در طول ۱۱ سال کار این دادگاه، بودجه ای حدود یک میلیارد دلار خرج آن شده است. این دادگاه تا کنون به ۲۸ پرونده رسیدگی کرده و رسیدگی به ۱۱ پرونده‌ی دیگر هنوز در جریان است. این در حالی است که ۱۸ متهم هنوز فراری هستند و بازداشت نشده اند. پاول کاگامه (Paul Kagame) ، رئیس جمهور روآندا و رهبر جبهه ی میهنی این کشور، اما دادگاه های سنتی (کاچاچاس) را بهترین مکان برای پرونده هایی از این نوع می‌داند.

روآندا کشوری است محصور در خشکی که در مرکز جنوب شرقی قاره ی آفریقا جای دارد و با کشورهای اوگاندا، تانزانیا، بوروندی و کنگو کینشازا همسایه است. روآندا به کشور هزار تپه مشهور است، زیرا سرزمینی است مرتفع که میان دو رشته کوه واقع شده و قلب آفریقا را با ارتفاع ۴۵۰۳ متر به خود اختصاص داده است.

مردم این کشور معمولا با کشاورزی سنتی و پرورش چهارپایان روزگار می‌گذرانند. این کشور که در سال ۱۹۶۲ استقلال یافته، از اقوام هوتو و توتسی تشکیل شده و طی سال‌های ۱۹۵۹ ، ۱۹۶۲ و ۱۹۹۴جنگ های قومی خونینی، بخصوص میان اقوام هوتو و توتسی را تجربه کرده است.

در آوریل سال ۱۹۹۴ میلادی، به هواپیمای روسای جمهور روآندا و بروندی، که پس از گفتگوهای صلح از تانزانیا به کیگالی، پایتخت روآندا، پرواز می‌کردند، حمله شد وآنها به همراه دیگر سرنشینیان هواپیما کشته شدند. هنوز پس از سال ها مشخص نشده که چه کس یا کسانی این حادثه ی خونین را برنامه ریزی کرده بودند.

جوونال هابیاریمانا، رئیس جمهور روآندا از قوم هوتو بود. با کشته شدن او کشتار اقوام در روآندا آغاز گشت. در طول سه ماه ۸۰۰ هزار نفر از اقلیت توتسی در این کشور به قتل رسیدند. پس از این نسل کشی، شوراى امنیت ِ سازمان ملل متحد دادگاهی جهانی را فراخواند تا عاملان این جنایت تاریخی را یافته و به سزای اعمال خود برساند.

در کینی‌نیا یکی از مناطق پر جمعیت حومه ی کیگالی، پایتخت روآندا، هر شنبه دادگاه مردمی ِ کاچاچا به پرونده های عاملان نسل کشی در این کشور رسیدگی می‌کند. این گونه دادگاه های سنتی از طرف دولت رواندا از سال ۲۰۰۱ دوباره آغاز به کار کرده اند. هدف اصلی این دادگاه ها اما تفاهمی دوباره میان اقوام توتسی و هوتو در این کشور است.

آندره مونسیگا سیاسا، قاضی یک دادگاه تجدید نظر در مورد این دادگاه های سنتی می‌گوید: «به تدریج به جمعیتی که الان این‌جا جمع می‌شوند اضافه می‌شود. عابران می‌بینند که مثلا همسایه شان محاکمه می‌شود. آنها علاقمندند که بدانند واقعا در آن دوران چه اتفاقی افتاد. می‌خواهند رفتار همسایه ها، دوستان و خویشاوندان را در آن زمان بدانند.»

حدود ۱۵۰ نفر جمع شده اند. امروز به پرونده ی سه نفر رسیدگی می‌شود که حدودا ۴۵ ساله به نظر می‌رسند. آنها خود را بیگناه می‌دانند و هر گونه دخالتی را در نسل کشی کتمان می‌کنند.

به موسیری‌کاره اتهام قتل وارد شده و او این اتهام را در شرایطی رد می‌کند، که دخترش هم علیه او شهادت داده است. موسیری‌کاره به هیچ وجه این اتهام را نمی‌پذیرد. می‌گوید که جرم او فقط این بوده که از یک قصابی گوشت دزدیده و باید به این علت هم محاکمه شود و نه قتل.

موتابازی، یکی از شاهدان جنایت اجازه ی سخن می‌خواهد و با تفصیل فراوان به توضیح چگونگی این جنایت می‌پردازد که خود نیز شاهدش بوده. نِتان‌گانزوا یکی دیگر از متهمان به قتل نیز این اتهام را نمی‌پذیرد و توضیح می‌دهد که چگونه سربازان او را با خود بردند اما او در اولین فرصت مناسب از دست آنان گریخت، خود را به مردم رساند و و آنان را از خطری که تهدیدشان می‌کرد، آگاه ساخت. او سعی می‌کند تا به هنگام سخن گفتن به هیچ وجه صحبتی از قتل به میان نیاورد.

محاکمه ی امروز بخش کوچکی است از محاکمات گسترده در دادگاه های سنتی ِ کاچاچا در روآندا. این دادگاه ها باید به ۱۵۰ هزار پرونده از این نوع رسیدگی کنند. بسیاری از پرونده ها پایان یافته اند و بسیاری دیگر هنوز شروع نشده اند. بر مبنای آمار رسمی، بیشتر متهمان با اقرار به جرم های‌شان، از تخفیف در مجازات به خاطر اعتراف برخوردار می‌گردند.

عاملان اصلی این نسل کشی تاریخی اما در شهر آروشا، در کشور همسایه تانزانیا، در دادگاه جانیان جنگی ِ سازمان ملل متحد، محاکمه می‌شوند. آروشا در ۴۰۰ کیلومتری شهر کیگالی واقع است.

رئیس این دادگاه یک نروژی است به نام اریک موزه: « ما تا کنون توانستیم یک نخست وزیر و ۱۱ وزیر و بسیاری از مسئولان بلندپایه‌ای رو که عاملان نسل کشی در سال ۱۹۹۴ بودند، دستگیر کنیم. ما تا سال ۲۰۰۸ که پایان کار این دادگاه است، در مورد ۷۰ نفر رای صادر می‌کنیم. این سه برابر رای‌هایی‌ست که دادگاه نورنبرگ برای جانیان جنگ جهانی دوم صادر کرده است. »

اما وکلای مدافع متهمان به شدت نسبت به شیوه کار این دادگاه‌ها انتقاد دارند. آنها بر این نظرند که حقوق وکلا در نظر گرفته نمی‌شود و مطالب مندرج در پرونده ها به اطلاع آنها نمی‌رسد.

جان فیلپوت، یک وکیل کانادایی، در جلسه‌ای با حضور نمایندگان مطبوعات می‌گوید: «بعضی وقت‌ها فکر می‌کنم که مسئولان دادگاه فقط به این فکرند که پرونده را هر جور شده زودتر خاتمه بدهند. در این شرایط ما وکلا باید دائما مبارزه کنیم تا بتوانیم از همه ی امکانات موجود برای حمایت از موکلان استفاده کنیم.»

حتا یک وکیل مدافع ِ فرانسوی نتیجه ی تحقیقات چندین ساله ی خود را در مورد دلایل جنگی که در روآندا به نسل کشی منجر شد، بازگو می‌کند و خاطر نشان می‌سازد که سوءقصد به جوونال هابیاریمانا، رئیس جمهور روآندا،به دست عوامل دولت کنونی و شخص پاول کاگامه، رئیس جمهور کنونی، که از اعضای اقلیت قومی توتسی است انجام گرفته.

این وکیل مدافع بر آن است که فقط در دادگاه جانیان جنگی ِ سازمان ملل متحد در رواندا قوم هوتو تحت تعقیب قرار می‌گیرد و به جنایات افراد قوم توتسی کسی کاری ندارد. البته نظر این وکیل مدافع را سازمان عفو بین الملل نیز می‌پذیرد.

این سازمان چندی پیش شکایتی به شوراى امنیت ِ سازمان ملل متحد ارائه داد و در آن این انتقاد را مطرح ساخته که دادگاه جانیان جنگی سازمان ملل برای روآندا به جنایات همه ی گروه خای درگیر رسیدگی نمی‌کند.

فرانسوا اِکساویا اِنگارامبه، رئیس سازمان بازماندگان نسل کشی در روآندا، ایبوکا، خواستار شرایطی است که در آن دیگر امکان چنین جنایاتی نباشد و تنها راه را در آموزش مردم می‌بیند و در این راستا اقدام سازمان ملل را در برپایی چنین دادگاهی تحسین می‌کند: «سازمان ملل متحد با تشکیل چنین دادگاهی اقدامی بسیار صحیح انجام داده تا جانیان این جنایت بزرگ محاکمه بشوند و به سزای اعمال خودشان برسند. احکام این دادگاه سبب می‌شوند که دیگران هم بدانند که ارتکاب به چنین جنایاتی بدون پاسخ نمی‌ماند و آنها به شدت مجازات خواهند شد.»