محمد‌جواد محمدی‌زاده، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، از برنامه‌ی پنج ساله‌ی دولت برای حل مشکل دریاچه ارومیه و اختصاص ۱۳۵۰ میلیارد تومان در این رابطه خبرداد. محمدی‌زاده گفته است این مبلغ قراراست صرف انتقال آب رودخانه‌های ارس و کردستان به دریاچه‌ی ارومیه شود. مقام‌های ایران همچنین تایید کردند این طرح حداکثر تا سه سال دیگر نهایی خواهد شد.

کارشناسان اختصاص بودجه‌ی دولت را برای حل خشکی دریاچه ارومیه گامی مثبت می‌دانند. گرچه برخی از آنها درباره‌ی اقدامات عملی دولت ایران تردید نشان می‌دهند.

مخالفت جمهوری آذربایجان با راه حل مقام‌های ایرانی
 
جمهوری آذربایجان با طرح ایران برای انتقال آب رودخانه‌ی ارس مخالفت می‌کند. آذربایجان و ایران توافق کرده‌اند که انرژی برقی و منابع آبی رودخانه مرزی ارس بین دو کشور به طور مساوی تقسیم شده و از آن استقاده مشترک ببرند.

افزون بر آن هر دو کشور بر سر حجم ذخیره‌سازی آب در سدهای مشترک "ارس" و "موغان" و نحوه‌ی بهره‌برداری از آن برای زمین‌های کشاورزی در هنگام بروز خشکسالی موافقت کردند.
 
دالغا خاتین‌اوغلو رئیس بخش فارسی خبرگزاری ترند نیوز در باکو دراین‌باره به دویچه‌وله می‌گوید: «طبق قراردادی که میان ایران و آذربایجان در رابطه با میزان برداشت آب از رود ارس امضاء شده، هر دو کشور متعهد شده‌اند برای استفاده از آب ارس در چارچوب میزانی که در قرارداد مشخص شده است، آب برداشت کنند. اما دریاچه‌ی ارومیه سالانه حداقل نیاز به 3 میلیارد مترمکعب آب دارد که این رقم بسیار زیادی است و جمهوری آذربایجان با آن موافقت نمی‌کند».

دلایل مخالفت جمهوری آذربایجان با انتقال آب ارس

وزیر محیط زیست آذربایجان گفته است که برداشت بی‌رویه از آب ارس باعث برهم خوردن تراز اکولوژیک رود ارس خواهد شد. به قول کارشناسان جمهوری آذربایجان "کاهش آب رودخانه" یا حتی "تغییر مسیر آب"، بر سیستم اکولوژیک منطقه زیان‌آور خواهد بود. 

باقراف با اشاره به قرارداد دوطرفه ایران و آذربایجان مبنی بر استفاده مشترک و مساوی از آب رود ارس گفته است که طبق قرارداد، میزان حق استفاده طرفین از آب ارس برای کشاورزی و مسائل دیگر مشخص است. با توجه به ادعای این مقام جمهوری آذربایجان آیا سخنان او زمینه‌ی قانونی دارد؟

آیا اعتراض جمهوری آذربایجان زمینه‌ی قانونی دارد؟
 
علی محجوبی، مدیر دفتر کلاودیا روت، رئیس حزب سبزهای آلمان، درباره‌ی زمینه‌ی قانونی اظهارات مقام‌ آذری چنین توضیح می‌دهد: «اظهارنظر وزیر محیط زیست و منابع طبیعی جمهوری آذربایجان زمینه‌ی قانونی دارد. چون در خصوص رودخانه‌هایی که مرز مشترک کشورهای دوطرف رودخانه هستند و یا خود رودخانه به عنوان رگ حیاتی چند کشور مثل نیل و مکونگ در آسیای جنوب شرقی، با همکاری سازمان ملل متحد همیشه رژیم آبی مشترکی مد‌نظر بوده و باهمکاری و توافق دوطرف آب رودخانه تقسیم یا از آن استفاده بهینه می‌شود». بنظر این کارشناس تنش‌و مجادلات لفظی اخیر بین دو کشور سبب شده که مقام‌های آذری "کمی زودتر از موعد" اظهارنظر کنند. 

خطرات انتقال آب رودخانه‌ی ارس به دریاچه ارومیه

آقای محجوبی که در حزب سبزهای آلمان در خصوص مسائل قفقازجنوبی هم فعالت می‌کند و با وضعیت جمهوری آذربایجان آشنایی دارد به دویچه‌وله چنین می‌گوید: «غیر از اهمیت آب ارس برای زمین‌های زرارعی در آذربایجان این رودخانه اهمیت فراوانی در حوزه‌ی آبریز دریای خزر دارد و برای اکوسیستم جمهوری آذربایجان و دشت مغان ایران اهمیت حیاتی دارد. دشت مغان وابسته به رژیم آبی و اکوسیستمی است که رودخانه‌ی ارس عامل تعیین کننده‌ی این رژیم است، بنابراین جمهوری آذربایجان این حق را دارد که اگر حکومت ایران قصد انتقال آب ارس را دارد به موقع مطلع شود و ایران با طرف جمهوری آذربایجان دراین‌باره صحبت بکند».
 
تظاهرات در باکو در اعتراض به خشکی دریاچه ارومیه

در اعتراض به خشک ‌شدن دریاچه‌ی ارومیه، همزمان با تبریز و ارومیه، عده‌ای از شهروندان جمهوری آذربایجان نیز در مقابل سفارت ایران در باکو تجمع کردند. تظاهرکنندگان دولت احمدی نژاد را متهم اصلی خشک شدن این دریاچه می‌دانند و خواستار آزادی بازداشت‌شدگان در تظاهرات تبریز و ارومیه شدند.

آقای صابیر رستمخانلی، نماینده‌ی مجلس جمهوری آذربایجان و رئیس "کنگره آذربایجانیان جهان" نیز در این تظاهرات شرکت کرد. وی در گفتگو با دویچه وله خاطرنشان کرد: «ما در مقابل سفارت ایران در باکو تجمع کردیم و خواستیم باب دیالوگ را با طرف ایرانی بازکنیم. اما آنها به خواسته‌های ما بی‌توجهی کردند. در روز تظاهرات در و پنجره سفارت را بستند و تاکنون به درخواست‌های ما پاسخی نداده‌اند».
 
صابیر رستمخانلی تاکید دارد که دولت آذربایجان در مسائل داخلی ایران دخالت نمی‌کند، اما کنگره‌ی آذربایجانیان دنیا وظیقه دارد هرگونه مسئله‌ی مربوط به آذربایجانی‌ها را رسیدگی کند. این نماینده‌ی پارلمان جمهوری آذربایجان همچنین می‌گوید، اعتراض کنونی دولت آذربایجان به انتقال رودخانه آب ارس ربطی به این تظاهرات نداشته است.

نادرستی ایده انتقال آب ارس

به عقیده کارشناسان تخصیص بودجه ۱۳۵۰ میلیارد تومان برای نجات دریاچه ارومیه از طرف ایران اقدامی مثبت تلقی می‌شود. اما این اقدام  به نظر آنها باید بصورت علمی و کارشناسانه انجام گیرد.

علی محجوبی از حزب سبزهای آلمان که در زمینه‌ی مشکل دریاچه ارومیه آگاهی دارد، دراین‌باره به دویچه وله چنین می‌گوید: «ایده‌ی استفاده از آب رود ارس برای پر کردن دریاچه‌ی ارومیه کاملا غلط و بی‌اساس است، چون‌ که رودخانه‌ی ارس چندین متر پائین‌تر از دریاچه‌ی ارومیه قرار دارد. ما در آنجا به پمپاژ بسیار پرخرج و گرانی نیاز داریم و در کشوری مثل ایران که با سوء مدیریت در عرصه‌های فنی و صنعتی مشکلاتی وجود دارد، این‌همه مصرف انرژی و سرمایه‌گذاری پایه‌ی معقول و اقتصادی نخواهد داشت.»

بنظر این کارشناس بهترین راه حل مشکل خشکی دریاچه‌ی ارومیه گشودن سدها و بندهایی است که بر روی رودخانه‌های منتهی به دریاچه‌ی ارومیه احداث شده است. وی این اقدام را در قیاس با انتقال آب ارس به دریاچه ارومیه به مراتب کم هزینه‌تر و طبیعی‌‌تر می‌داند.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: عباس کوشک جلالی