مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران ۱۸ دی‌ماه آماری را منتشر کرد مبنی بر این که ۹۹.۷ درصد تهرانی‌ها افسرده هستند و تنها ۰.۳ درصد از جمعیت ساکن این شهر سطح مطلوبی از سرزندگی دارند.

در این میان برخی متخصصان اعصاب و روان معتقدند "فرسودگی در میان مردم از زمان خیزش سراسری ۱۴۰۱ آنقدر زیاد است که انگار شهروندان ماسکی به صورت خود زده‌اند و هیچ احساس مثبت و منفی را از صورت آنها نمی‌توان فهمید، درست مانند مردگانی که فقط حرکت می‌کنند."

بیشتر بخوانید: شاخص فلاکت در برخی استان‌های ایران از ۶۰ درصد عبور کرد

حالا به این آمار مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی تهران اضافه کنید که از ابتدای سال ۱۴۰۲ تعداد خودکشی‌ها در بین رزیدنت‌ها به ۱۶ مورد رسیده و فقط سه مورد آن‌ها هفته آخر دی ماه سال جاری اتفاق افتاده است. اتفاقی که البته تا کنون هیچ کدام از مقامات وزارت بهداشت ایران به آن واکنشی نشان نداده‌اند.

هرچند سال گذشته هم سال سیاهی برای آموزش پزشکی ایران بود به طوری که در مقطعی چندین ‌ماهه سیزده رزیدنت در ایران خودکشی منجر به مرگ داشتند.

اما آخرین مطالعه در دسترس در خصوص وضعیت سلامتی رزیدنت‌های دانشگاه‌های علوم‌پزشکی مربوط به سال ۱۴۰۰ است. بر اساس این مطالعه، "میزان تقریبی رواج افکار خودکشی در میان ایرانی‌ها بین ۱۲ تا ۱۴ درصد بوده، اما در میان رزیدنت‌ها این میزان بیشتر از ۳۴ درصد است."

طی روزهای اخیر نیز کارگروهی از سوی انجمن روانپزشکی در سازمان نظام‌پزشکی تشکیل شد و با بررسی وضعیت سلامت روان ۲۵۳ رزیدنت روانپزشکی مشخص شد که "آمار خودکشی در جامعه پزشکی ۳.۱ تا ۵ برابر افزایش پیدا کرده است. به طوری که در جمعیت رزیدنت‌ها، که معادل ۱۴ هزار نفر در کل کشور هستند، سالانه به طور متوسط ۱۳ خودکشی منجر به مرگ داریم."

رزیدنت کیست؟

دستیار پزشک یا رزیدنت، پزشکی است که پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه پزشکی، به تکمیل آموزش خود در یک تخصص خاص پرداخته است. در حقیقت، پزشکان چند سال در بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها تحت نظارت پزشکان متخصص مشغول به کار پزشکی می‌شوند.

در نهایت نیز پس از پایان دوره رزیدنتی و آزمون دستیاری پزشکی تخصصی، دستیاران به عنوان پزشکان تخصصی مستقل در زمینه خود به فعالیت خواهند پرداخت.

کارزارها و هشدارهای بی‌پاسخ

اوایل مردادماه سال ۱۴۰۲ و پس از مرگ تلخ و خودکشی مهتاب جمشیدی راد، یک رزیدنت سال آخر رشته اطفال دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در حالی‌که ماه آخر بارداری را پشت سر می‌گذاشت، کارزاری برای رسیدگی به وضعیت بحرانی پزشکان جوان در دوره رزیدنتی راه افتاد. متن این کارزار با عنوان "لطفا رزیدنت‌ها را نجات دهید"، مستقیما به دست ابراهیم رئيسی، رییس‌جمهور ایران رسانده شد، اما پاسخی به این نامه از سوی او داده نشد.

شهریورماه سال جاری نیز جمعی از روانپزشکان در نامه‌ای به بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت "شیوع بالای خودکشی رزیدنت‌ها" را اعلام کردند و آن را نگران‌کننده خواندند، با این حال همچنان وزارت بهداشت هیچ واکنشی نسبت به این اعلام خطر نشان نداد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

علت "پدیده خودکشی رزیدنت‌ها"

«آواز دهل شنیدن از دور خوش است!» این حکایت قشر نخبه‌ای از جامعه است که در کنکور سراسری تلاش کردند تا بتوانند در رشته پزشکی قبول شوند؛ کسانی که برای دریافت مدرک تخصصی هر سختی را تحمل می‌کنند، اما به گفته کارشناسان "وقتی با بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه بیشتر رو به رو می‌شوند، در نهایت با ناامیدی و افسردگی سراغ مصرف مواد مخدر، افکار خودکشی یا حتی اقدام به آن می‌روند."

یک متخصص اعصاب و روان که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با دویچه‌وله فارسی با اشاره به این که "حقوق ماهیانه رزیدنت‌ها چیزی حدود ۸ تا ۱۱ میلیون تومان است"، توضیح می‌دهد: «در واقع این عدد یک کمک هزینه است و حقوق محسوب نمی‌شود ضمن این که این دوران جزو سابقه کارشان هم حساب نمی‌شود.»

او با بیان این که «دستیاران پزشکی در سیستم بهداشتی آموزشی ما چیزی به نام هویت کاری ندارند»، خاطرنشان می‌کند: «این قشر از سیستم آموزش پزشکی، نه دانشجو هستند و نه کارمند که بخواهند حقوق بگیرند. رزیدنت‌ها در واقع هم همه کاره‌اند و هم هیچ‌کاره. آنها حق ندارند حتی به عنوان پزشکِ عمومی کار کنند و خدماتی از جمله بیمه داشته باشند. در ضمن به‌جز دوسال طرح عمومی، دستیاران پزشکی به اندازه مدت زمان تحصیل یا دو برابر آن باید به وزارت بهداشت در مناطق محروم خدمت کنند.»

ملغمه عجیبی است، اما به گفته کارشناسان "دستیاران پزشکی حتی در صورت بروز حادثه در روند درمان بیماران از سوی بستگان بیمار تهدید می‌شوند، مورد شکایت قرار می‌گیرند و حتی مجبور به پرداخت دیه می‌شوند."

تمام این مشکلات علاوه بر ساعات کاری بسیار طولانی و خارج از منطق رزیدنت‌ها است. مهدیار سعیدیان، پزشک و فعال صنفی پزشکان، اخیرا با بیان این که "حداقل شیفت رزیدنت‌های ایرانی باید ۲۴ ساعت باشد و تا ۳۲ ساعت هم ممکن است ادامه پیدا کند"، توضیح داد: «البته در شرایط شیوع کرونا این شیفت‌ها حساب و کتابی ندارد و رزیدنت‌ها را مجبور می‌کنند پشت‌سر هم شیفت باشند.»

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

البته طبق قانون، حداکثر کشیک یک رزیدنت ۱۲ بار در ماه است، ولی به گفته سعیدیان "دانشگاه‌های علوم پزشکی به‌صورت سلیقه‌ای این قانون را تغییر می‌دهند و آن را رعایت نمی‌کنند." همین امر گرایش رزیدنت‌ها به مصرف مواد محرک و مخدر برای برآمدن از عهده شیفت‌های طولانی و طاقت‌فرسا را افزایش داده است.

«سوءرفتارهای عجیب و توهین‌آمیز از سوی رزیدنت‌هایی که سال‌های آخر دوره خود را طی می‌کنند با رزیدنت‌های سال‌های پایین‌تر نیز می‌تواند یک جهنم را به وجود بیاورد. به نظر می‌رسد این جو منفی نیز شرایط را برای رزیدنت‌ها بدتر می‌کند و همراه با کار در یک جو پر استرس شرایط را برای خودکشی این قشر فراهم می‌کند.»

یک متخصص روانپزشک که نخواست نامش فاش شود، با اشاره به این عبارات می‌گوید: «ما با گروهی از جامعه مواجه هستیم که به دلیل هوش بالا، توقع بالایی هم از خود دارد و به سادگی شرایط محیطی او را راضی نگه نمی‌دارد.»

اخذ وثیقه‌های سنگین از رزیدنت‌ها، قانونی دور از عرف

مشکلاتِ دوره دستیاری در ایران در حقیقت از امضای یک قراردادِ عجیب و غریبِ الزامی در هنگامِ ثبت نام دوره که بیشتر الهام گرفته از دوران برده‌داری است، آغاز می‌شود. بر اساس این قرارداد دستیار تعهد می‌کند که در صورت هرگونه تخلف از قرارداد، از جمله انصراف از دوره دستیاری، آنچه وزارت بهداشت مقرر کرده انجام دهد و حق هیچ شکایتی به هیچ نهادِ دیگری نداشته باشد. در نقطه اوج این قرارداد، حتی ضمانت‌کنندگان این تعهد باید خسارتِ وزارت بهداشت را در صورت مرگ دستیار بپردازند.

به گفته دکتر ایرج خسرونیا، رئیس انجمن پزشکان داخلی ایران، "۷۵۰ میلیون تومان مبلغی است که وزارت بهداشت برای هر سال از رزیدنتی که از تحصیل منصرف شده، دریافت می‌کند. یعنی رزیدنت سال چهارم در صورت انصراف از تحصیل باید حدود ۳ میلیارد تومان جریمه پرداخت کند."

البته دیوان عدالت اداری سال ۱۴۰۰ با توجه به شکایت یکی از دانشجویان رشته پزشکی، بخشنامه‌های مرتبط با وثیقه‌ها و تعهد محضری را باطل کرده است، اما ظاهرا مسئولان امر زیر بار اجرای حکم ابطال نرفته‌اند و وزیر بهداشت دولت رئیسی ۲۸ آذر سال ۱۴۰۰ مجددا در نامه‌ای نسبت به اخذ سند تعهد به ضمانت دو نفر ضامن از پذیرفته‌شدگان آزمون‌ها تاکید کرده است.

به عقیده کارشناسان، همین امر رزیدنت‌ها را می‌ترساند که به سوی دوره‌های دستیاری نیایند و بیشتر به فکر مهاجرت باشند تا ادامه رشته پزشکی در ایران.

آمارها چه می‌گویند؟

طبق آمار مصوب رصدخانه مهاجرت، ۷۴ درصد از پزشکان و پرستاران تا تابستان ۱۴۰۱ تمایل به مهاجرت از کشور داشته‌اند. همانطور که ۴ هزار پزشک طی سال گذشته از ایران مهاجرت کردند. این میزان به‌قدری قابل توجه است که در آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت، اشاره شده که ایران با وجود ۸ هزار پزشک جراح ایرانی در آمریکا، هفتمین رتبه را در خصوص پزشکانی با ملیت متفاوت از مبدأ دارد.