خیابان کاشانی در بن‌بست اسناد کودتای ۲۸ مرداد
۱۳۹۶ خرداد ۲۹, دوشنبه
وزارت امور خارجه ایالات متحده امریکا پس از ۶۴ سال برای نخستین بار تمام اسناد مربوط به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که منجر به سرنگونی دولت ملی محمد مصدق شد را منتشر کرد.
پیش از این سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در سال ۲۰۱۳ اسنادی را از دخالت این سازمان در کودتای ۲۸ مرداد از طبقه‌بندی محرمانه خارج و منتشر کرده بود.
اسناد تازه بالغ بر ۱۰۰۰ صفحه است و بر اساس ۴ برهه زمانی دسته‌بندی شده‌اند: "بررسی دولت مصدق از فوریه ۱۹۵۱ تا فوریه ۱۹۵۲"، "بحران سیاسی ژوئیه ۱۹۵۲ ایران و پیامدهای آن"، "برنامه‌ریزی و اجرای عملیات آژاکس در اوت ۱۹۵۳" و "دوران پس از عملیات آژاکس، از سپتامبر ۱۹۵۳ تا دسامبر ۱۹۵۴".
درخواست تغییر نام خیابان از کاشانی به مصدق
پس از انتشار این اسناد، موضوع نقش آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی در کودتای ۲۸ مرداد بیش از عملکرد دولت‌های وقت بریتانیا و آمریکا و سازمان‌های اطلاعاتی این دو کشور مورد توجه قرار گرفت.
عبدا‌لله رمضان‌زاده، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و سخنگوی دولت محمد خاتمی در توییتر خود نوشت: «حال که اسناد همراهی کاشانی با کودتای آمریکایی افشا شده نام خیابان "آیت الله کاشانی" را تغییر دهید.»
این درخواست با اشاره به این موضوع که هیچ خیابانی در ایران به نام دکتر محمد مصدق نیست، از سوی برخی دیگر از کاربران تکرار شده است.
مسعود کاظمی در صفحه فیسبوک خود با اشاره به درخواست تغییر نام خیابان "آیت‌الله کاشانی" در تهران می‌نویسد: «از نام خیابان مهم‌تر‌محتوای کتاب‌های درسی است تا به فرزندان‌مان مانند ما، خائن را خادم معرفی نکنند.»
یک کانال تلگرامی با عنوان "پویش تغییر نام خیابان کاشانی به مصدق" نیز در حال جمع‌آوری امضا است و در نامه‌ای خطاب به اعضای منتخب شورای شهر تهران نوشت: «اجازه ندهید نام کسی که با استبداد محمدرضاشاهی همراهی کرده، بر تابلوهای شهر تهران باقی بماند.»
در دفاع از کاشانی
با وجود نقد‌های مطرح شده به نقش مؤثر آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی در کودتای ۲۸ مرداد، برخی معتقدند که بر اساس اسناد تازه نمی‌توان گفت که کاشانی با کودتا همراهی داشته است.
محمدرضا کائینی، روزنامه‌نگار، در فیسبوک خود می‌نویسد: «محمدرضا کائینی بدون خواندن و حتی توان ترجمه یک مجموعه پی‌دی‌اف ۱۰۰۰ صفحه‌ای، تازه رسیده‌اند به این نقطه که کاشانی با مصدق اختلاف شدید داشته ... کاشانی در طرح‌ریزی سقوط مصدق نقش نداشت، اما می‌دانست که جناب نخست‌وزیر، با طریقه‌ای که در پیش گرفته، به همان فرجامی می‌رسد که رسید.»
موسی حقانی، معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در گفت‌وگو با روزنامه "صبح نو" نیز معتقد است که انتشار اسناد تازه در راستای "پروژه نفوذ" صورت گرفته است: «شما در اسناد خیلی چیزها می‌بینید. مثلاً یک مأمور اطلاعاتی حدس زده و پیشنهاد داده که با فلان آدم در ایران ارتباط گرفته شود. صرف این مطلب را نمی‌توان سند خیانت دانست.»
او می‌افزاید: «بیش از اینکه یک واقعیت باشد، یک پروژه است. اسنادی که دو، سه روز بیشتر از انتشارش نمی‌گذرد و قطعاً هدفش اختلاف بین نیروهای داخلی و جنگ نرم و تغییر از درون است.»
یک کاربر فیسبوک در پاسخ این استدلال می‌نویسد: «وقتی وزیرخارجه آمریکا از وجود نیروهای تغییر در ایران گفت، روزنامه کیهان سریع تیتر زد که پیاده نظام تغییر حکومت در دولت است، حالا که اسم و رسم کاشانی امده می‌گویند معلوم نیست، پول نگرفته انگار، خیلی هم همکاری نکرده.»
کدام کودتا؟
در میان واکنش‌ها شاید سخنان محمود کاشانی، فرزند آیت‌الله کاشانی در وب‌سایت خبرآنلاین قابل توجه باشد: «در مردادماه سال ۱۳۳۲ هیچ کودتایی علیه دولت مصدق انجام نشده است.»
او معتقد است که محمد مصدق در همکاری با بریتانیا در جهت به شکست کشاندن نهضت ملی نفت گام بر‌می‌داشت و سازمان‌های اطلاعاتی آمریکایی نیز از این ماجرا بی‌خبر بودند.
او اضافه می‌کند: «نه در اسناد وزارت خارجه آمریکا مربوط به سال ۱۹۸۹ و نه اسنادی که به تازگی انتشار یافته‌اند سند و مدرکی بر اینکه مصدق با یک کودتا آن هم از سوی آمریکا برکنار شده باشد وجود ندارد.»
کاشانی همچنین در بخش دیگری از یادداشت خود مدعی است: «اگر انگلستان و وابستگان آن بر دروغ تاریخی کودتای ۲۸ مرداد علیه مصدق تأکید و آن را تکرار می‌کنند برای آن است که مداخله این دولت در امور داخلی ایران آشکار نشود.»
کاربری در پاسخ به این سخنان پسر کاشانی بخشی از مصاحبه آیت‌الله کاشانی با روزنامه مصری "الیوم" را سه هفته پس از کودتا منتشر کرده است. این مصاحبه توسط وب‌سایت پارسینه در اردیبهشت ۱۳۹۳ بازنشر شده بود.
آیت الله ابوالقاسم کاشانی، بزرگ‌ترین اشتباه مصدق را "پایمال کردن قانون اساسی و عدم اطاعت از اوامر شاه" می‌خواند. او اضافه می‌کند: «مصدق برای برقراری جمهوریت می‌کوشید. او شاه را مجبور کرد ایران را ترک کند؛ اما شاه با عزت و محبوبیت چند روز بعد برگشت. ملت شاه را دوست دارد.»
آیت‌الله کاشانی در بخش دیگری از این گفت‌وگو دکتر مصدق را به جنون متهم کرده است: «در مورد نفت که او ادعا داشت صاحب فکر ملی ساختن می‌باشد اگر این اتحادی که من در صفوف ملت به وجود آوردم نبود هرگز ملی نمی‌شد. او خیانت کرد. به من و کشور خیانت کرد. قبل از اینکه من با مصدق مخالفت کنم، ملت با او بود ولی پس از اینکه من با او مخالفت کردم ملت از دور او پراکنده شدند.»