خروج مغزها از ایران تازه‌گی ندارد.روزنامه شرق در گزارشی که سال ۹۱ منتشر کرد نوشت ۶۴ درصد دانش‌آموزان ایرانی مدال‌آور المپياد طی ۱۴ سال گذشته از ایران مهاجرت کرده‌اند. این رقم تنها بخشی از میزان واقعی خروج نخبگان از ایران را نشان می‌دهد. اما مشکل این جاست که این روند رو به افزایش است و بیشترین تقاضای خروج متعلق به دانشجویانی است که سال‌ها برای‌شان هزینه شده است: دانشجویان دوره دکترا.

رقم نجومی

به گزارش خیرگزاری "ایسنا" حمید میرزاده، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در حاشیه بازدید از آزمون دکترای تخصصی سال ۹۳ به آماری اشاره کرده که به گفته خودش به قدری نجومی است که برخی آن را «غیرقابل باور دانسته‌اند». به دلیل نبود امکانات کافی در دوره‌های تحصیلی تکمیلی، سال گذشته نزدیک به ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر پشت کنکور مانده‌اند. از این شمار ۱۵۰ هزار نفر تقضای خروج از کشور کرده‌اند.

میرزاده می‌گوید: «اگر قیمت تمام شده برای هر دانشجوی دکتری از ابتدای تولد تاکنون حدود یک میلیون دلار باشد، با خروج ۱۵۰ هزار دانشجوی دکتری از کشور، حدود ۱۵۰ میلیارد دلار خسارت مالی به ما وارد می‌شود.»

خروج ژن‌های باهوش

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی هشدار داده که نتیجه این خروج خالی شدن «ایران از ژن‌های باهوش» است.

به گفته حمید میرزاده کل ظرفیت پذیرش دانشجویان دکترا در دانشگاه‌های آزاد و دولتی ایران در هر سال کمتر از ۱۷ هزار نفر است و متقاضی شرکت در دکتری تخصصی ۳۳۰ هزار نفر! او با ارائه این آمار گفته که دانشگاه آزاد برای ایجاد ظرفیت و کاهش خروج دانشجویان "که تبعات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی" دارد، برنامه‌ریزی‌هایی کرده است.

وضع در مورد دوره‌های کارشناسی ارشد هم بهتر نیست. در این جا نیز به گفته رئیس دانشگاه آزاد کل دانشگاه‌ها فقط ظرفیت پذیرش ۳۰ درصد متقاضیان را دارند.

جمعیت دو برابر، دانشجو ۲۵ برابر

یک روز پیش از این سخنان (پنج‌شنبه ۲۴ بهمن/ ۱۳ فوریه)، رضا فرجی‌دانا، وزیر علوم، تحقیقات و فن‌آوری در دانشگاه رفسنجان به آماری دیگر اشاره کرد. او گفت که جمعیت ایران نسبت به سال ۱۳۵۷ یعنی ۳۵ سال پیش دو برابر، ولی شمار دانشجویان ۲۵ برابر شده است.

رضا فرجی‌دانا به فقر و کمبود امکانات به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات پیش روی دانشجویان اشاره کرد. اما گفت:«با همت خیرین و مسئولان زیرساخت ها فراهم شده و امروز بسیاری از جوانان و علاقه مندان به علم و تحصیل موفق به ادامه تحصیل شده‌اند.»

او از امکان تحصیل در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در رشته های مختلف و مورد نیاز در ایران سخن گفت و برای نشان دادن خوبی امکانات آموزشی در ایران به تعداد مقالات منتشر شده در مجلات معتبر کشوری و بین‌المللی اشاره کرد.

سهم ایران در تولید علم

به گفته وزیر علوم، تحقیقات و فن‌آوری «در دوران پیروزی انقلاب تعداد انتشار مقالات ۷۰۰ مورد بوده و حالا به بیش از ۲۵ هزار مقاله در مجلات معتبر کشوری و بین المللی رسیده و بیش از سهم خود در تولید علم جهانی گام برداشته ایم».

به کیفیت و سیستم آموزشی ایران در سال‌های اخیر انتقادهای زیادی شده است. این انتقادها به ویژه متوجه دوره آموزش عالی است. منتقدان می‌گویند که این نظام فاقد پیوندهای لازم با نیازهای واقعی کشور است و عمدتا مشغول تولید فارغ‌التحصیلانی است که پس از خروج از دانشگاه مهارت چندانی در رفع نیازهای عملی و تحقیقی کشور ندارند.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران دی ماه گذشته ضمن یک سخنرانی در دانشگاه تهران گفت که چرخه علم، دانش و تولید علم و فن‌آوری فقط مقاله ISI نیست و مقاله علمی یک حلقه کوچک از علم و فن‌آوری است.