آمارهای شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها، از جمله تانکر ترکرز، نشان می‌دهد که متوسط صادرات نفت خام، میعانات گازی و محصولات نفتی ایران در سال گذشته میلادی به حدود ۱.۲ میلیون بشکه در روز رسیده که ۴۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۰ است. متوسط قیمت نفت ایران در بازارهای جهانی (بدون محاسبه تخفیف و هزینه دور زدن تحریم‌ها) حدود ۷۰ دلار بوده که ۷۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۰  است.

آمارهای تانکر ترکرز نشان می‌دهد حجم صادرات نفت و محصولات نفتی ایران در ژانویه امسال که قیمت نفت به ۹۰ دلار اوج گرفت نیز به حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز نزدیک شده است.

افزایش صادرات ایران تنها به نفت خاتمه نیافته است. آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد طی ۱۰ ماه ابتدایی امسال، صادرات غیرنفتی ایران نیز به ۳۸.۵ میلیارد دلار رسیده که ۳۶ درصد بیشتر از پارسال است. علت امر به رشد قیمت نفت برمی‌گردد که قیمت کالاهای اصلی صادراتی ایران از جمله محصولات پتروشیمی و معدنی را به شدت افزایش داده است.

برای نمونه حجم صادرات پتروشیمی ایران در ۱۰ ماه ابتدایی امسال بیش از ۱۷ میلیون تن بوده که حتی مقداری کمتر از دور مشابه پارسال است، اما از لحاظ ارزشی تقریبا دو برابر شده و به حدود ۱۰ میلیارد دلار رسیده است.

آمارهای گمرکی شرکای اصلی ایران نیز نشان می‌دهد تجارتشان با ایران افزایش چشمگیری یافته است.

 چین

چین مهمترین شریک تجاری ایران است؛ اما گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که نه تنها پارسال بطور متوسط روزانه بیش از ۸۰۰ هزار بشکه نفت و محصولات نفتی را تحت نام نفت دیگر کشورها وارد کرده، بلکه اختلاف آمارهای رسمی ایران و چین نشان می‌دهد بخش مهمی از صادرات محصولات پتروشیمی ایران به این کشور نیز در آمارهای گمرکی چین ثبت نشده است.

ارزش صادرات نفتی ایران به چین در سال گذشته (بدون محاسبه تخفیف و هزینه دور زدن تحریم‌ها) حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که در آمارهای گمرکی چین ثبت نشده است.

از طرفی آمارهای ۱۰ ماهه گمرک ایران نشان می‌دهد صادرات غیرنفتی کشور (از جمله محصولات پتروشیمی، فلزات و معادن که تحت تحریم هستند) به چین بیش ۱۱.۶ میلیارد دلار بوده است، در حالی که این رقم در دور مشابه پارسال ۷.۲ میلیارد دلار بود.

بدین ترتیب، صادرات غیرنفتی ایران به چین طی ۱۰ ماه سال جاری خورشیدی ۵۵ درصد رشد داشته، اما آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد که وارداتش از ایران در سال ۲۰۲۱ کمتر از یک درصد رشد داشته و به ۶.۵ میلیارد دلار رسیده است.

بدین ترتیب، گمرک چین بیش از نیمی از واردات غیرنفتی از ایران را نیز پنهان کرده است.

در مجموع به نظر می‌رسد رقم واقعی صادرات نفتی و غیرنفتی ایران به چین در سال گذشته میلادی بیش از ۳۳ میلیارد دلار باشد، نه ۶.۵ میلیارد دلاری که در آمارهای گمرک چین لحاظ شده است. به زبان ساده، چین تنها یک پنجم واردات از ایران را در آمارهای گمرک ثبت کرده است.

دیگر شرکای آسیایی، روسیه و ترکیه

آمارهای گمرکی هند نشان می‌دهد وارداتش از ایران در سال گذشته با رشدی ۳۷ درصدی به نزدیک ۴۱۰ میلیون دلار رسیده است. این کشور قبل از تحریم‌های آمریکا دومین مشتری نفتی ایران بود و در سال ۲۰۱۸ نزدیک ۱۵ میلیارد دلار واردات از ایران داشت.

کره جنوبی و ژاپن نیز قبل از تحریم‌های آمریکا مجموعا سالی بیش از ۱۰ میلیارد دلار واردات از ایران داشتند، اما با قطع خرید نفت، وارداتشان از ایران چند سالی است که از چند ده میلیون دلار تجاوز نمی‌کند.

گزارش مرکز آمار ترکیه نشان می‌دهد در سال گذشته بیش از ۲.۸ میلیارد دلار واردات از ایران انجام داده که تقریبا ۲.۵ برابر سال ۲۰۲۰ است.

بخشی از این رشد مربوط به افزایش دو برابری واردات گاز ترکیه از ایران در سال ۲۰۲۱ برمی‌گردد و بخش دیگر مربوط به افزایش قیمت محصولات پتروشیمی و معدنی ایران.

اما در میان شرکای اصلی ایران، روسیه به رغم تحریم‌های آمریکا تجارت با جمهوری اسلامی را به سرعت افزایش داده و پارسال ۳ میلیارد دلار صادرات به ایران انجام داده که نسبت به سال ۲۰۲۰ بیش از دو برابر شده است. صادرات ایران به روسیه نیز در این مدت با رشدی ۲۱ درصدی به نزدیک یک میلیارد دلار رسیده است.

اتحادیه اروپا

تازه‌ترین آمارهای مرکز آمار اتحادیه اروپا، یوروستات، که روز جمعه ۲۹ بهمن‌ماه منتشر شد، نشان می‌دهد که واردات ۲۷ عضو این اتحادیه از ایران در سال ۲۰۲۱ با رشدی ۳۰ درصدی به نزدیک ۱ میلیارد یورو رسیده است.

بیش از یک چهارم صادرات ایران راهی آلمان شده و ایتالیا و اسپانیا نیز به ترتیب در رده‌های دوم و سوم مقاصد صادراتی ایران به اروپا هستند.

از طرفی صادرات اتحادیه اروپا به ایران نیز در سال گذشته بیش از ۵ درصد رشد داشته و به ۳ میلیارد و ۹۴۱ میلیون یورو رسیده است.

تقریبا نیمی از کل صادرات اتحادیه اروپا به ایران توسط آلمان انجام شده است، اگرچه صادرات آلمان به ایران نسبت به سال ۲۰۲۰ مقداری کاهش نشان می‌دهد.

ایتالیا، هلند و رومانی نیز مهمترین صادرکنندگان کالا به ایران بعد از آلمان هستند و چهار کشور یاد شده در مجموع حدود ۷۰ درصد صادرات اتحادیه اروپا به ایران را انجام داده‌اند.

کشورهای همسایه ایران

اگرچه عراق، امارات و افغانستان از مهمترین مقاصد صادراتی ایران هستند، اما هیچ کدام آمارهای تجاری خود را منتشر نمی‌کنند.

با این‌حال، آمارهای گمرکی ایران نشان می‌دهد که در ۱۰ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰ بیش از ۷ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی (با احتساب گاز و بدون احتساب برق) کشور راهی عراق، ۳.۷۶ میلیارد دلار راهی امارات و ۱.۵ میلیارد دلار راهی افغانستان شده است.

اواسط پاییز امسال صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده بود که کل صادرات نفتی، غیرنفتی و خدمات ایران در سال ۲۰۲۱ به حدود ۷۷ میلیارد دلار برسد که ۴۲ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۰ است.

به رغم چنین میزانی از رشد درآمدهای صادراتی، کشور کماکان با بحران کمبود ارز، مشکل واردات و کسری کالاهای اساسی و دارو مواجه است.

گزارش‌های منتشر شده از نتایج مذاکرات هسته‌ای نیز نشان می‌دهد قرار نیست در مرحله اول، آمریکا تحریم‌های نفتی علیه ایران را لغو کند، بلکه چنانچه خبرگزاری رویترز از قول منابع مطلع گزارش داده، هر سه ماه یکبار به کشورهای مشتری نفت ایران معافیت‌های سه‌ماهه داده خواهد شد که خرید نفت از ایران را از سر بگیرند؛ اگرچه معلوم نیست احیای صادرات نفتی ایران چند ماه طول بکشد.

در دور قبلی رفع تحریم‌ها، توافق برجام اواسط ۲۰۱۵ حاصل شد و از ابتدای ۲۰۱۶ به اجرا گذاشته شد و در نیمه ابتدایی ۲۰۱۸ تولید و صادرات نفت ایران به سطح قبل از تحریم‌های بین‌المللی رسید.