خلاف‌گویی دولت درباره انصراف دهندگان از دریافت یارانه
۱۳۹۳ اردیبهشت ۱۵, دوشنبه
ثبت‌نام برای دریافت یارانه نقدی، در مرحله دوم اجرای قانون هدفمندسازی یارانهها، در دهه سوم فروردین ماه ۹۳ انجام شد. دولت و نهادهای حکومتی با تبلیغات وسیعی از مردم خواسته بودند اگر نیازمند دریافت یارانه نیستند ثبت‌نام نکنند.
برخلاف خوش‌بینی دولت و وعده جایزه به انصراف‌دهندگان، تعداد کسانی که برای دریافت یارانه ثبت‌نام نکردند کمتر از یک چهارم ده میلیون افراد پردرآمدی است که وزیر اقتصاد ۲۶ فروردین مدعی شناسایی آنها شده بود.
به رغم این، معاون اجرایی رئیس جمهور سوم اردیبهشت مدعی شد ۹ درصد مردم در ثبت‌نام شرکت نکرده‌اند. این ادعا که در رسانه‌های داخل و خارج ایران نیز منعکس شده با سخنان دیگر مسئولان دولتی هم همخوان نیست.
سخنان ضد و نقیض مسئولان
اظهارات مسئولان ارشد دولت نشان می‌دهد که اغلب آنها به اطلاعات درست دسترسی ندارند، یا اطلاع‌رسانی درست به افکار عمومی را فدای "مصلحت" دیگری می‌کنند. نمونه‌هایی از این اظهارات را که در رسانه‌های رسمی و نیمه‌رسمی ایران منعکس شده مرور می‌کنیم:
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور (چهارم اسفند ۹۲) در یک گفتگوی تلویزیونی: «بر اساس آخرین آمار جمعیت ایران حدود ۷۷ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر است اما تعداد یارانه‌بگیران در بهمن ماه ۱۷۴ هزار نفر بیشتر از کل جمعیت بوده است.»
محمد شریعتمداری، معاون اجرایی رئیس جمهور (سوم اردیبهشت ۹۳): «براساس اطلاعات مرکز آمار ۷۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر مردم ایران مجاز به ثبت‌نام برای دریافت یارانه بودند.»
محمد باقر نوبخت، سخنگوی دولت (سوم اردیبهشت): «۷۳ میلیون نفر برای دریافت یارانه ثبت نام کرده‌اند و ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از کسانی که تا فروردین یارانه دریافت کرده بودند انصراف داده‌اند.»
شریعتمداری (سوم اردیبهشت): «برآورد ما از انصرافی‌ها همین میزانی بود که اتفاق افتاد.»
نوبخت پس از خاتمه مهلت ثبت‌نام: «در روزهای نخست تعداد افرادی که ثبت‌نام نکرده بودند، به بیش از ۱۰ درصد رسید و پیش‌بینی ما این بود که حدود هفت تا هشت میلیون نفر ازثبت‌نام انصراف دهند.»
نرگس نجفی، مدیرعامل سازمان هدفمندسازی یارانهها (۲۳ فروردین): «به نظر می‌رسد شمار انصراف دهندگان از دریافت یارانه نقدی در مرحله دوم هدفمندی یارانهها، با پیش‌بینی دولت تا حدود زیادی منطبق باشد.»
رسانه‌های داخلی ۵ روز پس از آغاز ثبت نام: «تاکنون حدود ۱۰ درصد مردم از دریافت یارانه انصراف داده‌اند. این آمار توسط مسئولان ذی‌ربط به اطلاع دولتمردان و شخص رئیس جمهور و مشاورانش رسیده و آنان هم از این موضوع ابراز رضایت کرده‌اند.»
شریعتمداری (۵ اردیبهشت): «حدود ۹ درصد از جمعیت ایران برای دریافت یارانه نقدی ثبت‌نام نکرده‌اند.»
تفاوت میلیونی در آمار مدیران دولتی از جمعیت
به این فهرست می‌توان سخنان ضد و نقیض فراوانی را اضافه کرد؛ یکی از ویژگی‌های این اظهارات ارائه آمار متفاوت از جمعیت توسط مدیرانی است که ظاهرا همه به یک منبع استناد می‌کنند.
مطابق نتیجه سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت ایران در آن زمان اندکی بیش از ۷۵ میلیون و ۱۴۹ هزار نفر بوده است. عدل آذر، رئیس وقت مرکز آمار ایران، تصریح کرده، "ایرانیانی که اقامت دائم خارج از کشور دارند طبق قانون جزو سرشماری به حساب نمی‌آیند".
پایگاه رسمی اطلاع‌رسانی مرکز آمار ایران با توجه به ضریب افزایش سالانه جمعیت، تعداد شهروندان ایرانی را محاسبه می‌کند و اطلاعات به روز شده در این زمینه را با ثبت ساعت و دقیقه در وب‌سایت خود در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار می‌دهد.
مرکز آمار وابسته به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور است و "بالاترين مرجع سياست‌گذاری در زمينه آمارهای رسمی دركشور" به شمار می‌رود. وب‌سایت مرکز آمار ظهر روز دوشنبه، ۱۵ اردیبهشت ۹۳ شمار شهروندان ایرانی را ۷۷ میلیون و ۴۱۳ هزار نفر ثبت کرده است.
در روایت معاون اجرایی حسن روحانی جمعیت ایران حدود دو میلیون نفر بیشتر و در روایت نوبخت (جمع ثبت نام کرده‌ها و انصراف داده‌ها) دو میلیون نفر کمتر از میزانی است که مرکز آمار اعلام می‌کند.
۵ میلیون یارانه‌بگیر غایب
ارقام ارائه شده از سوی سخنگوی دولت می‌توانست با در نظر گرفتن شمار مهاجران خارجی مقیم ایران، که بین یک و نیم تا دو میلیون نفر برآورد می‌شوند، تا حدودی به واقعیت نزدیک باشد، اما چنانکه جهانگیری گفته تعداد یارانه‌بگیران از کل ساکنان ایران بیشتر است.
ماجرای چگونگی پرداخت یارانه نقدی با در نظر گرفتن سخنان دیگر شخصیت‌های جمهوری اسلامی باز هم پیچیده‌تر می‌شود.
منصور حقیقت‌پور، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، می‌گوید که ساکنان ایران ۷۲ میلیون نفر بیشتر نیستد و شمار یارانه بگیران ۵ میلیون از این تعداد بیشتر است.
حقیقت‌پور بدون ذکر منبع خود، در روز ۲۶ دی ۹۲ به سایت خبری "فردا" گفت: «۳ میلیون نفر از ایرانیان خارج از کشور در حال حاضر یارانه دریافت می‌کنند. ۲ میلیون نفر هم در کشور بیش از جمعیت کشور یارانه می‌گیرند.»
غلام‌رضا کاتب، سخنگوی کمیسیون برنامه و بودجه، نیز اسفند ماه گذشته گفته است: «حداقل کاری که در بازبینی و ثبت مجدد فرم‌های دریافت یارانه در سال آینده صورت می‌گیرد، این است که ۵ تا ۶ میلیون نفر ایرانی خارج‌نشین دیگر به طور طبیعی نمی‌توانند برای دریافت یارانه نقدی ثبت‌نام کنند.»
نوسان آمار ایرانیان خارج از کشور
به گزارش خبرگزاری مهر، شمس‌الدین حسینی، وزیر پیشین اقتصاد و دارایی، مدتی پس از اجرای قانون هدفمندی یارانهها گفته بود: «قانون اتباع ایران، و نه فقط ساکنین ایران را متعلق به ایران می‌داند و فردی که دارای تبعیت ایرانی باشد، به لحاظ قانونی امکان بهره‌مندی از یارانه‌های‌نقدی را دارد.»
چند روز پس از این سخنان دبیر ستاد هدفمند کردن یارانهها تصریح کرد که کمک‌های نقدی شامل ایرانیان مقیم خارج نمی‌شود و سیستم ثبت‌نام رایانه‌ای به گونه‌ای تنظیم شده که از خارج قابل دسترسی نیست.
درباره تعداد ایرانیان خارج از کشور نیز میان مسئولان اتفاق نظر وجود ندارد. حسن قشقاوی، معاون وزیر امور خارجه، آذر ماه سال گذشته (۱۳۹۲) تعداد ایرانیان خارج از کشور را ۳ و نیم تا ۴ و نیم میلیون نفر برآورد کرد. او سال ۸۹ تعداد شهروندان ایرانی مقیم خارج را ۵ میلیون نفر اعلام کرده بود.
معاون وزیر امور خارجه درباره اختلاف در این آمار به خبرگزاری فارس گفته است که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد ایرانیان خارج از کشور به علت‌های مختلف به سفارت‌خانه‌های جمهوری اسلامی مراجعه نمی‌کنند و آمار کمتر از پنج میلیون مربوط به کسانی است که اطلاعات کنسولی آنها در اختیار این وزارت‌خانه است.
یکی از معاونان سازمان ثبت احوال شهریور ماه ۹۱ تعداد ایرانیان مقیم خارج را حدود شش میلیون نفر اعلام کرد. عده‌ای نیز می‌گوید ایرانیان مقیم خارج سه میلیون نفر بیشتر نیستند.
شکاف عمیق میان مردم و حکومت
تاکنون مشخص نشده که چه تعداد از کسانی که در شمار انصراف‌دادگان محسوب می‌شوند ایرانیان مقیم خارج هستند که به سایت ستاد هدفمندی یارانهها دسترسی نداشته‌اند.
چنانچه همه‌ی این افراد ساکنان ایران هم باشند کسانی که در ثبت‌نام شرکت نکردند حدود سه درصد جمعیت بیشتر نیستند و این به معنای شکست تبلیغات گسترده و توصیه‌هایی است که شهروندان را تشویق به انصراف می‌کرد.
شریعتمداری یک روز پس از پایان ثبت‌نام، اطلاعات ارائه شده توسط مردم را "ناخوشایند" خواند و گفت: «آنچه که مردم در ثبت‌نام‌ها ابراز کردند به سمت حداقل دستمزد میل می‌کند. اگر این موضوع صد در صد درست باشد نامطلوب است و اگر واقعیت هم نداشته باشد به شکل دیگری نامطلوب توصیف می‌شود.»
منتقدان و مخالفان دولت حسن روحانی با مشخص شدن تعداد افرادی که برای دریافت یارانه ثبت‌نام کردند این اتفاق را "شکست دولت" خواندند و آن را به معنای رویگردانی مردم از دولت حسن روحانی ارزیابی کردند.
برخی ناظران ناکام ماندن پروژه تشویق مردم به انصراف را به پای کل حکومت می‌نویسند؛ در دعوت مردم به انصراف سران همه جناح‌ها و افرادی که روحانی رئیس جمهور مورد نظرشان نیست هم سهیم بوده‌اند، از رهبر جمهوری اسلامی تا اصولگرایان تندروی مجلس، از مراجع تقلید تا امامان جمعه.
شماری از تحلیلگران "طرح تشویق به انصراف" را از ابتدا محکوم به شکست می‌دانستند. به زعم آنها مردم مدتهاست به مسئولان دولت و حکومت بی‌اعتماد شده‌اند و این بی‌اعتمادی با افشای فسادهای کلان مالی، و با شنیدن سخنان متناقض و نادرست هر روز ریشه‌دارتر می‌شود.