حملە اسرائیل بە دوحه؛ سرنوشت مذاکرات چه خواهد شد؟
۱۴۰۴ شهریور ۱۹, چهارشنبه
اسرائیل روز سه‌شنبه ۹ سپتامبر به محل اقامت رهبران حماس در دوحه پایتخت قطر حملە کرد. این عملیات که به گفته مقامات اسرائیلی برای ترور چهره‌های کلیدی حماس مانند خلیل الحیه انجام شد، واکنش‌های گسترده بین‌المللی را برانگیخت و نقش میانجی‌گرانه قطر در مذاکرات آتش‌بس غزه را تضعیف کرد.
ایالات متحده این حمله را محکوم کرد و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا شخصاً از این بابت ابراز تأسف کرد. کشورهای عربی، ترکیه و اتحادیه اروپا آن را نقض حاکمیت قطر و قوانین بین‌المللی دانستند. در مقابل ارتش و سازمان امنیت داخلی اسرائیل مسئولیت این حمله را بر عهده گرفتند و آن را "عملیاتی دقیق" توصیف کردند.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
دویچه وله فارسی برای بررسی ابعاد این حملە، با کارشناسان مسائل بین‌الملل و خاورمیانه گفت‌وگو کرده است. حبیب حسینی‌فرد، تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل و همکار بخش فارسی دویچه وله، موسی شریفی، کارشناس مسائل خاورمیانه و عمار گلی، روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل سیاسی به تحلیل عوامل حمله، تاثیرات آن بر روابط منطقه‌ای، ساختار حماس و روند مذاکرات پرداختند.
کارشناسان بر این باورند که این حمله اسرائیل بخشی از "استراتژی گسترده برای جلوگیری از توافق آتش‌بس است".
حبیب حسینی‌فرد در این باره می‌گوید: «روندها و رویدادهای ماه‌های اخیر بیش از پیش نشان داده‌اند که دولت نتانیاهو با پایان جنگ موافقتی ندارد. نگرانی خود نتانیاهو این است که پایان جنگ، هم این سوال را به گونه‌ای پررنگ‌تر مطرح کند که چرا توافق آتش‌بس زودتر و قبل از آن که شمار بیشتری از گروگان‌ها و مردم غزه قربانی شوند پذیرفته نشد و هم فرصتی فراهم آورد که پرونده‌های فسادی که در دستگاه قضایی دارد دوباره به جریان بیافتند و پایان حیات سیاسی او را رقم بزنند».
بیشتر بخوانید:حمله هوایی اسرائیل به مقر حماس در شهر دوحه، پایتخت قطر
حسینی‌فرد تاکید می‌کند: «برای دولت نتانیاهو سخت است که بعد از شعارهایی مانند نابودی حماس و آزاد‌سازی گروگان‌ها از طریق نظامی و عدم اعطای هرگونه امتیاز به حماس، حالا نهایتا به توافق آتش‌بسی گردن بگذارد که مغایر این شعارها هستند.»
موسی شریفی تاکید می‌کند که این اقدام برای دستیابی به "پیروزی کامل" نتانیاهو انجام شده است. وی توضیح می‌دهد: «نتانیاهو در ابتدا سقف خواسته‌های خود را بالا برد. اما با همه حمایت‌های آمریکایی و غرب نتوانست به همه اهداف خود جامه عمل بپوشاند. او گفت حماس را نابود می‌کند، حماس تضعیف شد ولی هنوز در غزه می‌جنگد. نتانیاهو گفت گروگان‌ها را به آزاد خواهد کرد ولی این کار هم تقریبا تاکنون محقق نشد. بنابراین نتانیاهو می‌خواهد به هر وسیله‌ای به یک پیروزی کامل دست پیدا کند."
شریفی افزود که این حمله پیامی به حماس و منطقه است: «نتانیاهو در این حمله می‌خواست این پیام را به حماس و همه منطقه خاورمیانه برساند که هیچ خط قرمزی وجود ندارد حتی اگر این کشورها از متحدان آمریکا باشند».
عمار گلی بر هماهنگی احتمالی اسرائیل با ایالات متحده در این حمله تاکید کرده و اظهار داشت: «من فکر نمی‌کنم که ایالات متحده در لحظات پایانی از حمله مطلع شده باشد. اصولاً اسرائیل تمام برنامه‌های حملات خارج از خود اسرائیل و غزه و تا حدودی لبنان را به اطلاع ایالات متحده می‌رساند و معمولاً هماهنگ هستند.» او افزود که ابراز تأسف آمریکا "یک ژست دیپلماتیک" است، زیرا قطر هم‌پیمان استراتژیک آمریکا است و بزرگترین پایگاه نظامی ایالات متحده در آنجا واقع شده.
تاثیر بر روابط اسرائیل با کشورهای عربی
حسینی‌فرد پیش‌بینی می‌کند که قطر با توجه به مناسبات تنگاتنگش با آمریکا در مناقشه با اسرائیل، ممکن است "از نقد فراتر نرود، به عبارت دیگر زیاد تند نرود و از نقد و محکومیت اقدام اسرائیل گذر کند."
او افزود: «کشورهای منطقه هم که مناسباتی با اسرائیل داشته‌اند، همانطور که ابعاد فاجعه در جنگ غزه به سوی بازنگری در این مناسبات سوقشان نداد، احتمالا در مورد حمله اسرائیل به قطر هم در همان حد محکومیت حمله و اعلام همبستگی باقی خواهند ماند. ترکیه هم به رغم بروز چالش و جنگ لفظی در مناسباتش با اسرائیل، هنوز مناسبات رسمی‌اش با این کشور قطع نشده و حتی مناسبات تجاری‌اش هم به این یا آن شکل ادامه یافته است.»
بیشتر بخوانید:کمیسیون اروپا کمک‌های مالی دوجانبه به اسرائیل را متوقف کرد
شریفی اما تاثیر منفی بیشتری می‌بیند و می‌گوید: «هدف‌گیری رهبران حماس در دوحه آنهم در بحبوحه مذاکرات، نوعی قطع پیوند با مذاکرات است و به نظر می‌رسد که نتانیاهو به این نتیجه رسیده که رهبری حماس در دوحه ممکن است یک راه‌حل یا توافقی را بپذیرد. اما اگر این توافق بقای حماس حتی به شکل یک تشکل سیاسی خارج از قدرت را تضمین کند، از نظر نتانیاهو، بن‌گویر و دیگر تندروهای کابینە کنونی اسرائیل در بلندمدت برای اسرائیل نامطلوب خواهند بود. لذا نتانیاهو برای محاسبه سیاسی داخلی، آسیب‌زدن به ساختار رهبری و توان مذاکره حماس، ارسال پیام بازدارنده انتقام‌جویانه به همه دشمنانش در منطقه، دست به چنین اقدامی زد ولی چنین اقدامی هزینه‌های دیپلماتیک و ریسک گسترش جنگ و درگیری منطقه‌ای را بالا برد."
کشورهای عربی مانند عربستان سعودی، مصر، اردن، امارات متحده عربی و کویت حمله را محکوم کردند و با قطر اعلام همبستگی کردند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان گفت کشورش از همه ابزارها برای حمایت از امنیت قطر استفاده خواهد کرد. ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان این حمله را "تروریسم دولتی" اسرائیل دانست و قول داد با تمام توان در کنار قطر باشد. اتحادیه اروپا، بریتانیا، فرانسه، آلمان و اسپانیا آن را "نقض حقوق بین‌الملل" خواندند.
تاثیر بر ساختار حماس و درگیری‌ها در غزه و روند مذاکرات
کارشناسان در مورد تضعیف حماس اختلاف نظر دارند. حسینی‌فرد معتقد است که حمله ناموفق ممکن است پایان جنگ را دورتر کند، زیرا "هم اسرائیل و هم آمریکا ابراز امیدواری کرده‌اند که حمله دیروز راه را برای پایان جنگ هموار کند. شکست حمله اما نشانگر عدم تمایل اسرائیل به پایان جنگ از طریق توافق بود و در این میان موضع منفی قطر در ایفای نقش میانجی‌گری ولو به طور موقت هم مزید بر علت شده و این‌ها با امید یادشده نمی‌خوانند."
وی افزود: «این که رهبری حماس خطر را با توجه به این حمله، بیش از پیش، بیخ گوش خود حس کند یا قطر برای عدم تکرار اتفاق دیروز آنها را برای انعطاف بیشتر زیر فشار بگذارد منتفی نیست، ولی مولفه حضور و عمل میدانی بقایای حماس در غزه لزوما به رهبری آن در قطر وابسته نیست و می‌تواند چه با انعطاف یا عدم انعطاف رهبری حماس در دوحه، جنگ به این یا آن صورت ادامه یابد، مگر این که به بقایای حماس در غزه با توجه به اطلاعاتی که اسرائیل داشته و دارد ضربه اساسی بخورد، موضوع گروگان‌ها به این یا آن صورت حل شود، اهداف تندروها ولو قسما تحقق یابد و نهایتا تا اطلاع ثانوی مجالی برای عرض اندام حماس و حتی تشکیلات خودمختار در صحنه سیاسی غزه و موضوع فلسطینی‌ها باقی نماند."
بیشتر بخوانید:واکنش مقامات و رسانه‌های آلمان به حمله اسرائیل به قطر
شریفی تاکید کرد که چنین اقداماتی حماس را تضعیف نمی‌کند و گفت: «من فکر نمی‌کنم این اقدامات حماس را تضعیف کند برعکس هر چقدر اسرائیل از مسئله صلح با فلسطینی‌ها طفره برود، تندروی در اشکال مختلف بازتولید می‌شود. بنابراین صلح با فلسطینی‌ها تنها راه ممکن برای برقراری صلح دائم و تضعیف همه اندیشه‌های تندروگرایانه در میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها خواهد بود.»
گلی اما تغییر اساسی نمی‌بیند و می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد که وضعیت برای حماس نسبت به قبل از حمله، تغییر اساسی و قابل ذکری بکند از این منظر که وضعیت در غزه کمافی‌السابق بحرانی است و حماس تحت فشار شدیدی قرار دارد هم از نظر دیپلماتیک و هم از نظر لوجستیکی و نظامی و تلاش دارند که به نوعی به یک توافق بینابینی برسند که حجم فشارها روی غزه کمتر بشود».
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
احتمالا با تعلیق نقش میانجی‌گری قطر، مذاکرات پیچیده‌تر خواهد شد. حسینی‌فرد گفت: «شکست حمله و موضع منفی قطر در ایفای نقش میانجی‌گری، موضوع پایان جنگ از طریق توافق را دورتر از گذشته می‌کند. گزینه دیگر عدم موفقیت اسرائیل در حصول به اهداف از طریق جنگ، و مآلاً افزایش بیش از پیش فشار جامعه اسرائیل و دولت ترامپ برای پایان آن است.»
قطر پس از این حملە اعلام کرد نقش میانجی‌گری را موقتاً تعلیق می‌کند و گروه تروریستی حماس نیز پاسخ به پیشنهاد آمریکا را به تعویق انداخت. این حمله نه تنها مذاکرات را مختل، بلکه ممکن است اتحادهای منطقه‌ای را تغییر دهد و شانس آتش‌بس را کاهش دهد. کارشناسان تاکید دارند که بدون تمایل واقعی اسرائیل به توافق، درگیری‌ها ادامه خواهند یافت.