رضا معینی، مسئول بخش ایران سازمان گزارشگران بدون مرز می‌گوید که کنترل خبرنگاران خارجی در ایران چیز تازه‌ای نیست اما کنترل کلیه اخبار و گزارش‌های تولیدشده توسط خبرنگاران خارجی امر تازه‌ای است که ایران را به سرعت به سمت الگوی کره شمالی پیش می‌برد.

دویچه‌وله: آقای معینی امروز جمعه ۲۰ اسفند نایب رئیس دفتر خبرگزاری فرانسه در تهران از ایران اخراج شد. اخراج یک خبرنگار خارجی از ایران بر پایه‌ی چه قانونی صورت می‌گیرد، آیا اصلاً محمل قانونی دارد؟

رضا معینی: واقعیت این است که جمهوری اسلامی به هیچ کدام از قوانین، حتی قوانین داخلی خودش پایبند نیست، چه رسد به قوانین بین‌المللی. ولی این امر تازه‌ای در جمهوری اسلامی نیست. اخراج خبرنگاران خارجی و سخت‌گیری در رسانه‌ها و خبرگزاری‌های خارجی در ایران نه کار تازه‌ای است و نه اولین بار است. در طی پنج سال گذشته حداقل می‌توانم بگویم که این سومین مسئول خبرگزاری "فرانس پرس" یا خبرگزاری فرانسه در ایران است که به اشکال مختلف اخراج می‌شود. بدون شک این اخراج به شکل عدم تمدید روادید است. چنانچه در مورد آقای استوارت ویلیامز نیز، اگر اشتباه نکنم، در مردادماه ۱۳۸۷ چنین بود. روادیدی که به خبرنگاران خارجی می‌دهند سه ماهه است و بعد از سه ماه باید تمدید شود که این به‌عنوان شمشیر داموکلس بر سر خبرنگار خارجی قرار می‌گیرد که مواظب رفتارش باشد. از این طریق جمهوری اسلامی اخبار و گزارشات و در اصل خروجی اخبار از ایران را کنترل می‌کند.

بازتاب این خبر در رسانه‌های فرانسه چه گونه بود؟

واقعیت این است که از صبح که این خبر منتشر شده، علی‌رغم اهمیت ماجرای زلزله‌ی ژاپن، ولی بسیار مهم بوده. باید به صراحت بگویم که خبرگزاری فرانسه در ایران بسیار پایبند به قوانین بود و رفتار بسیار قانونمندی در ایران داشت و حتی می‌توانم بگویم که به اصطلاح خیلی دست به عصا در ایران راه می‌رفتند. حتی بسیاری از اخبار را هم منتشر نمی‌کردند. اگر به این شکل ما پیش برویم، جمهوری اسلامی باید خودش برای خودش خبرنگار خارجی تعیین کند که این کار را هم به نوعی دارند می‌کنند. اما واقعیت قضیه این است که در طی این سرکوب‌ها و به‌ویژه از دو سال گذشته، قربانی اصلی، اطلاع رسانی است. کنترل بر خبرگزاری‌های خارجی و کنترل اخبار خارجی‌ها در ایران امر تازه‌‌ای نیست. اما این‌که به هیچ عنوان اجازه ندهند که هیچ خبری بدون نظر و بدون اراده‌ی مقامات جمهوری اسلامی از ایران خارج شود، این امر تازه‌ای است. جمهوری اسلامی گامی پیش‌تر گذاشته و عملاً به طرف کره‌شمالی شدن دارد پیش می‌رود.

شما اشاره کردید که جمهوری اسلامی دارد به این طرف می‌رود که خودش برای خودش خبرنگار خارجی تعیین کند. ممکن است بیش‌تر توضیح دهید؟

وقتی ما به طور مشخص به رسانه‌های مستقل اجازه ندهیم در ایران فعالیت کنند، این یعنی درست کردن معیارها و موازینی برای خود این کشور که خودش بتواند خبرنگار خارجی تعیین کند. از این زاویه من این را می‌گویم که در طی سال‌های گذشته برای همه‌ی خبرنگارانی که به ایران می‌رفتند پرونده تشکیل می‌شد. بر مبنای آن پرونده گزارشی تهیه و ارسال می‌کردند و بعد از آن امکان دادن ویزا به آنها مورد بررسی قرار می‌گرفت، این‌که روادید بدهند یا نه. در ایران برخلاف جاهای دیگر این وزارت خارجه نیست که می‌تواند این کار را انجام دهد. عملاً کمیته‌ای که در وزارت خارجه تشکیل شده، مقامات امنیتی وزارت اطلاعات و اخیراً سپاه پاسداران تعیین‌کننده هستند که چه کسی می‌تواند در ایران گزارشگر باشد. پس می‌توانند مثل بسیاری از چیزهای دیگری که برای خودشان در ایران تعیین کرده‌اند، خبرنگار خارجی را هم تعیین کنند.

آقای معینی ممکن است خیلی خلاصه برای ما توضیح دهید که روند کار خبرنگاران خارجی در کشورهای آزاد به چه صورت است؟ چون شما اشاره کردید که در ایران ویزای سه ماهه می‌دهند و بعد هم تمدید نمی‌کنند و در حقیقت خبرنگار مجبور می‌شود خاک ایران را ترک کند. در کشورهای آزاد، مثلاً در فرانسه که شما اقامت دارید یا در کشورهای دیگر اروپایی، شرایط کار خبرنگاران خارجی به چه صورت است؟

هر کشوری بدون شک قانونمندی‌های خودش را دارد. ولی در این رابطه اگر اجازه دهید من وکیل شیطان شوم و از خود خبرنگاران جمهوری اسلامی بگویم. هیچ کدام از خبرنگاران جمهوری اسلامی در خارج از کشور هیچ مشکلی ندارند. خبرنگار جمهوری اسلامی در فرانسه و لندن و در جاهای دیگر و حتی برخی از خبرگزاری‌های غیررسمی جمهوری اسلامی هم در اینجا نمایندگی دارند. یعنی علاوه بر صداوسیما و علاوه بر ایرنا که نمایندگان خاص خودشان را دارند، بقیه‌ی خبرنگاران‌شان هم می‌توانند بیآیند. در این رابطه تطبیق دادن و مشخص کردن قوانین ملی یک بحث است، اما آزادی عمل بحث دیگری است. از تمام این خبرنگاران جمهوری اسلامی که به اینجا می‌آیند، تا امروز یک خبرنگار به‌عنوان انجام کار خبری‌اش اخراج نشده است. من در طی ۱۵ سال گذشته نشنیده‌ام که خبرنگاری از جمهوری اسلامی از کشوری خارجی اخراج شود.

خبر دیگری که در آستانه‌ی روز جهانی مبارزه با سانسور در اینترنت منتشر شد و تا حدودی نگران ‌کننده بود، تشکیل یک بانک اطلاعاتی توسط وزارت ارشاد بود به نام "بانک اطلاعاتی سمان" که خبرنگاران موظف هستند برای این‌که وزارتخانه بفهمد که آن‌ها فعال‌اند یا نه، هر ماه چند نمونه از تولیدات خودشان را در این وب سایت به ثبت برسانند. از سوی خبرنگاران عنوان شده که این روش جدیدی است برای کنترل هرچه بیش‌تر خبرنگاران در داخل ایران. نظر شما چیست؟

راستش را بخواهید این نوع اقدامات وزارت ارشاد از سال‌ها قبل آغاز شد و در درجه‌ی اول با صدور کارت خبرنگاری برای خبرنگاران، که به شکل عمومی باز دخالت دولتی است. و حال یک وزارتخانه‌ی دولتی می‌خواهد بداند چه کسی فعال است و چه کسی فعال نیست. از مجموعه‌ی اندک روزنامه‌ها و رسانه‌های آزادی که در ایران مانده، تعداد اندک‌تری که اگر در زندان نباشند، اگر هر روز احضار نشوند، اگر ممنوع‌کار نشده باشند، اگر به خارج فرار نکرده باشند و در ایران مانده‌ باشند که کارهای مطبوعاتی خودشان را انجام دهند، این مقدار را هم می‌خواهند با ماجرای صدور کارت دولتی برای خبرنگاران تصفیه کنند. البته خود کارت هیچ مانعی نیست، ولی در همه‌کشورهای جهان این سازمان‌های سندیکایی روزنامه‌نگاران هستند که کارت صادر می‌کنند. حتی در کردستان عراق، سندیکای روزنامه‌نگاری اقلیم کردستان عراق، مسئولیت صدور کارت‌های خبرنگاران را دارد و اوست که تشخیص می‌دهد چه کسی خبرنگار است و چه کسی فعال است، چه رسد به فرانسه و دیگر کشورهایی که به همین گونه عمل می‌کنند. در ایران آقای رامین (معاونت سابق مطبوعاتی وزرات ارشاد) به شیوه‌ی نازی‌ها و به شیوه‌ی دوره‌ی آلمان نازی که ایشان آنجا را به قول خودشان مورد تحقیقات قرار داده بودند، به روش گوبلزی می‌خواست به اصطلاح روزنامه‌نگاران حزب نازیست جدید ایران را آماده کند و همه تحت نظر این مجموعه‌ای باشند که در وزارت ارشاد به‌وجود آمده است. این کمیته، ‌کمیته‌ای مرکب و بازهم از وزارت اطلاعات و سپاه پاسداران است و حتی اگر به عنوان یک وزارتخانه‌ی دولتی هم بخواهیم بپذیریم، این وزارتخانه‌ی دولتی نیست. در هرحال امکانی است برای جلوگیری از فعالیت آزاد خبرنگاران در ایران و همان طور که در ابتدا گفتم، قربانی اصلی این امر، اطلاع رسانی مستقل در ایران است.

ولی آقای احسان قاضی‌زاده معاونت جدید مطبوعاتی وزارت ارشاد که بعد از آقای رامین سر کار آمدند، این طرح را مطابق با آخرین استانداردها و فرایندهای نظارت بر مستندات در کل دنیا دانسته‌اند. پاسخ شما به ایشان چیست؟

آقای رامین که پیش از ایشان بودند و ایشان دارند همان کارهای آقای رامین را ادامه می‌دهند، معتقد بود که در همه‌ی جهان مخالفت با هولوکاست امری جهانی‌ست و همه انجام می‌دهند. مثل خیلی چیزهای دیگری که جمهوری اسلامی خودش تعریف می‌کند و خودش را خیلی برتر از جهان می‌داند. در هیچ کجای جهان هیچ نشریه‌ای و هیچ روزنامه‌نگاری مجبور نمی‌شود برای ادامه‌ی کارش به قول خودشان در یک "سامانه"، که منظورشان البته بیش‌تر سایت‌های اطلاعاتی‌ست، کارها و یا نمونه‌‌ی کارهایش را بگذارد. من در ابتدا از پرونده‌سازی برای روزنامه‌نگاران خارجی برای شما گفتم، این امر اکنون به داخل هم انتقال پیدا کرده است. گرچه از قبل بود و این پرونده‌ها ساخته می‌شد، ولی الان تحت نظر مستقیم قرار می‌گیرند.

مصاحبه‌گر: میترا شجاعی

تحریریه: داود خدابخش