نمایشگاه کتاب از سال ۱۳۸۵ در مصلای تهران برگزار می‌شود. مصلا در اصل برای برگزاری نماز جمعه طراحی و ساخته شده اما هیچ‌گاه به این منظور از آن استفاده نشده است.

تغییر مکان برگزاری نمایشگاه کتاب مخالفان بسیاری داشته و دارد. یکی از علت‌های این مخالفت به محدود بودن فضای مصلا بازمی‌گردد. بخش‌های بزرگی از این مجموعه هنوز تکمیل نشده و تعمیراتی که در شبستان اصلی در حال انجام است، فضای قابل استفاده را از سال پیش نیز کمتر کرده.

شرایط نابرابر ناشران دولتی و مستقل

ظاهرا محدودیت جا باعث شده تا برگزارکنندگان نمایشگاه برای تعدادی از ناشران در حیاط مصلا چادر بزنند.

محمد سالاری مدیر کمیته ناشران داخلی، هشتم اردیبهشت ۸۹ خبر داد: «با توجه به اینکه بخش وسیعی از مصلا در دست ساخت و ساز بوده و امکان برپایی نمایشگاه در آن قسمت‏ها وجود ندارد، سازه‏های نمایشگاهی را جایگزین فضای ثابت کردیم که این خود یک تجربه نو در برگزاری نمایشگاه فرهنگی کشور است».

یکی از ویژگی‌های این دوره تغییر نحوه‌ی تعیین مساحت غرفه‌هاست. شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه بیست و سوم یکی از معیارهای خود را تعداد کتاب‌های چاپ نخست و تالیفی قرار داده است.

این تصمیم ناشران مستقل و غیردولتی را در مقایسه با ناشران دولتی و مذهبی در شرایط نابرابری قرار می‌دهد؛ به ویژه آنکه سخت‌گیری‌های رو به افزایش صدور مجوز کتاب در وهله‌ی اول ناشران مستقل را از انتشار کتاب‌های تازه بازداشته است.

محرومیت ناشران به دستور نهادهای امنیتی

چگونگی محاسبه اندازه غرفه‌ها و انتقال بخشی از ناشران به چادرهایی که از امکانات کافی برخوردار نیستند، نارضایتی‌های وسیعی میان ناشران به وجود آورده و تعدادی از آنها را از شرکت در نمایشگاه منصرف کرده است. ستاد خبری نمایشگاه، هفتم اردیبهشت اعلام کرد که حضور بیش از ۱۹۰۰ ناشر داخلی در بیست‌و سومین دوره ی این رویداد فرهنگی قطعی شده است. در میان این جمع حدود ۴۳۰ ناشر دانشگاهی و ۱۲۰ ناشر آموزشی وجود دارند.

مسئولان نمایشگاه خبر داده‌اند که به جز ناشرانی که از شرکت در نمایشگاه خودداری کرده‌اند بیش از ۲۰۰ ناشر نیز از حضور در این دوره محروم شده‌اند.

علت این محرومیت «تخلفات نمایشگاهی» و «تخلفات و فعالیت‌هایی» ذکر شده که ناشران در طول سال گذشته انجام داده‌اند. درباره علت محرومیت‌ها توضیح دقیقی ارائه نشده است. ستاد خبری نمایشگاه می‌گوید که علت برخی از محرومیت‌ها را دفتر مجامع و فعالیت‌های فرهنگی وزارت ارشاد توضیح می‌دهد و درباره برخی دیگر از ناشران محروم شده نیز نهاد‌های امنیتی تصمیم‌گرفته‌اند.

نگرانی حکومت و تهدید به برخورد شدید

معترضان به نتایج اعلام شده‌ی انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری در ماه‌های گذشته از هر فرصت و تجمعی برای بیان اعتراض خود استفاده کرده‌اند. حامیان "جنبش سبز" از طریق پایگاه‌های اینترنتی برنامه‌ها و حرکت‌های مختلفی را برای آنچه سبز کردن نمایشگاه بیست و سوم عنوان شده پیشنهاد می‌کنند.

اسفند ماه گذشته برخی از سایت‌های اینترنتی معترضان اعلام کردند که قصد دارند در مراسم افتتاح نمایشگاه مطبوعات نسبت به بازداشت گسترده‌ی روزنامه‌نگاران اعتراض کنند. در پی انتشار این خبر مراسم بدون حضور مردم برگزار شد.

ظاهرا احتمال انجام حرکت‌های اعتراضی ماموران امنیتی را به شدت نگران کرده است. پایگاه اینترنتی «بامداد خبر» هشتم اردیبهشت نوشت: «ماموران امنيتی به مديران انتشاراتی‌های فعال در حوزه ادبيات و علوم انسانی هشدار داده‌اند که هرگونه شائبه تبليغ عليه نظام و حتی گفتگوهای سياسی در غرفه‌ها، با "برخوردی شديدتر از آنچه به فکر خطور می‌کند" مواجه خواهد شد.» منتقدان شدیدتر شدن اقدام‌های امنیتی را نشانه‌ی نگرانی حکومت از گسترش حرکت‌های اعتراضی عنوان می‌کنند.

محدودیت و تخفیف برای ناشران خارجی

برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب از سویی محدودیت‌هایی برای ناشران خارجی در نظر گرفته‌اند و از سوی دیگر با ارائه تسهیلات فراوان سعی دارند با تشویق موسسه‌های بین‌المللی نشر به حضور در نمایشگاه به این رویداد اعتبار بخشند. به گزارش منابع خبری محمدرضا وصفی، رئيس بخش بين‌الملل نمايشگاه کتاب تهران، از ارائه تخفيف ۹۰ درصدی برای اجاره‌بهای غرفه‌ها به برخی ناشران خارجی خبر داده است.

مسئولان نمایشگاه ناشران خارجی را تشویق کرده‌اند، بیشتر کتاب‌های علمی و آموزشی خود را در تهران ارائه کنند. وصفی گفته است «ناشرانی که کتاب‌های زرد و عامه‌پسند و يا کتاب‌های خيلی عمومی منتشر می‌کنند، در نمايشگاه کتاب تهران جايی ندارند.» یکی از اقدامات انجام شده در این زمینه اختصاص یارانه‌های ارزی برای خرید کتاب‌های آموزشی خارجی است.

احتمال حضور سران اصلاح‌طلبان در نمایشگاه

حامیان جنبش اعتراضی از جمله پیشنهاد کرده‌اند با زدن مهر سبز بر روی کتاب‌های ناشران حامی دولت، و گذاشتن کاغذ سبز میان کتاب‌ها حضور خود را به رخ مسئولان دولتی بکشند. شماری از معترضان گفته‌اند که ده روز نمایشگاه را به تبلیغ درباره تظاهرات ۲۲ خرداد خواهند پرداخت. مهدی کروبی و میرحسین موسوی از مردم دعوت کرده‌اند در سالروز انتخابات دهمین دوره‌ی ریاست جمهوری به نشانه‌ی اعتراض به نتایج اعلام شده دست به تظاهرات سراسری بزنند.

همچنین خبرهای تایید نشده‌ای از احتمال حضور کروبی و موسوی در نمایشگاه منتشر شده است. سایت "خبر خرداد" به نقل از نزدیکان مهدی کروبی زمان حضور او در نمایشگاه را عصر روز اول (۱۵ اردیبهشت) اعلام کرده است. اسفند ماه گذشته ماموران از حضور محمد خاتمی و میرحسین موسوی در نمایشگاه مطبوعات جلوگیری کردند. حامیان محمود احمدی‌نژاد نیز هنگام ورود کروبی علیه او شعار دادند. در واکنش به این اقدام، هواداران کروبی نیز شعار "مرگ بر دیکتاتور" سر دادند.

معترضان اعلام کرده‌اند هر جا با حضور مسئولان دولتی روبرو شوند، علیه آنها شعار خواهند داد. بیست و سومین نمایشگاه کتاب تهران از پانزدهم تا بیست و پنجم اردیبهشت ۸۹ برگزار می‌شود. انتظار می‌رود روزانه بیش از ۴۰۰ هزار نفر از این نمایشگاه بازدید کنند.

بهزاد کشمیری‌پور

تحریریه: شهرام احدی