای تلویزیونی گفت تهران ۱۵ هزار کارتن خواب دارد و گرمخانه‌هایی که ظرفیت پذیرش‌شان ۳۰۰۰ نفر است. بر این اساس، هزاران نفر از بی‌خانمان‌های پایتخت در یخبندان و سرمای اخیر، پناهگاهی نداشته‌اند.

‌فرید براتی‌سده رئیس مرکز توسعه، پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی می‌گوید سرپناه‌های بهزیستی ظرفیت ۷۰۰ الی ۸۰۰ نفر را دارند. او مهم‌ترین نیاز گرمخانه‌ها را غذای گرم و پوشاک مناسب خواند.

از قول این مقام بهزیستی آورده‌اند که کارتن‌خواب‌ها و معتادان دره و بیابان فرحزاد برای تحمل سرما، بیش از حد مواد مصرف کرده و از حالت عادی خارج شده بودند، اما سازمان‌های غیردولتی آنها را به سرپناه‌ها منتقل کردند. سازمان‌های دولتی کجا بودند؟

بسیاری از کارتن خواب‌ها از کمپ‌های ترک اعتیاد فرار کرده و حاشیه اتوبان‌ها یا زیرپل‌ها را به این مراکز ترجیح می‌دهند. روزنامه قانون در گزارشی از قول یکی از این کارتن خواب‌ها نوشت: «هیچ‌وقت دیگر برای ترک چنین جاهایی نميرم. روی سرم آب سرد می‌ریختن و می‌گفتن بگو غلط کردم. اینکه نشد ترک. والا نمیشه کسی رو اینجوری ترکش داد. بخدا ما هم آدمیم.»

کارتن‌خواب‌ها و پل خواب‌ها با پتوی کهنه، نایلون، مقوا، پیت حلبی و خنزر پنزرهای مشابه، سرپناه لرزان و نازکی برای خود می‌سازند. بیشترشان میانه‌ای با گرمخانه‌ها ندارند و این مراکز را "نوانخانه" می‌نامند. سازمان‌های متولی نمی‌گویند علت بی‌علاقگی و بی‌اعتنایی کارتن‌خواب‌ها به گرمخانه‌ها چیست.

مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران گفته که رفتن به گرمخانه اختیاری است و چون خیلی از کارتن‌خواب‌ها به آنجا نمی‌روند سامان‌‌سراهای سیار در محلات هرندی، شوش و محله اوراقچی‌ها مستقر می‌شوند. این اتوبوس‌ها پتو و غذا در اختیار بی‌خانمان‌ها می‌گذارند.

سهمی هم از گرمخانه‌ها برای زنان کارتن‌خواب و بی‌خانمان در نظر گرفته شده است. کارشناسان آسیب‌های اجتماعی می‌گویند راه‌اندازی گرمخانه‌ها و پخش غذا و دارو بدون برنامه و اقدامات مددکاری بی‌فایده است و این مراکز را به محل خواب یا "دورهمی" تقلیل می‌دهد.

هوای تهران و کرج در شامگاه منتهی به دوشنبه ۹ بهمن به ۱۰ درجه زیر صفر هم رسید. محمدعلی نجفی، شهردار تهران در یک پیام توییتری از مردم خواست اگر کسی را دیدند که مشکل جای خواب دارد او را به گرمخانه هدایت کنند.

کودکان کارتن خواب معمولا کودکان کار و خیابان هستند. در محله‌های هرندی، دروازه غار، میدان اعدام، میدان شوش یا فرحزاد این صحنه‌ها زیاد به چشم می‌خورند. این کودکان در معرض انواع سوءاستفاده‌ها هم قرار دارند. نوزادان کارتن خواب از مادران کارتن خواب نیز اخیرا به این خیل پیوسته‌اند.

آماری از تعداد زنان کارتن‌خواب در تهران وجود ندارد. تنها مشاهدات و گزارش‌های میدانی نشان می‌دهند که سن کارتن‌خوابی زنان در پایتخت کاهش یافته و به مرز ۲۰ سال رسیده است.

حداقل حسن گرمخانه‌ها برای زنان بی‌خانمان این است که می‌توانند شبی را در امنیت به سر ببرند. چیزی که در ساختمان‌های نیمه ‌کاره زیرپل‌ها، داخل جوی، حاشیه اتوبان یا پارک‌ها وجود ندارد. بعضی از آنها در گزارش‌های میدانی گفته‌اند که از ترس یخ زدن در خیابان یا به هوای بشقابی غذای گرم یا جای خواب، به هر حقارتی تن داده‌اند.

معاون توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری می‌گوید ۶۰درصد کارتن خواب‌های تهران روستاییانی هستند که به دلیل معطل بودن سیاست‌های کشاورزی و اقتصادی به شهرها مهاجرت کرده‌اند.

هیچ آماری از مرگ خاموش بی‌خانمان‌ها در اثر سرما وجود ندارد ولی هر زمستان خبرهایی پراکنده از جان دادن یکی از آنها در محلات جنوبی تهران منتشر می‌شود. آخرین مورد پیدا شدن جنازه‌‌ای در کنار دیواری در تقاطع خیابان صابونچی در محله هرندی بود اما بعد گفتند که علت مرگ سرما نبود، اوردوز بود.