"خاورمیانه همچنان ناآرام خواهد ماند"
۱۳۹۶ دی ۵, سه‌شنبه
شکست گروه "دولت اسلامی" (داعش) در سال ۲۰۱۷ در سوریه و عراق گامی بزرگ در توسعه سیاسی خاورمیانه به شمار می‌رود اما برخی نشانه‌ها گواه آن است که تا برقراری صلح و آرامش در این منطقه راه درازی در پیش است. تنش‌های جاری، چشم‌اندازی تیره، منازعه‌آمیز و حتی همراه با جنگ‌هایی جدید برای منطقه در سال ۲۰۱۸ را ترسیم می‌کنند.
سوریه و یمن همچنان اسیر "جنگ نیابتی" هستند. در جنگ داخلی این دو کشور نه تنها بازیگران منطقه‌ای مانند عربستان سعودی و ایران، بلکه قدرت‌های بزرگی همچون آمریکا و روسیه نیز شرکت دارند. به این‌ها باید تنش‌های داخلی برخی دیگر از کشورهای منطقه را نیز افزود. مانند آنچه که میان دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان این کشور جریان دارد یا تنش‌ها در لیبی، کشوری که روز‌به‌روز بیشتر به کام هرج و مرج فرو می‌رود.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
عربستان سعودی بیم آن دارد که نفوذ ایران از یمن، عراق و سوریه فراتر رفته و به لیبی نیز گسترش یابد.
دومین موشکی که در عرض چند هفته از یمن به ریاض شلیک شد محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان که مسئول سیاسی پیشبرد مداخله نظامی عربستان در یمن است را به‌شدت زیر فشار برده است. در سطوح بین‌المللی از او قویا انتقاد می‌شود و سازمان‌های امداد از او می‌خواهند هر چه زودتر به جنگ در یمن پایان دهد.
درگیری محتمل نظامی
ریاض با چالش‌های زیادی روبروست و به‌ویژه از نظر نظامی به‌سختی قادر به واکنش متناسب است. نبیل الخوری، دیپلمات پیشین آمریکا از شورای امور جهانی شیکاگو معتقد است که به‌ویژه برای مقابله با ایران، قدرت عربستان سعودی بیش از حد ارزیابی شده است.
عبدالخالق عبدالله، کارشناس علوم سیاسی و محقق امارات متحده عربی به همین دلیل خروج عربستان از منازعات یمن را در خور اهمیتی وافر می‌داند. به گمان او، این مسئله به این دلیل حائز اهمیت شده که ممکن است کشتن علی عبدالله صالح، رئیس‌جمهور پیشین یمن به دست حوثی‌ها این شبه‌نظامیان را منزو‌ی‌تر از پیش ساخته باشد. در این صورت برای شورشیان حوثی دشوار خواهد بود که جنگ را به مسیر دلخواه خود بکشانند. این احتمال نیز وجود دارد که بلوکه ساختن دسترسی حوثی‌ها به آب آشامیدنی و دیگر مناطق تا پایان سال جاری به نتایج سیاسی بینجامد.
در عین حال این احتمال نیز وجود دارد که وضعیت موجود، موج تنش‌ها در یمن را بالا برده و به افزایش خطر درگیری مستقیم میان ایران و عربستان منجر شود. اگر این خطر در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۰درصد بود، در این صورت در سال ۲۰۱۸ دو برابر می‌شود.
نگرانی‌های اسرائيل
علاوه بر عربستان سعودی اسرائيل نیز نگران سلطه‌جویی‌های جدید ایران شده است، به‌گونه‌ای که سخن از نزدیک‌تر شدن متقابل این دو کشور می‌رود. اما عبدالخالق عبدالله، اندیشمند علوم سیاسی امارات متحده عربی در این زمینه تردید دارد. به گمان او، انتظاراتی که در این مقوله پیش آمده بیش از آن که بر واقعیت متکی باشد تکیه بر "توهمات" اسرائيل دارد.
با این حال اسرائيل نیز در این زمینه محتاطانه برخورد کرده است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این کشور چندی پیش، این‌که اسرائيل به سود عربستان سعودی وارد یک جنگ نیابتی شود را نامحتمل دانست. در همین حال سیاستمداران و نظامیان اسرائیل نگرانی خود از افزایش نفوذ ایران در سوریه، به عنوان کشور همجوار اسرائیل را پنهان نمی‌کنند. آن‌ها این موضع را به‌ویژه به دلیل رابطه ایران و حزب‌الله لبنان تهدیدی برای امنیت ملی تلقی می‌کنند.
هر دو کارشناس پروژه اخیر را که به "معامله قرن" معروف شده و بر اساس آن شمال شبه‌جزیره سینا را به عنوان "وطن جایگزین" برای فلسطینیان در نظر گرفته، معامله‌ای می‌دانند که کمتر بر واقعیت مبتنی است.
به عقیده نبیل الخوری، این پیشنهاد که از سوی دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور آمریکا مطرح شد، پیش از هر چیز "نادیده گرفتن واقعیت‌های سیاسی در منطقه" را بازتاب می‌دهد. این پیشنهاد در درجه اول حمایت از آرزوی ترامپ محافظه‌کار آمریکایی را در بطن خود دارد. بحث جدیدی نیز که به‌راه افتاده و خواستار پایتختی اورشلیم (بیت‌المقدس) در اسرائيل است نیز مؤید این قضیه است.
کاستی‌های سیاست آمریکا
این دو کارشناس معتقدند در سال جاری در کنار ایران، روسیه نیز از قدرت‌های برنده منطقه محسوب می‌شود و اتحاد میان دو کشور در سال ۲۰۱۸ همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند.
برعکس، سیاست خارجی ترکیه که درگیر مسئله کردها در سوریه است، ممکن است ناآرامی‌هایی ایجاد کند. از زمانی که ترکیه در دعوای میان عربستان سعودی، مصر و چند کشور عربی دیگر با قطر جانب قطر را گرفت رابطه ترکیه با عربستان نیز تیره شده است.
این دو کارشناس در زمینه‌ای دیگر نیز هم‌نظرند: در تحولات کلی خاور میانه آمریکا در سال ۲۰۱۸ نقشی کمتر مؤثر خواهد داشت. سیاست کلی آمریکا این برداشت را پدید آورده که دولت ترامپ از سیاست جاری در خاور میانه تصویری نارسا دارد؛ تصویری که با ادعای یک ابرقدرت در جهان سازگار نیست.
[تحلیلی از بخش عربی دویچه وله]