یوگنی پریگوژین و شش نفر دیگر از مقامات ارشد گروه شبه‌نظامی "واگنر" همراه با سه نفر از خدمه پرواز در جریان سقوط یک جت ترابری در منطقه تور روسیه در روز ٢٣ آگوست کشته شدند. دمیتری اوتکین، موسس گروه واگنر نیز در بین کشته‌شدگان است. اگرچه هنوز مرگ وی به صورت رسمی تایید نشده‌ است، اما تقریبا تردیدی وجود ندارد که سقوط مرگبار این هواپیما نتیجه یک طرح از قبل برنامه‌ریزی‌شده برای قتل پریگوژین بوده است.

طبق اطلاعات دریافتی، جت یادشده هیچ نشانه‌ای از مشکل فنی در سی ثانیه واپسین پرواز نداشته تا اینکه به یک باره دچار کاهش ارتفاع شدید می‌شود.

تا کنون دو فرضیه برای چرایی سقوط هواپیمای تجاری لگسی ۶٠٠ وابسته به شرکت MNT-Aero LLC که در مسیر مسکو- سن پترزبورگ در حال پرواز بود، مطرح شده است: نخست پرتاب موشک زمین به هوا و دیگری انفجار بمب دست‌ساز در داخل هواپیما.

وقتی که پریگوژین در اقدامی بی‌سابقه اقتدار ولادیمیر پوتین در روسیه را به چالش کشید و متهم به خیانت شد و سپس در تصمیمی عجیب و مبهم با پا در میانی الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس، به سرعت تن به مصالحه داد، معلوم شد که در فهرست انتقام‌گیری پوتین قرار گرفته است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

پوتین که سال‌ها پیش "خیانت" را استثنای بخشش و گذشت خود معرفی کرده بود، به شهادت سوابقش در تنبیه بی‌رحمانه مخالفان و کسانی که قدرت فائقه‌اش را تهدید کنند، درنگ نمی‌کند. اکنون پریگوژین و شش نفر دیگر از رهبران واگنر آخرین قربانیان قتل‌های حکومتی روسیه در عصر سیطره پوتین در روسیه هستند.

در دوران زمامداری پوتین از روش‌های مختلفی برای سر به نیست کردن مخالفان و مزاحمان قدرت خودکامه استفاده شده است. روش‌هایی چون مسموم کردن، سقوط از ارتفاع، مرگ ناشی از تشعشعات رادیواکتیو، خفه شدن در استخر، مرگ ناگهانی در بستر خواب، ترور با سلاح‌های گرم یا سرد و یا ضرب و شتم شدید و مرگبار و حال سقوط هواپیما.

پرونده تمامی ترورها و قتل‌های حکومتی باز و بدون نتیجه باقی مانده‌اند. حکومت پوتین علاوه بر اینکه بر سرمایه‌داری الیگارشیک اتکا دارد، یک سازمان گانگستری-مافیایی تمام‌عیار است که در قتل هر کسی که تهدیدی برای موجودیت قدرت خودکامه است، هیچ مرز و محدودیتی ندارد. اما جنگ اوکراین باعث شده تا روند ترورهای حکومتی در روسیه تغییر پیدا کند. در سال ٢٠٢٢ بیست و چهار نفر از الیگارش‌ها و متمولین به نحوی مشکوک مردند که همه آنها از جمع دوستان سابق پوتین بودند. تا پیش از این مقتولان و قربانیان عمدتا از مخالفان سیاسی و نیروهای جامعه مدنی بودند.

پریگوژین یک روز پیش از مرگ فیلمی از خود در آفریقا را منتشر کرد و مدعی "آزادتر کردن" این قاره شد. پوتین نیز بازگشت وی از آفریقا را تایید کرد. نیروهای واگنر در برخی از کشورهای آفریقایی چون مالی و جمهوری آفریقای مرکزی حضور داشته و متهم به ارتکاب جنایت علیه بشریت هستند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

پریگوژین بعد از طغیان نافرجام علیه ارتش و وزارت دفاع روسیه که ترکش آن به پوتین هم اصابت کرد، تصور کرد با دور شدن از جنگ اوکراین و تمرکز بر دیگر حوزه‌های خارجی منازعه روسیه می‌تواند روابط به‌هم‌خورده را ترمیم کند. لوکاشنکو نیز در ایجاد خطای محاسبه او تاثیرگذار بود و او خطر انتقام‌گیری پوتین را دست‌کم گرفت و جان بر سر آن نهاد.

اشاره پوتین به خطاهای بزرگ پریگوژین در کنار دستاوردهای تجاری او و تاکید بر اینکه فرایند بررسی علل سقوط هواپیما زمان‌بر خواهد بود، در کنار الگوی رفتاری‌اش نشانه‌های قوی در تایید این فرضیه هستند که هدف قرار دادن هواپیما با دستور وی انجام شده است. برکناری هم‌زمان ژنرال سرگئی سوروویکین، فرمانده نیروی هوایی روسیه نیز قابل تامل است. او که تحت بازجویی است، علی‌رغم اعلام مخالفت علنی، متهم به حمایت از شورش واگنرها شد.

واکنش گروه واگنر هنوز مشخص نیست. برخی از اخبار نشان از تمایل برخی از آنها به درگیری با دولت روسیه دارد، اما بعید است در غیاب پریگوژین این گروه توان اقدام تلافی‌جویانه موثر داشته باشد. اما پوتین نیز در وضعیتی نیست که این قتل پیام اقتدار مورد نظر را به جامعه ملتهب و نامنسجم روسیه بفرستد.

البته پوتین به دلیل حمایت بخش مسلط نظامی و اطلاعاتی روسیه مشکل خاصی در برخورد با پریگوژین  نداشت. رشد سریع پریگوژین در هرم قدرت روسیه و دستیابی به منابع مالی گسترده، اعتراضاتی را در درون هیأت حاکمه روسیه ایجاد کرده بود. همچنین تقابل او با سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه نیز در صف‌آرایی حلقه فرماندهی ارشد نظامی روسیه علیه او اثرگذار بود که از رشد قدرتش احساس خطر می‌کردند.

سوابق فساد و جنایت‌های پریگوژین نیز باعث منفور بودن او در بین مخالفان و نیروهای مردمی روسیه شده بود. او وجهه‌ای در داخل روسیه نداشت، اما تقابلش با پوتین باعث شده بود تا جایگاهی پیدا کند که دولت مستعجل بود.

انتقام‌گیری پوتین امر غیرمنتظره‌ای نبود، اما سرعت آن تا حدی غافلگیرکننده بود. این امر نشانگر نوعی اضطرار است که باعث شده تا تعبیه پوشش‌و فضاسازی‌های لازم برای باورپذیری عدم دخالت دولت روسیه کنار گذاشته شده و خیلی عریان و بدون پرده‌پوشی عملیات انجام شود.

البته خشم و عصبانیت ناشی از نافرمانی غیرمنتظره پریگوژین نیز چه بسا اثرگذار بوده است که هدف موردنظر از انتقام‌گیری را شدت عمل تعریف کرده است. بر اساس اخبار و اطلاعاتی که در سال‌های اخیر از وضعیت پریشان روانی پوتین منتشر شده، می‌توان نتیجه گرفت که این قتل حکومتی از زاویه‌ای محصول تشدید بیماری پارانویای پوتین است.

اما این قتل بیش از هر چیز هراس پوتین را آشکار می‌سازد که با شتابی روزافزون در حال افزایش است. او به موازات ناکامی در تحقق همه اهدافش در جنگ اوکراین و گسترش نارضایتی‌ها در داخل روسیه، به دنبال بازدارندگی در برابر تزلزل جایگاهش در قدرت است. اما این شیوه هراس‌افکنی در برابر خودی‌ها ضامن موفقیت نیست و در شرایطی ممکن است به ضرر او شود.

اگر این ذهنیت در بلوک قدرت روسیه تقویت شود که پوتین به لحاظ روانی بی‌ثباتی خطرناکی پیدا کرده و پارانویای او وخیم شده است، آنگاه احتمال اجماع برای برکناری و یا قتل او تقویت می‌شود. قتل حکومتی پریگوژین عملا باعث خروج واگنر از مدار قدرت سخت نظامی روسیه می‌شود. آنها اگر نمی‌توانند آسیبی به دولت و ارتش روسیه بزنند، در عوض دیگر به سرسختی قبل هم نخواهند جنگید. این عامل روسیه را بیشتر در جنگ با اوکراین در تنگنا قرار می‌دهد. بنابراین قتل پریگوژین در کوتاه‌مدت ممکن است به نفع پوتین باشد، اما در درازمدت بعید است چنین باشد و مشکلات او را به‌خصوص در عرصه جهانی افزایش می‌دهد.

* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.