خامنه‌ای چگونه "ردای ولایت فقیه" را بر تن کرد؟
۱۳۹۷ خرداد ۱۴, دوشنبه
درگذشت آیت‌الله خمینی همه مسئولان جمهوری اسلامی را غافلگیر کرد. برای آینده جمهوری اسلامی در فردای روز درگذشت او، پیش‌بینی‌های لازم صورت نگرفته بود. محمدرضا مهدوی کنی اعتراف می‌کند که در قانون اساسی نیز توجه لازم به موضوع آینده رهبری، در دوره‌ی پساخمینی صورت نگرفته بود.
در سه روز طوفانی ۱۳ تا ۱۵ خرداد سال ۱۳۶۸ سکاندار این کشتی هاشمی رفسنجانی بود. نقش رفسنجانی در انتخاب خامنه‌ای مشهود است. نقشی که می‌توان در روزنگارهای خود رفسنجانی از آن برهه‌ی حساس نیز قرائت کرد.
لازم به یادآوری است که گزارش این سه‌روز عمدتا بر اساس یادداشت‌های هاشمی رفسنجانی تنظیم شده است.
نمایندگان مجلس خبرگان رهبری در سراسر کشور پراکنده بودند و حال جسمانی خمینی رو به وخامت نهاده بود. و در چنین شرایطی موضوع جانشینی خمینی روشن نشده بود.
باید مجلس خبرگان هر چه سریع‌تر تشکیل می‌شد تا نمایندگان برای مشکل رهبری جمهوری اسلامی چاره‌ای بیندیشند. در عین حال، زمینه‌های تغییر قانون اساسی نیز می‌بایست به فراخور این موضوع فراهم می‌شد. زمان کوتاهی اما باقی بود.
نماز جمعه ۱۲ خرداد
هاشمی رفسنجانی نماز جمعه ۱۲ خرداد، یعنی روز پیش از درگذشت خمینی را اداره می‌کرد. او پیش از رفتن به دانشگاه تهران، به عیادت خمینی رفته بود. خمینی به‌شدت بیمار بود.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
رفسنجانی در خاطرات خود نوشته است که وخامت حال خمینی را در چهره‌ی احمد خمینی دیده است. او در خاطرات خود می‌نویسد که خمینی بسیار ضعیف شده بود، درد داشت و اشتهای خود را کاملا از دست داده بود.
رفسنجانی در خطبه‌های نماز جمعه، وخامت حال خمینی را به قول خودش به شکل "لطیفی" به اطلاع مردم می‌رساند. به‌گونه‌ای که «هم مردم متوجه شوند و دعا کنند و هم باعث انفجار نشود.»
اوضاع در داخل "بیت امام" اما بحرانی‌تر بود. افزون بر آن، اقدامات لازمه برای فردای پس از درگذشت خمینی می‌بایست صورت می‌گرفت.
پزشکان معالج خمینی، پس از آنکه موفق به درمان او نشده بودند، به شیوه‌های دیگری روی آورده بودند. این مضمون گفت‌وگوی احمد خمینی با هاشمی رفسنجانی بود. این تلاش پزشکان تنها توانسته بود، یک روز دیگر به عمر خمینی بیفزاید.
لحظه‌ی وداع
وضعیت جسمانی خمینی لحظه به لحظه وخیم‌تر می‌شد. رفسنجانی می‌گوید که قرار بود بعدازظهر روز شنبه ۱۳ خرداد جلسه‌ای با اعضای شورای بازنگری قانون اساسی برگزار شود.
در جلسه صبح همان روز و در حضور خامنه‌ای، موضوع "تعجیل در اتمام بازنگری قانون اساسی" مطرح شده بود. رفسنجانی به وضعیت بحرانی حال خمینی اشاره و تاکید کرده بود که فرصت زیادی باقی نمانده است. قرار بر این شده بود که شورای بازنگری قانون اساسی یکسره کار کند تا پیش از درگذشت خمینی متن جدید آماده شود و این متن به اطلاع او برسد. برنامه‌ای که به علت درگذشت خمینی اجرا نشد.
ساعت ۳ بعدازظهر همان روز و پیش از برگزاری جلسه یاد شده، احمد خمینی تلفنی خبر از وخامت حال خمینی می‌دهد. قرار بر این میشود که روسای سه قوه و مسئولان جمهوری اسلامی خود را هر چه سریع‌تر به جماران برسانند.
رفسنجانی این لحظه را چنین ثبت کرده است: «لحظات آخر تنفس طبیعی بود. امام به زحمت نفس می‌کشیدند. فقط یک بار چشم باز کردند و بستند و این آخرین نگاهشان بود. دکتر‌ها با عجله قلب را با ماساژ و شوک برقی و باتری و ریه را با تنفس مصنوعی به کار انداختند. تا ساعت ده و بیست دقیقه شب، ایشان را به این صورت نگاه داشتند، ولی دیگر مغز کار نمی‌کرد.»
چالش‌های پیش‌رو
چند موضوع اساسی در دستور کار مسئولانی که شامگاه شنبه ۱۳ خرداد در جماران بودند، قرار داشت. مهم‌ترین آن چگونگی اطلاع‌رسانی پیرامون درگذشت خمینی و حل هر چه سریع‌تر مشکل رهبری بود.
سکان اداره این کشتی در آن لحظه با هاشمی رفسنجانی بود. در اولین اقدام، رفسنجانی با محسن رضایی تماس می‌گیرد و از او می‌خواهد تا شرایط تجمع اعضای مجلس خبرگان رهبری را فراهم کند. کاری که می‌بایست ظرف چند ساعت انجام می‌شد.
قرار بر این میشود که به منظور انتقال هر چه سریع‌تر نمایندگان خبرگان رهبری به تهران هلی‌کوپتر و هواپیما ارسال شود. نمایندگان را در ساعات سحرگاهی به تهران منتقل می‌کنند.
سکوت دو روزه
در عین حال، به پیشنهاد و توصیه رفسنجانی قرار میشود خبر درگذشت خمینی پس از ۲ روز رسانه‌ای گردد. تعیین این مدت به منظور انتخاب جانشین برای خمینی و همچنین بازگشت نمایندگان خبرگان به شهرهای خود بود.
اما صدای گریه در "بیت امام" و همچنین در بیمارستان و حتی در بیرون خانه بلند میشود. همین موضوع می‌توانست خبر درگذشت خمینی را پیش از موعد به رسانه‌ها بکشاند. رفسنجانی می‌گوید: «حضار را دعوت به صبر کردم و برنامه را برای آ‌ن‌ها توضیح دادم. پذیرفتند و آرام گرفتند...صبر خانم‌های بیت برای ما جالب بود.»
تعیین جانشین
مهم‌ترین موضوع پیش از اعلام خبر درگذشت خمینی، تعیین جانشین او بود. فردای روز درگذشت خمینی، نمایندگان مجلس خبرگان رهبری خود را به تهران رساندند و تشکیل جلسه دادند.
روز یکشنبه ۱۴ خرداد سال ۶۸ در تاریخ جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک روز تعیین کننده ثبت شده است. روزی که می‌بایست موضوع جانشینی خمینی حل می‌شد.
سحرگاه این روز، رفسنجانی به مجلس شورای اسلامی می‌رود. جلسه غیرعلنی است. نمایندگان مجلس خبر درگذشت خمینی را شنیده‌اند. رفسنجانی پس از اطلاع‌رسانی پیرامون درگذشت خمینی، بیانیه مربوط به مجلس خبرگان را تنظیم کرده و راهی آن مجلس میشود.
آن دسته از نمایندگان مجلس خبرگان که شبانه خود را به تهران رسانده‌اند، در همان مجلس شب را سپری کرده‌اند. جلسه مجلس خبرگان روز یکشنبه ۱۴ خرداد به ریاست آیت‌الله مشکینی آغاز به کار می‌کند.
نخست قرار میشود وصیت‌نامه خمینی قرائت شود. وصیت‌نامه‌ای که در سال ۱۳۶۱ تنظیم شده و شش سال پس از آن، مورد تجدید نظر قرار گرفته است. قرائت وصیت‌نامه خمینی حدود دو ساعت و نیم طول می‌کشد. وظیفه قرائت این وصیت‌نامه برعهده خامنه‌ای است.
رهبری شورایی و رهبری فردی
فیلم مربوط به انتخاب خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی و ولی فقیه چندی پیش در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. فیلمی که حکایت از بحث‌های طولانی و طرح پیشنهادهای مختلف پیرامون حل مشکل رهبری جمهوری اسلامی داشت.
برخی از نمایندگان مجلس خبرگان از رهبری شورایی دفاع می‌کردند و برخی نیز خواستار ادامه سیاست رهبری فردی بودند. از رهبری افرادی همچون گلپایگانی و خامنه‌ای هم سخن در بین بود.
پیشنهاد رهبری شورایی متشکل از سه روحانی، خامنه‌ای، مشکینی و اردبیلی از سوی نمایندگان رای نیاورد. گلپایگانی نیز نتوانست رای لازمه را کسب کند و سرانجام خامنه‌ای با کسب ۶۰ رای از ۷۴ رای ممکن، به رهبری جمهوری اسلامی برگزیده شد.
اما آنچه رسانه‌ها کمتر به آن پرداخته‌اند، موضوع اعمال فشار غیرمستقیم رفسنجانی به نمایندگان مجلس خبرگان برای یافتن هر چه سریع‌تر راه حل مربوط به بحران رهبری جمهوری اسلامی است.
در خاطرات رفسنجانی آمده است که در حین برگزاری جلسه خبرگان، حسن روحانی خبر مربوط به آماده باش نیروهای عراقی در مقابل منطقه‌ی عین خوش را به اطلاع رفسنجانی می‌رساند. رفسنجانی نیز این موضوع را به نمایندگان مجلس خبرگان گزارش می‌دهد.
رفسنجانی در این باره در خاطرات خود نوشته است: «من به جلسه اطلاع دادم، تاثیر زیادی در آمادگی اعضای خبرگان برای ختم کار داشت.» او پس از نوشتن این جمله افزوده است: «موفقیت بزرگی است.»
"ردای ولایت فقیه"
انتخاب خامنه‌ای به‌عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران و ولی فقیه با مشکلات و اعتراض‌های آشکار و پنهانی روبه‌رو بود. احمد هاشم، یکی از پژوهشگرانی که در حوزه اسلام و انقلاب اسلامی در ایران به تحقیق دست زده است در کتاب "بحران در دولت ایران" ارزیابی خود را از موضوع جانشینی خمینی چنین ارائه کرده است:
«نهاد ولایت فقیه، ردایی است که به قد و قامت آیت‌الله خمینی دوخته‌اند و تنها تا زمانی می‌تواند به گونه‌ای موثر عمل کند، که هدایت‌اش با خمینی است.»
به باور هاشم، خامنه‌ای در جایگاهی نیست که بتواند این ردا را بر تن کرده و این نهاد را هدایت کند.
خامنه‌ای ۲۹ سال پیش، روز ۱۴ خرداد (۴ ژوئن) ردای ولایت فقیه را بر تن کرد. گرچه برخلاف تصور بسیاری از پژوهشگران و از جمله برخلاف پیش بینی احمد هاشم، او موفق به حفظ این ردا شد، اما با چالش‌های بسیاری در این مدت روبه‌رو بود. چالش‌هایی که او را ظرف این مدت ناگزیر به نوشیدن جام زهر و نرمش قهرمانانه نمود.
آخرین این چالش‌ها، خروج آمریکا از توافق هسته‌ای بود. چالشی که در سایه ناآرامی‌های دیماه سال ۹۶ و اعتراضاتی که پس از آن در ایران روی داده، مجموعا بر هزینه حفظ این ردا برای او و هزینه بقای جمهوری اسلامی افزوده است.