عبدالغنی الاسدی، فرمانده یگان ویژه ضد تروریستی ارتش عراق، اعلام کرد: «این واپسین مرحله است». اکتبر گذشته داستان رنجباری آغاز شد که اینک او و مردان‌اش می‌خواهند به پایان برسانند: آزادسازی کامل موصل از چنگ گروه تروریستی "دولت اسلامی" (داعش سابق).

تروریست‌ها محله به محله عقب رانده شده‌اند، هزینه اما بالا بوده است. در این ۹ ماه هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند و صدها هزار نفر آواره شده‌اند. اینک اما فصل پایانی، یعنی حمله به محله قدیمی موصل، آغاز شده است.

صباح النُعمان، سخنگوی یگان ویژه ضد تروریستی ارتش عراق که در این حمله شرکت دارد، گفته است: «ما اینک در حال یک نبرد سخت خیابانی با داعش هستیم که در جریان آن تنها می‌توانیم از سلاح‌های سبک استفاده کنیم».

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

النعمان ادامه داده است: «از ماه‌ها پیش در حال جنگ در این مناطق کم‌وسعت هستیم که از تراکم جمعیت بالایی برخوردار است. بدیهی است که هدف نبرد ما غیرنظامیان نیستند. هیچ عملیاتی، هیچ پیروزی‌ای به قیمت به خطر انداختن جان غیرنظامیان، نمی‌تواند پیروزی نیروهای ما محسوب شود».

ضایعات سنگین

اما این کلمات زیبا، آرام‌بخش نیستند. محله قدیمی موصل واقع در غرب این شهر، آخرین محله تحت کنترل داعش در پایتخت خودخوانده‌ی جهادگرایان در عراق است. این محله تاریخی گرچه حداکثر تنها قطری یک و نیم کیلومتری دارد، اما تراکم جمعیت در کوچه‌های تنگ آن بسیار بالاست.

شاهدان عینی گفته‌اند که درگیری‌ها در روزهای گذشته ضایعاتی سنگین داشته است. یکی از سخنگویان صلیب سرخ جهانی در همین رابطه گفته است: «دوره‌ای دهشتناک در انتظار حدود ۱۰۰ هزار انسانی است که در محله قدیمی موصل گرفتار شده‌اند». او هم‌زمان هشدار داد که این خطر بزرگ وجود دارد که آنان قربانی نبردهای خیابانی شوند.

تا ۱۵۰ هزار غیرنظامی گرفتار؟

سازمان ملل متحد دو روز پیش هشدار داده بود که ممکن است شمار غیرنظامیان گرفتارشده در مرکز موصل به ۱۵۰ هزار نفر برسد. سازمان‌های امدادی عراقی البته این رقم را کمتر اعلام کرده‌اند؛ امری که در نفس ماجرا تغییر ایجاد نمی‌کند.

بیش از نیمی از گرفتارشدگان کودک هستند. بسیاری دیگر نیز به خاطر اعدام‌های انجام گرفته توسط داعش در ملأعام، نمایش مجازات شلاق در انظار عمومی و دیگر اعمال جهادگرایان آسیب‌های جدی روحی دیده‌اند، مادر، پدر، خواهر، برادر و دیگر بستگان‌شان را از دست داده‌اند. آنان از کمبود مواد غذایی و آب آشامیدنی هم رنج می‌برند و در کنار همه این مصیبت‌ها نقش سپر انسانی داعش را هم بازی می‌کنند.

بنا به اعلام لیز گراند، هماهنگ‌کننده کمک‌های سازمان ملل برای عراق، "وضعیت مردم اسفبار است" و هر کس که قصد فرار داشته باشد، هدف گلوله نیروهای داعش قرار می‌گیرد. جهادگرایان تک‌تیراندازهایی را برای چنین مأموریتی در محل مستقر کرده‌اند.

پخش اعلامیه‌های ارتش در آغاز عملیات هم کمک چندانی نمی‌کند. پیش از آغاز عملیات اعلامیه‌هایی بر فراز محله قدیمی پخش شد که مردم را به فرار از طریق یکی از "گذرگاه‌های امن" پنج‌گانه فراخوانده بود.

غیرنظامیان در معرض آتشبار طرفین

سازمان "صندوق نجات کودکان" پیش‌تر فراخوان‌های متعدد ارتش عراق برای فرار غیرنظامیان را مورد انتقاد قرار داده بود. به گفته این سازمان خیریه بین‌المللی، غیرنظامیان و به‌ویژه کودکان از این طریق با خطر بزرگی مواجه شده و می‌توانند در معرض آتشبار دو طرف قرار گیرند.

نبرد موصل پیامدهای سنگینی برای غیرنظامیان داشته است. از آغاز عملیات آزادسازی این شهر تاکنون صدها هزار غیرنظامی از شهر گریخته‌اند. کل جمعیت موصل در زمان اشغال آن توسط داعش بیش از ۲ میلیون نفر تخمین زده می‌شد که تنها در بخش غربی آن ۷۵۰ هزار نفر اسکان داشتند.

به گفته عرفان النعیمی، مدیر سازمان عراقی کمک به آوارگان "نینوا"، این سازمان امدادی یک ماه پیش از حمله به محله قدیمی موصل برنامه‌هایی را تدوین کرده و با مقام‌های سازمان ملل و شرکای بین‌المللی خود دیدارهایی داشته که در جریان آن سناریوهای مختلفی را برای چنین روزی پیش‌بینی کرده است.

النعیمی گفته است: «ما با کمک اداره‌های عراقی اردوگاهی با ۴۵۰۰ چادر برای اسکان دادن ۲۴ هزار آواره تدارک دیده‌ایم. برای برنامه‌های امدادی دیگر هم زمینه‌سازی کرده‌ایم تا مواد غذایی مورد نیاز آوارگان را تأمین کنیم. ما همچنین می‌توانیم در نزدیکی محله قدیمی موصل در میان فراریان آب آشامیدنی تقسیم کنیم».

مقاومت "سرسختانه" جهادگرایان

اما مگر می‌شود مردم در متن نبردها خود را به "مناطق امن" برسانند؟ عبدالغنی الاسدی، فرمانده یگان ویژه ضد تروریستی ارتش عراق، از مقاومت سرسختانه جنگجویان داعش در برابر آزادسازی محله قدیمی سخن می‌گوید.

این منطقه برای جهادگرایان اهمیتی نمادین هم دارد. مسجدی که در آن ابوبکر بغدادی در سال ۲۰۱۴ میلادی خلافت خود را اعلام کرد و موصل را مرکز آن در عراق خواند، در این منطقه واقع شده است. سقوط محله قدیمی موصل، عملا پایان خلافت داعش در عراق خواهد بود.

اما صباح النُعمان، سخنگوی یگان ویژه ضد تروریستی ارتش عراق، می‌گوید: «دشوار است بگوییم کی می‌توانیم عملیات آزادسازی را به پایان برسانیم. در نظر داریم هر چه سریع‌تر این کار را انجام دهیم. اما برای ما مهم‌تر از فاکتور زمان، سلامتی غیرنظامیان است. این اولویت ماست».

رود دجله دو بخش غربی و شرقی موصل را از هم جدا می‌کند. ارتش عراق توانست بخش شرقی شهر را در ژانویه سال ۲۰۱۷ آزاد کند. عملیات ارتش برای آزادسازی بخش غربی موصل نیز در ماه فوریه آغاز شد. روز یکشنبه (۱۸ ژوئن/ ۲۸ خرداد) نیز ارتش عراق حمله سراسری خود به محله قدیمی در مرکز موصل را آغاز کرد. در این حمله در کنار نیروهای ارتش، نفرات پلیس و واحدهای "ضدترور" نیز شرکت دارند.