حمایت لاریجانی از پیشنهاد تغییر ساختار سیاسی؛ «در پی پایان حاکمیت دوگانه»
۱۳۹۰ آبان ۱, یکشنبه
رهبر جمهوری اسلامی ایران روز ۲۴ مهر (۱۶ اکتبر) در سخنانی از امکان تغییر ساختار سیاسی ایران در «آینده احتمالا دور» خبر داد. آیت‌الله خامنه‌ای تاکید کرد: «در شرایط فعلی نظام سیاسی کشور، ریاستی است و رییس جمهور با انتخاب مستقیم مردم برگزیده می‌شود که شیوه خوب و موثری است. اما اگر روزی در آینده احتمالا دور احساس شود که نظام پارلمانی برای انتخاب مسوولان قوه مجریه بهتر است، هیچ اشکالی در تغییر ساز و کار فعلی وجود ندارد.»
رییس مجلس شورای اسلامی ایران نیز روز شنبه (۳۰ مهر / ۲۲ اکتبر) در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر از تبدیل نظام ریاستی ایران به پارلمانی دفاع کرد. وی این تغییر را موجب «منظم‌تر شدن ساختار کشور» دانست.
علی لاریجانی بحث احیای نخست وزیری را نادرست خواند و تصریح کرد که سخنان رهبر ایران بر انتخاب رییس دولت توسط مجلس تاکید داشته است. وی همچنین در مورد اینکه این تغییر به آینده احتمالا دور موکول شده گفت: «به نظرم عبارتی که رهبری مطرح کردند به شکل دیگری بود.»
رییس مجلس ایران انتخاب رییس‌جمهور توسط پارلمان را در راستای محدود کردن برخی از اختیارات ریاست جمهوری خواند و افزود: «نماد اصل دموکراسی در پارلمان است. این نماد اصلی در نظام پارلمانی رییس قوه مجریه را انتخاب و از او بازخواست می‌کند، بنابراین رییس‌جمهور باید در همه امور در مقابل مجلس پاسخگو باشد.»
منتقدان حکومت ایران معتقدند به علت ساختار سیاسی ایران، وجود نظارت استصوابی و دخالت مستقیم و غیرمستقیم رهبری در امر قانون‌گذاری، امکان تشکیل مجلسی مستقل که همه جریانات موجود در جامعه را نمایندگی کند وجود ندارد.
تلاش برای عبور از حاکمیت دوگانه
موضوع حاکمیت دوگانه یکی از دغدغه‌های رهبر جمهوری اسلامی در دو دهه‌ی اخیر بوده است. این مسئله بیش از هر زمان در دوره‌ی ریاست جمهوری محمد خاتمی مطرح شد. به نحوی که آیت‌الله خامنه‌ای چند سال پیش در سفر به شهر قم و دیدار با مراجع و روحانیون منتقد دولت در دفاع از محمود احمدی‌نژاد گفت انتخاب وی نگرانی در مورد دوگانه شدن حاکمیت را مرتفع کرده است.
اما یک سال اخیر نشانگر تجربه‌ای دیگر بود. قهر ۱۱ روزه‌ی محمود احمدی‌نژاد و خانه‌نشینی و مقاومت در برابر توصیه آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر بازگشت وزیر اطلاعات به دولت، اختلافاتی را علنی کرد.
صادق زیبا کلام، استاد دانشگاه تهران، معتقد است سخنان خامنه‌ای ناشی «از تجربه‌ی وی از حیث رابطه رهبر و رییس جمهور» در ۲۲ سال گذشته است. وی تصریح می‌کند: «آیت‌الله خامنه‌ای با آقای هاشمی در باب مسائل اقتصادی کشور، اختلافات عمیقی داشتند . . . در دوره آقای خاتمی، اوضاع سیاسی از جهاتی برای رهبری نامطلوب‌تر از دوران ریاست جمهوری هاشمی بود؛ زیرا اصلاح طلبان دولت و مجلس را در اختیار گرفته بودند.»
این کارشناس مسایل سیاسی در گفت‌وگو با سایت خبری "عصر ایران" می‌افزاید: «در دوره اول ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، اگر رهبری نارضایتی‌هایی از عملکرد احمدی‌نژاد داشتند ولی هنوز اوضاع از نظر ایشان نامطلوب نبود. اما در چهار سال دوم، مشی احمدی‌نژاد به وضوح تغییر کرد.»
کنترل ولی‌فقیه بر همه ارکان
آقای زیبا کلام تصمیم رهبر ایران را در جهت کاهش اختلاف میان خود و روسای جمهور ارزیابی می‌کند. او معتقد است رییس دولتی که توسط مجلس انتخاب شود قدرت مانور کمتری خواهد داشت. در همین حال حرکت مجلس در خط ترسیم شده از سوی آیت‌الله خامنه‌ای نیز آسان‌تر است. وی به تجربه مجالس پنجم، هفتم و هشتم اشاره می‌کند و مجلس ششم را یک استثنا می‌داند.
اکثریت مجلس ششم را اصلاح‌طلبان تشکیل می‌دادند و رهبر جمهوری اسلامی در آن دوره دست به دخالت مستقیم در امر قانون‌گذاری زد؛ اتفاقی که رویارویی مجلس و آیت‌الله خامنه‌ای را بدنبال داشت. از آن زمان بخصوص شورای نگهبان در تایید صلاحیت نمایندگان سخت‌گیرانه رفتار کرده است.
استدلال صادق زیباکلام مبتنی بر اهرمهای کنترل و نظارت رهبری بر مجلس است. کنترل و هدایت انتخابات مجلس به علت ویژگی منطقه‌ای بودن آن ساده‌تر و برای نظام سیاسی کم هزینه‌تر است. شاید به همین دلیل رهبر جمهوری اسلامی چند ماه پیش گفت باید انتخابات به شکلی مدیریت شود که بتوان از تبدیل آن به تهدید امنیتی جلوگیری کرد؛ سخنانی که مبنای آن را حوادث و اعتراض‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ ارزیابی کرده‌اند.
صادق زیبا کلام تغییرساختار سیاسی کشور را در راستای ممانعت از وجود حاکمیت دوگانه در نظام می‌داند و تصریح می‌کند: «رهبری معتقدند که این دوگانگی باید حل شود. یعنی سیاست‌های خرد و کلان نظام در زیر مجموعه ولی فقیه قرار بگیرند. در صورتی که مردم رئیس جمهوری را انتخاب کنند که هماهنگی لازم با رهبری را نداشته باشد، این دوگانگی رفع نمی‌شود. در واقع مقام معظم رهبری می‌خواهند مشکل دوگانگی مذکور را در بلندمدت حل کنند.»
تغییر نظام سیاسی ایران می‌تواند بر اهمیت و جایگاه مجلس ایران بیفزاید. اما آیا با وجود تجربه انتخابات مجلس هفتم و هشتم امکان انتخاب مجلسی منتخب مردم وجود دارد؟ صادق زیبا کلام می‌گوید امیدوار است در آینده انتخابات در ایران «دموکراتیک تر» برگزار شود و شورای نگهبان مانع ورود نمایندگان مستقل به مجلس نشود.
MI/KG