در حال حاضر برآیند سیاست‌ها در اتحادیه‌ی اروپا، ایالات متحده‌ی آمریکا و کشورهای عرب سنی و البته اسرائیل، از پذیرش ایرانی با سلاح اتمی حکایت نمی‌کند. پل راجرز، استاد مطالعات صلح در مرکز پژوهش‌های آکسفورد روز پنج‌شنبه (۱۵ ژوئیه / ۲۴ تیر) در گزارش مفصلی نسبت به آغاز جنگی طولانی در خاورمیانه، پس از حمله‌ی نظامی اسرائیل به تأسیسات اتمی ایران، هشدار داد.

گذشته از گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی احتمال جنگ و پیامدهای آن، امکان‌ها و شکل عملیاتی چنین درگیری‌ای کدام‌‌اند؟

در ماه مارس سال ۲۰۰۹ عبدالله توکان و آنتونی کردسمن، دو پژوهشگر در "مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی" (CSIS) در واشینگتن، درباره‌ی شیوه‌ی درگیری اسرائیل و ایران پژوهشی منتشر کردند. در اینجا با تکیه بر نتیجه‌ی پژوهش آن‌ها، امکانات تقابل ایران و اسرائیل بررسی می‌شود.

دکترین امنیتی اسرائیل

پیشینه‌ی درگیری‌های منطقه‌ای اسرائیل بر سر تأسیسات اتمی کشورهای دیگر خطر چنین درگیری‌ای را در مورد ایران بیشتر می‌کند.

مسافت میان ایران و اسرائیل ۱۶۰۰ کیلومتر است که بیشتر احتمال حمله‌ی هوایی به ایران را پیش می‌کشد. اسرائیل از سال‌ها پیش سلاح‌های اتمی‌ای در اختیار دارد که وجود آن‌ها در عرصه‌ی سیاسی نه تأیید و نه تکذیب شده است. این کشور تا کنون دستیابی کشورهایی مانند عراق و سوریه را به تأسیسات اتمی نپذیرفته است.

براساس "دکترین بگین" که از راهبردهای سیاست منطقه‌ای اسرائیل است، این کشور اجازه نمی‌دهد کشورهای عرب یا مسلمان به سلاح‌های اتمی دست یابند و خود را موظف به حمله‌ی پیشگرانه می‌داند.

در ماه ژوئن سال ۱۹۸۱ اسرائیل تأسیسات اتمی "اوسیراک" را در عراق بمباران کرد که این حمله در راستای دکترین امنیتی بگین بود. در سپتامبر سال ۲۰۰۷ نیز تأسیسات اتمی "الکبیر" در سوریه بمباران شد که بار دیگر ادامه‌‌یابی دکترین بگین و حساسیت اسرائیل را نسبت به برنامه‌های اتمی‌ای از این دست نشان داد.

کارشناسان استراتژی در اسرائیل باور دارند که ایران در سال ۲۰۱۲ به بمبی اتمی دست خواهد یافت؛ اما سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سی.‌آی. ای، سال ۲۰۱۳ یا ۲۰۱۴ را برای تجهیز ایران به سلاح اتمی پیش‌بینی می‌کند.

راه‌های حمله به ایران

کارشناسان نظامی سه مسیر احتمالی را برای حمله‌ی هوایی اسرائیل به ایران مهم می‌دانند. مسیر نخست از آسمان اردن و عراق می‌گذرد که کوتاه‌ترین فاصله را دربرمی‌گیرد.

اما استفاده از این مسیر برای حمله به ایران، مشکلات دیپلماتیک با اردن را در پی دارد که اسرائیل با آن در سال ۱۹۹۴ پیمان صلح بسته است.

مسیر دوم از آسمان عربستان سعودی، اردن و عراق می‌گذرد و مشکلات سیاسی مشابهی را پدید خواهد آورد.

مسیر سوم پرواز بمب‌افکن‌ها، از فراز مرز ترکیه و سوریه است که طولانی‌ترین و خطرناک‌ترین ‌آن‌ها است. برای موفقیت در علمیات هوایی از این مسیر، اسرائیل به هواپیماهای فوق‌پیشرفته ‌برای عبور از سیستم‌های رادار کشورهای یاد شده نیاز دارد. برای چنین حمله‌ای اسرائیل به ۱۰۰ فروند هواپیمای جنگی از نوع اف- پانزده و اف- شانزده و همچنین هواپیماهای سوخت‌رسان و شکاری نیاز دارد.

امکانات ایران برای مقابله

از طرفی پدافند هوایی ایران موشک‌های زمین‌به‌هوای بسیاری برای مقابله در اختیار دارد. این کشور اکنون ۱۵۸ هواپیمای جنگنده در اختیار دارد که با وجود کارایی نه چندان بالا، امکان رویارویی و درگیری با نیروهای مهاجم را دارند. موشک‌های شهاب- ۳ ایران نیز دارای برد کافی برای هدف قرار دادن اسرائیل هستند.

البته هنوز مشخص نیست که آیا ایران سامانه‌ی دفاع موشکی اس.ای- ۱۲ را نیز پس از مذاکرات پنهانی از روسیه تحویل گرفته است یا خیر. در صورت وجود این سامانه ۲۰ تا ۳۰ درصد هواپیماهای اسرائیل در حمله به ایران از بین خواهند رفت.

احتمال دیگر استفاده‌ی اسرائیل از موشک‌های "یریشو - ۳" با توان حمل کلاهک‌های هسته‌ای است. برای حمله به تأسیسات اتمی ایران، اسرائیل به ۴۲ فروند از این موشک‌ها نیاز دارد که البته به دلیل پراکندگی تأسیسات اتمی ایران در دقت برخورد آن‌ها به اهداف تردید وجود دارد. این امر می‌تواند دلیلی برای چشم‌پوشی اسرائیل از این نوع حمله باشد.

تأسیسات اتمی ایران در بخش‌های مختلف این کشور پراکنده و برای حمله به آن‌ها تجهیزات بسیاری نیاز است. بنابراین ممکن است اسرائیل فقط به بخش‌های کلیدی تأسیسات اتمی ایران در نطنز، اصفهان، اراک و بوشهر حمله کند.

پیامدهای منطقه‌ای

برای نمونه حمله به نیروگاه بوشهر در جنوب ایران منطقه‌ی گسترده‌ای را با آلودگی رادیواکتیو روبه‌رو می‌کند. این حمله پیامدهای زیست‌محیطی بسیاری برای کشورهای عرب همسایه نیز دارد.

از سوی دیگر ممکن است ایران با فعال کردن "حزب‌الله لبنان" و شلیک موشک‌های "زلزال" اسرائیل را وارد درگیری دیگری کند. بنا بر گزارش‌های رسمی، این نیرو در حال حاضر ۴۰ هزار موشک در اختیار دارد. ایران همچنین می‌تواند تنگه‌ی هرمز و راه عبور نفت‌کش‌های بسیاری را نیز هر چند برای مدتی کوتاه ببندد و منطقه را با بحرانی بین‌المللی روبه‌رو کند.

این صحنه‌ی پیش‌بینی‌ناپذیر و پیچیده‌ای است که جنگ اسرائیل با ایران ممکن است به وجود بیاورد. شاید تلاش‌های بین‌المللی برای راه حلی جدید مبنی بر کنترل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تجهیزات هسته‌ای اسرائیل بتواند کمی از پیچیدگی این وضع بکاهد. اما شاید این نیز راه حل نهایی برای جلوگیری از ادامه‌ی برنامه‌ی هسته‌ای ایران نباشد؛ زیرا یکی از اهداف ناگفته‌ در این برنامه‌ی اتمی، مصونیت حکومت این کشور در برابر تهدیدهای موجود است.

فرهاد سلمانیان

تحریریه: بهمن مهرداد