حکم برکناری مشایی، آزمون «ولایت‌پذیری» احمدی‌نژاد
۱۳۸۸ مرداد ۲, جمعه
سایت رهبر ایران، نامه‌ای را منتشر کرد که در آن از محمود احمدی‌نژاد خواسته شده حکم انتصاب اسفندیار رحیم مشایی به معاونت اولی رئیس جمهور را لغو کند. آیت‌الله خامنه‌ای در این نامه به احمدی‌نژاد نوشته است: «انتصاب جناب آقای اسفندیار رحیم مشایی به معاونت رئیس جمهور بر خلاف مصلحت جنابعالی و دولت و موجب اختلاف و سرخوردگی میان علاقمندان به شما است. لازم است انتصاب مذبور ملغی و کان لم یکن اعلام گردد.»
این نامه در حالی نوشته می‌شود که در روزهای اخیر تنها محمود احمدی‌نژاد و چند تن از اطرافیان نزدیک او بر درستی انتصاب مشایی تأکید کرده یا از او حمایت می‌کردند. در مقابل این عده‌ی معدود، طیف گسترده‌ای از جریان‌های سیاسی و مذهبی وابسته به طیف اصولگرا، به ارتقای رحیم مشایی از ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، به معاونت اولی رئیس جمهور انتقاد کردند.
در این میان، حتی خبر استعفای مشایی نیز منتشر شد که وی در تارنمای شخصی خود این موضوع را تنها «شایعه و دروغی» دانست که «از طرف دشمنان ولایت و دولت کریمه ساخته و پرداخته شده است».
انتقادها به حدی رسید که علم‌الهدی، نماینده‌ی ولی فقیه در مشهد در خطبه‌های نماز جمعه گفت که مشایی اشک مراجع را درآورده است. امام جمعه‌ی مشهد افزود: «مشایی که ملت اسرائیلی را که دستش به خون کودکان بی‌گناه فلسطین آغشته شده و غاصب زندگی فلسطینان است دوست ما می‌داند، فردی که بالاترین اهانت را به قرآن کرده و اشک مراجع را در آورده، حال می‌خواهد شخص دوم قوه‌ی مجریه شود؟»
در کنار علم‌الهدی در مشهد، احمد خاتمی، نماینده‌ی مجلس خبرگان رهبری، نیز از تریبون نماز جمعه‌ی تهران از احمدی‌نژاد خواسته بود که «در اسرع وقت به نظر رهبری در باره‌ی معاون اول خود تمکین کند.»
علاوه بر چهره‌های سیاسی و مذهبی، برخی از مراجع تقلید نیز مخالفت خود را با انتصاب مشایی اعلام کردند. یکی از این مراجع، مکارم شیرازی بود که اعلام کرده بود «تصدی چنین کسی (مشایی) قطعا مشروعیت ندارد و اگر خطایی در انتصاب مزبور از سوی بعضی از مسئولین محترم سر زده، لازم است هرچه زودتر اصلاح گردد.»
پس از آن‌که در روزهای آغازین انتشار خبر انتصاب مشایی، بسیج دانشجویی هشت دانشگاه تهران واکنش تندی در نامه‌ای سرگشاده به محمود احمدی‌نژاد نشان داد، دانشجویان دانشگاه‌های تهران نیز به دعوت بسیج دانشجویی، در اعتراض به انتصاب مشایی به عنوان معاون اول رئیس‌جمهور، روز جمعه پس از اقامه‌ی نماز جمعه، در میدان فلسطین به تجمع دعوت شدند.
ولی اسماعیلی، عضو شورای مرکزی فراکسیون اصولگرایان مجلس شورای اسلامی، نیز ضمن طرفداری ضمنی از احمدی‌نژاد اعلام کرده بود که «اینجا (انتخاب مشایی) دیگر کوتاه نمی آییم و موضوع بوجود آمده تاثیر خود را در رای اعتماد نمایندگان به اعضای کابینه خواهد داشت.» وی پیرامون این‌که با بیان انتقادهای تند اصولگرایان و نمایندگان مجلس نسبت به انتخاب مشایی، نباید بهانه‌ای برای رقیبان احمدی‌نژاد شود، گفت: «اگر احمدی‌نژاد یک مشایی دارد، دولت‌های قبل ده‌ها مشایی داشتند.»
روندی در ادامه‌ی روند گذشته
این انتقادها اما اثری نداشتند و احمدی‌نژاد همواره بر درستی انتخاب او تأکید می‌کرد. سابقه‌ی سرسختی احمدی‌نژاد در عدم برکناری رحیم مشایی، به دولت نهم باز می‌گردد. از رحیم مشایی به دلیل اظهارات و عملکردش در زمان تصدی ریاست سازمان صنایع میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری انتقاد می‌شود. ابراز دوستی با مردم اسرائیل، همراهی قرآن با دف‌نوازان، حضور در مراسمی در ترکیه، که گفته می‌شد در آن رقصندگان زن ترک برنامه اجرا کرده‌اند، از جمله اقدام‌هایی بودند که انتقاد طیف‌های اصولگرای حامی دولت نهم را برانگیخته بودند. در ماه‌های گذشته نیز خبری از ابتکار وی برای ادغام سازمان‌های حج و زیارت و گردشگری منتشر شد؛ ابتکاری که در نهایت با حکم آیت‌الله خامنه‌ای ملغی شد. زمانی که رویدادهای یادشده به وقوع پیوست، نیز انتقادها از عملکرد مشایی بالا گرفت و بسیاری خواستار برکناری وی شدند. اما رئیس دولت نهم تا پایان در برابر فشارها ایستادگی کرد. بر همین اساس بسیاری انتصاب دوباره یا به تعبیری ارتقای درجه‌ی رحیم مشایی از سمت پیشین خود به معاونت اولی رئیس جمهوری را "دهن‌کجی" احمدی‌نژاد به منتقدان مشایی دانستند.
این سرسختی احمدی‌نژاد موضوعی بود که سید حسین موسوی تبریزی، دبیر مجمع مدرسین و محققین حوزه‌ی علمیه‌ی قم، به آن اشاره کرد. وی به واکنش شمار زیادی از اصولگرایان و از جمله نمایندگان مجلس به انتصاب مشایی، گفت: «احمدی نژاد ۴ سال سابقه‌ی کار دارد و شناخته شده است و ما قبل از این هم دیدیم که علی‌رغم واکنش مراجع تقلید و رهبر انقلاب به اظهارات مشایی، احمدی نژاد وی را جابه‌جا نکرد و لذا اقداماتی چون انتصاب مشایی و عدم برکناری وی علی‌رغم واکنش‌ها، از آثار رای‌دادن به احمدی‌نژاد است.»
دبیر مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم اما با اشاره‌ای که بوی کنایه نیز از آن می‌آید، گفت: «هرکس که به احمدی نژاد رای داده، مشائی را هم باید قبول داشته باشد، زیرا رئیس‌جمهور اجازه دارد معاونینش را خودش انتخاب کند.» وی افزود: «نمی‌شود به کسی رای داد، ولی اجازه نداد که معاونش را خود انتخاب کند و من فکر می‌کنم، هیچ کس مانند مشائی به احمدی‌نژاد نزدیک نیست.»
«مردی برای تمام فصول»
محمود احمدی‌نژاد در روزهای اخیر و با وجود انتقادهای گسترده بر انتخاب دوباره مشایی، همچنان بر حضور مشایی در کنار خود تأکید می‌کرد. مراسم تودیع رحیم مشایی از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اوج تعریف و تمجدید احمدی‌نژاد و معاون اول او از یکدیگر بود؛ مراسمی که پس از فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی مبنی بر عدم مشروعیت انتصاب مشایی و انتشار خبر نظر رهبر در عدم استفاده از مشایی در هیچ پست و سمت حساس، برگزار شد.
در این مراسم، رحیم مشایی، احمدی‌نژاد را «مردی برای تمام فصول» خوانده و گفته بود: «من ندیدم که انسانی تا این حد مانند ایشان دغدغه‌ی انسان و بنی‌بشر و فهم بالایی از انسان داشته باشد.» احمدی‌نژاد نیز آشنایی با رحیم مشایی را از افتخارات زندگی خود و نعمت‌های خدا خوانده بود. وی تأکید کرده بود که دلیل انتقادها از مشایی این است که «برخي ايشان را نمي‌شناسند، مشایي يک انسان هدفدار است و من نديدم که وی يک لحظه وقتش را بيهوده بگذراند و همواره به دنبال انجام کاری موثر و مثبت است.»
پیامدهای احتمالی چالش ایجادشده
مخالفت شدید طیف‌های مختلف اصولگرا با انتصاب مشایی و پافشاری احمدی‌نژاد بر درستی این انتصاب که سرانجام با حکم حکومتی آیت‌الله خامنه‌ای تعلیق شد رویدادهای نسبتاَ غیرمنتظره‌ای هستند که از نظر تحلیل‌گران سیاسی بر کل نظام جمهوری اسلامی و به ویژه بر مناسبات احمدی‌نژاد با ولی فقیه و نهادهایی همچون مجلس تأثیرات محسوسی برجا خواهند گذاشت. به گمان شماری از تحلیل‌گران، در موقعیتی که اعلام احمدی‌نژاد به عنوان برنده‌ی انتخابات اخیر و حمایت آیت‌الله خامنه‌ای از این اعلام موضوع انتقادها و اعتراض‌های گسترده است، چالش ایجادشده بر سر انتصاب و عزل مشایی می‌تواند احمدی‌نژاد و حامیان او را در بیش از پیش در موقعیت ضعیف‌تری قرار دهد و معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری را در پیگیری خواست‌هایشان انگیزه‌مندتر کند.
PB/ FW