جنگ‌های آینده بر سر آب و مواد غذایی
۱۳۹۰ تیر ۳۰, پنجشنبه
خطر جنگ به علت خشکسالی و کمبود تولید مواد غذایی، چقدر جدی است و برای مقابله با آن چه کاری شده است؟ گرمایش زمین چه تاثیری در این خشکسالی دارد و کشورهایی که در معرض آن هستند، چه شانسی برای مقابله؟
این‌ها سوالاتی هستند که موضوع نشست شورای امنیت سازمان ملل بود که پس از جدلی چند روزه برای اولین بار بیانیه‌ای در این زمینه داد. در بیانیه که ابتدا با مخالفت روسیه مواجه شد، تاکید شده است که گرمایش زمین صلح جهانی را تهدید می‌کند.
این بیانیه در عین حال یک پیروزی برای دیپلماسی آلمان دراین زمینه بود که توانست در جریان مباحث و مخالفت‌های سخت، بالاخره شب گذشته (چهارشنبه ۲۰ ژوئیه) توافق ۱۵ کشور عضو شورای امنیت را حول بیانیه‌ای درباره تغییرات آب و هوایی جلب کند. بیانیه‌ای که اگرچه تبدیل به قطعنامه نشد، اما با امضای اعضای شورای امنیت دارای وزن بالایی به لحاظ سیاسی است.
هم‌چنین بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل موظف شد که در گزارش‌های آتی موضوع تغییرات آب و هوایی را نیز بگنجاند.
تغییرات آب و هوایی می‌تواند علت چالش‌ها و تنش‌های آتی باشد. مناطق بیابان‌زا از شرق و شمال آفریقا تا خاورمیانه می‌توانند صحنه اولین تنش‌ها باشند. هم‌اکنون سومالی، بخش‌هایی از اتیوپی و کنیا دستخوش شدیدترین خشکسالی ۶۰ سال اخیر هستند. خشکسالی که جان میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند.
تنش شروع شده است
ناصر کرمی کارشناس محیط زیست از تهران، خطر جنگ به دلیل گرمایش زمین را جدی و در مقیاس‌های کره زمین بسیار نزدیک می‌داند و می‌گوید که تنش‌ها از همین حال شروع شده است: «هم اکنون ما می‌توانیم یک تنش جدی با دولت عراق، ترکیه و پاکستان داشته باشیم.»
او تاکید می‌کند که تغییرات آب و هوایی به شکل مستقیم روی تولید مواد غذایی تاثیر می‌گذارد و نکته مهم این است که تحول تکنولوژیکی که در همه زمینه‌ها در نیم قرن اخیر رخ داده، در عرصه تولید مواد غذایی رخ نداده است.
«یعنی افزایش تولید غلات با رشد جمعیت مطلقا انطباقی نداشته است. و تولید غلات به عنوان مثال در سال ۲۰۱۰ چندان تفاوتی با دهه نود ندارد. به همین خاطر هم پیش‌بینی می‌شود که کاهش مواد غذایی، قیمت‌ها را به شدت بالا ببرد توازن قدرت‌های سیاسی در جهان را برهم زند.»
در حال حاضر قدرت‌های مسلط سیاسی دنیا آن دسته از کشورهایی هستند که پیشتاز صنعت‌اند و توسعه مترادف است با صنعتی شدن. از طبیعت برای صنعت هزینه می‌شود. ولی آیا این روند ادامه خواهد داشت و آیا پاسخگوی نیازهای بشر خواهد بود؟
توسعه طبیعت‌سوز
ناصر کرمی، کارشناس محیط زیست این نوع توسعه را یک "توسعه طبیعت‌سوز" و ناپایدار می‌نامد که مشکل تمام دنیاست. توسعه‌ای که به تولید مواد غذایی و برای نیازهای واقعی بشر بی‌اعتناست. به نظر او در دو دهه آینده قدرت‌های مسلط دنیا تولید کننده مواد غذایی خواهند بود و این نکته بسیار مهمی برای برنامه ریزی توسعه بخصوص برای کشورهایی مثل ایران است.
او می‌گوید: «کشورهایی نظیر ایران به بخش کشاورزی و دامپروری بسیار بی‌اعتنا هستند. جامعه روستایی ما دارد از بین می‌رود. و ما تصورمان این است که تولید غذا موضوع چندان مهمی نیست و این در برنامه ریزی ملی ما دیده نمی‌شود.»
او به قیمت گوشت قرمز در ایران به عنوان نمونه اشاره می‌کند که به گفته او به کیلویی ۱۵ دلار رسیده است و در کمتر جای دنیا با چنین قیمتی فروخته می‌شود. «خوب این طبیعی است چون ما در فرسایش خاک جزء ده کشور اول دنیا هستیم. و در مولفه‌های دیگر مانند بیابان‌زایی و جنگل‌زدایی هم همین‌طور و الگوی توسعه ما همان "صنعتی" شدن است. حتی تقاضای مردم منطقه زیبا و توریستی مثل ماسوله این است که در آن جا کارخانه بزنند!»
جهان مواجه با بزرگترین قحطی تاریخ
گفته می‌شود باید به کشورهای فقیر برای مقابله با پیامدهای ناشی از گرمایش زمین کمک کرد. آیا برنامه‌‌ای برای این کمک وجود دارد و آیا قابلیت مهار بحران در دوره قحطی و خشکسالی به وجود آمده است؟
پاسخ کارشناسان منفی است. گفتگوهای چند روزه در نشست شورای امنیت تاییدی است بر این ناتوانی. ناصر کرمی در این باره می‌گوید که تا بحال بحث جدی در این زمینه نشده است. «چه از طرف سازمان ملل و چه از طرف دیگر نهادهای جهانی بحث ارزان شدن تولید غذا و حفظ بنیادهای کشاورزی به صورت جدی دیده نمی‌شود. کماکان بیشترین فرسایش خاک، بیشترین جنگل‌زدایی و بیشترین بیابان‌زایی، یعنی همه عواملی که بحران تولید مواد غذایی را ایجاد می‌کنند در کشورهای جهان سوم وجود دارد.»
آیا تمرکز روی تولید بیشتر مواد غذایی می‌تواند عاملی برای توجه بیشتر به محیط زیست شود یا خود می‌تواند اهرمی برای سودجویی و تخریب گردد؟
ناصر کرمی می‌گوید کشاورزی بخشی است که ناچار از وفق خود با اقتضائات محیط است. برای تولید مواد غذایی باید توسعه طبیعت محور را مد نظر قرار دهید. «در هرحال نباید فراموش کرد که ما اکنون با بزرگترین قحطی تاریخ بشر روبرو هستیم. یک میلیارد انسان در معرض مرگ به خاطر گرسنگی هستند. طبق آمار در همین پنج دقیقه‌ای که ما با هم صحبت کردیم در هرثانیه یک نفر مرده است. یعنی ۳۰۰ نفر در همین چند دقیقه صحبت ما جان سپرده‌اند. هیچ‌وقت در تاریخ بشر چنین قحطی وجود نداشته است.»
مریم انصاری
تحریریه: مصطفی ملکان