خشونت بر زنان، موضوع بحث کاربران ایرانی در فضایی پر از خشونت
۱۳۹۵ آذر ۵, جمعه
از هر سه زن در سراسر جهان یک نفر قربانی خشونت خانگی، خشونت جنسی یا انواع دیگر خشونت در طول زندگی‌اش می‌شود. این آماری است که در روز جهانی منع خشونت علیه زنان (۲۵ نوامبر) بارها در شبکه‌های اجتماعی آنلاین نظیر فیس‌بوک و توییتر به اشتراک گذاشته شده است.
سازمان آکسفام در کارزار بین‌المللی خود که به مناسبت روز جهانی منع خشونت بر زنان سال ۲۰۱۶ آغاز کرده به رغم سیاهی و گستردگی خشونت بر زنان در جهان وعده داده است: «می‌توانیم آزاد شویم.»
آکسفام در کمپین خود که عنوان آن "بس" است، تلاش جمعی مردان و زنان جهان را برای محو خشونت بر زنان کارساز می‌داند و می‌نویسد: «با کمک همدیگر می‌توانیم باورهای مخرب را که هسته‌ی اصلی خشونت بر زنان را تشکیل می‌دهند تغییر دهیم.»
فعالان این سازمان بین‌المللی اعتقاد دارند که آنچه تا کنون بر اساس سنت‌های تبعیض‌آمیز آموزش داده شده و خشونت بر زنان را معمولی، نرمال یا قابل پذیرش جلوه می‌دهد قابل تغییر است: «آموخته‌ها می‌توانند به نیاموخته‌ها تبدیل شوند.»
آکسفام یکی از بزرگترین سازمان‌های بین‌المللی امدادرسانی برای ریشه‌کن کردن فقر، گرسنگی و بی‌عدالتی در جهان است و عنوان "بس" از شعار معروفی برگرفته شده است که می‌گوید خشونت بر زنان بس است.
در ایران در حالی روز جهانی منع خشونت بر زنان فرا رسید که استفاده عمومی عبارت خشونت بر زنان، به گواهی فعالان این حوزه، از سوی نهادهای امنیتی ایران موضوعی امنیتی تلقی می‌شود.
برگزاری مراسم در این‌باره با تنگناها و فشارهای حکومتی مواجه است و فعالان سه شهر تهران، سنندج و مشهد در مصاحبه با دویچه وله گفتند که در این شهرها هیچ مراسم عمومی مستقلی در این روز برگزار نشده است.
برخی فعالان در نشست‌های خصوصی درباره خشونت همفکری کرده‌اند و در مشهد نیز این دفتر امور زنان ریاست‌جمهوری بود که نشستی با عنوان "بررسی راهکارهای قانونی تامین امنیت زنان" در روز پنجشنبه (۲۴ نوامبر / ۴ آذر ) برگزار کرد.
بیشتر بخوانید: اینترنت و خشونت بر زنان، از سنگسار تا سنگسار
به گزارش خبرگزاری ایسنا، در این نشست شهیندخت مولاوردی، رئیس دفتر امور زنان ریاست‌جمهوری، با بیان اینکه "امنیت انسانی به معنای زیستن در شرایط فاقد ترس و نیاز است"، گفت: «در این تعریف امنیت مفهومی فراتر از عدم وجود تهدیدات مسلحانه را شامل می‌شود.»
او با اشاره به اینکه داشتن هویت یکی از اصلی‌ترین اصول شهروندی و فراهم‌کننده‌ی شرایط زندگی ایمن است از این موضوع صحبت کرد که زنان ایرانی امکان انتقال تابعیت ایرانی خود به کودکان‌شان را در صورتی که حاصل ازدواج با مردان غیرایرانی باشند ندارند.
اما ایرانیانی که در فضای واقعی با محدودیت‌های زیادی برای بحث و گفتگو درباره خشونت بر زنان مواجه‌اند در روز جهانی منع خشونت بر زنان به فضای مجازی روی آوردند.
در توییتر و فیس‌بوک هشتگ‌های #خشونت_علیه_زنان و #جهان_نارنجی برای بحث درباره خشونت بر زنان استفاده شد. کاربران با به کارگیری این هشتگ‌ها به بیان مصادیق مختلف خشونت علیه زنان یا واشکافی ریشه‌های خشونت پرداختند. از آن میان می‌توان به بحث درباره خشونت‌های سیاسی نظیر حجاب اجباری، یا خشونت‌هایی که مذهب می‌تواند عامل آن تلقی شود نظیر بحث تمکین زن از مرد اشاره کرد و نیز آزار جنسی زنان در وسایل حمل و نقل عمومی نظیر مترو، ناآگاهی زنان درباره خشونت و نابرابری دستمزد زن و مرد.
یکی از کاربران توییتر نیز با به اشتراک گذاشتن عکسی که در آن پشت وانتی نوشته شده بود "زن کوزه نیست بشکند، از زدنش دریغ مکن"، توییت کرد که «همین جملات ساده و عامیانه که میخونیم و ممکنه براحتی هم از کنارشون رد بشیم، بذر نفرت و خشونت رو در جامعه می‌پاشند.»
آمار رواج خشونت آنلاین در ایران
در بسیاری از دیگر کشورهای جهان نیز در روز ۲۵ نوامبر به رغم آزادی تجمعات و برگزاری مراسم، باز هم اینترنت فضایی را برای بحث درباره خشونت فراهم کرد. برای مثال در هند گروهی از فعالان از هشتگ #DigitalHifazat برای بحث درباره خشونت بر زنان استفاده کردند. البته کاربرانی که از این هشتگ در هند استفاده کردند به طور خاص انگشت بر خشونت مجازی علیه زنان گذاشتند و از کلی‌گویی درباره موضوع خشونت فاصله گرفتند.
در سال‌های اخیر به رغم امکانی که اینترنت برای مطرح کردن بحث خشونت بر زنان بخصوص در کشورهای سانسورزده‌ای مثل ایران فراهم آورده، خود به فضایی برای خشونت بر زنان تبدیل شده است. سازمان ملل متحد سال گذشته در گزارشی به همه جهان درباره روند رو به رشد خشونت مجازی علیه زنان هشدار داد. نویسندگان این گزارش که خواستار دادن "بیدار باش" به جهان بودند، از آمار بیش از ۷۰ درصدی خشونت بر زنان در جهان مجازی خبر دادند.
یک تحقیق نیز که امسال درباره خشونت بر زنان در فضای فارسی‌زبانان انجام شد نشان می‌دهد که از میان ۷۲۲ فرد شرکت‌کننده در این پژوهش، بیش از ۳۵ درصد معتقدند که بیشترین خشونت سایبری بر زنان در شبکه‌های اجتماعی آنلاین اعمال می‌شود. همچنین ۸۳ درصد پاسخ‌دهندگان زیر نظر گرفتن افراد در فضای مجازی و معذب کردن آنها با پیام‌های مداوم را بارزترین مصداق خشونت دانسته‌اند. درباره گستردگی خشونت آنلاین نیز بیش از ۶۸ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند کسی را می‌شناسند که دست کم یک بار آزار جنسی و جنسیتی را در فضای مجازی تجربه کرده است.
بیشتر بخوانید: شینا شیرانی و همه زنانی که به اینترنت شکایت می‌برند
همچنین بیش از ۸۴ درصد پاسخ‌دهندگانی را که خود تجربه مستقیم آزار جنسیتی یا جنسی در فضای اینترنت داشته‌اند زنان تشکیل می‌داده‌اند.
سوده راد، فعال برابری جنسیتی، در گفتگو با دویچه وله فارسی در ارتباط با خشونت آنلاین بر زنان می‌گوید: «آنچه در فضای مجازی فارسی‌زبان با شدت و تعدد و البته مستمر می‌بینیم، توهین‌های جنسیتی است. همان فحش‌ها و حرکت‌های زننده با پس‌زمینه تفکر جنسیت‌زده در فضای مجازی هم جاری است، اما در مورد افراد و زنان مشهور بیشتر توجه جلب می‌کند. در مورد گلشیفته فراهانی یا مهناز افشار این حملات به صورت کاملاً آشکار در فضای مجازی رخ داد و کمتر کسی است که از آن بی‌خبر مانده باشد.»
راد که در بخش ایران کمپین ماچولند نیز علیه تبعیض‌های جنسیتی فعالیت دارد ، غیر از توهین‌ها، "ترول‌ها" یا حمله‌های گروهی به یک کاربر، سو استفاده از عکس‌ها و یا پیغام‌های خصوصی و انتشار یا باج‌گیری بواسطه آنها از شیوه‌های رایج خشونت بر زنان در فضای مجازی می‌داند.
او می‌گوید که "تجاوز به حریم خصوصی شکل رایج دیگری هم دارد و آن معرفی حساب کاربری یک زن به عنوان زنی تن‌فروش برای ایجاد مزاحمت برای او یا سلب اعتبار اجتماعی‌اش است."
راد خشونت در فضای مجازی را با توجه به قوانین و فرهنگ حاکم بر کشورهای مختلف دارای اشکال بومی‌شده‌ای نیز می‌داند. او می‌گوید: «برای مثال شاید برای من به عنوان زنی که خارج از ایران زندگی می‌کنم و به حجاب هم اعتقاد یا اعتقاد عملی ندارم مهم نباشد که تصویر بی‌حجاب من منتشر شود. اما همین برای فردی مشابه در ایران می‌تواند به عامل تهدید یا اخاذی تبدیل شود.»
به اعتقاد راد هر روز با پیشرفت ابزار ارتباطی، اشکال جدیدی از تجاوز و تعرض در فضای مجازی هم کشف و استفاده می‌شوند. او می‌گوید که در چنین فضایی زنان چون سایر گروه‌های اجتماعی تحت تبعیض "چنان به حاشیه رانده می‌شوند که هم خود از حضور از این فضا کنار می‌کشند، و هم منع می‌شوند و از آموزش چگونگی حفاظت از خود و حقوق خود در این فضا دور نگه داشته می‌شوند."
قربانیان خشونت در فضای مجازی
برای آنان که تحولات فضای مجازی ایرانیان را دنبال می‌کنند احتمالا نام شینا شیرانی یادآور پناه بردن به اینترنت از آزار جنسی در محل کار باشد. اگرچه این اقدام شیرانی، مجری سابق پرس‌تی‌وی ایران، توانست موضوع آزار جنسی در پرس‌تی‌وی را به آگاهی عموم برساند اما شیرانی را با آزارهای دیگری این بار در فضای مجازی رو به رو کرد.
با گذشت حدود سه فصل از افشاگری‌های اینترنتی شینا شیرانی، همچنان هر عکس یا پست آنلاین این زن جایی می‌شود برای ده‌ها کامنت توهین‌آمیز افرادی که او را "موجب شرم زنان ایران" می‌خوانند. او البته همچنان در حساب اینترنتی خود فعالیت دارد و هجمه‌های چند ماه گذشته او را نتوانسته مجاب به دست کشیدن از حضور در فضای مجازی کند.
سوده راد درباره واکنش زنان به خشونت می‌گوید که "برخی تعرض در فضای خصوصی را به فضای عمومی می‌کشند تا فرد خاطی و خشونتگر در انظار عمومی آشکار و در واقع تنبیه شود و عده کمتری هم به مراجع قضایی مراجعه می‌کنند." او ادامه می‌دهد: «چیزی که در همه این انتخاب‌ها مشترک است، آسیبی است که این خشونت بر قربانی وارد می‌کند.
حساب کاربر در فضای مجازی، هویت او در این دنیاست و اگر مجبور شود از حساب‌های کاربری‌اش خداحافظی کند، انگار دارد مهاجرت یا خودکشی می‌کند، آن هم به دلیل خشونتی که به او به دلیل جنسیت اش - یا گرایش جنسی‌اش - وارد شده است.»
با اینکه هر سال به واسطه مناسب‌هایی نظیر روز جهانی منع خشونت بر زنان فعالیت‌های آن‌لاینی از طرف فعالان و کاربران انجام می‌شود، سوده راد می‌گوید که "در فضای فارسی‌زبان فعالیت جدی و سازماندهی شده‌ای در زمینه خشونت آنلاین نشده است و شاید این یکی از دلایل ناشناخته بودن خود این خشونت‌ها باشد. یعنی نه فرد خشونتگر و نه قربانی نمی‌دانند که آنچه در حال رخ دادن است خشونت آنلاین است."
به اعتقاد راد مشکل مهم دیگری که وجود دارد مدیریت شبکه‌های اجتماعی است که عموماً امریکایی هستند و زبان فارسی و بررسی محتوای فارسی در اولویت آنها نیست، "یا بهتر بگوییم هنوز نیست." او امیدوار است که در آینده مشکلاتی مثل حذف صفحه‌ها یا کامنت‌های حاوی توهین یا خشونت جنسیتی از این فضاها راحت‌تر شود.
این فعال برابری جنسیتی و گروه‌های به حاشیه رانده شده‌ی جنسیتی می‌گوید که "در جهانی زندگی می‌کنیم که خشونت علیه گروه اجتماعی زنان، امری شایع و رایج است و هیچ‌کس، حتی زنان از اعمال آن بصورت خودآگاه یا ناخودآگاه عاری نیستند." او آگاهی‌بخشی را رمز پایان دادن به این مناسبات نابرابر و خشونت‌آمیز می‌داند و می‌گوید که "همه با هم باید به هوشیاری جامعه و تغییر قوانین و البته عادت‌های فرهنگی بیاندیشیم و در جهت آن کاری کنیم."
این چیزی است که یکی از کاربران توییتر نیز در توییتی به آن اشاره کرده است. او می‌نویسد "به پسرانمان احترام گذاشتن به زنان و به دخترانمان عزت نفس و استقلال یاد بدهیم تا نسل بعدی کمتر مورد خشونت قرار بگیرد."