دادگاه کاراجیچ، روند و اهمیت آن • مصاحبه با پیام اخوان
۱۳۸۸ آبان ۵, سه‌شنبه
دوشنبه ۲۶ اکتبر، ۴ آبان – قرار بود در این روز دادگاه رادوان کاراجیچ، رهبر سابق یوگسلاوی آغاز به کار کند، دادگاه کسی که یک فقره از اتهامات او داشتن مسئولیت اصلی در قتل ۸ هزار تن از مسلمانان بوسنی است. او که خود دفاع از خود را به عهده گرفته، در دادگاه به بهانه‌ی نداشتن آمادگی برای دفاع شرکت نکرد؛ جلسه‌ی اول محاکمه شروع نشده تعطیل گردید و دادخواهی به سه‌شنبه موکول شد. دادگاه به هر حال کار خود را شروع کرده و ادامه خواهد داد، با حضور متهم یا بدون حضور او.
محاکمه‌ی کاراجیچ از دو نظر اهمیت دارد، هم در نفس خود به عنوان محاکمه‌ی یک جنایتکار جنگی مهم است و پیروزی عدالت است، هم اهمیت نمادین دارد، به این معنا که این پیام را در خود دارد که جامعه‌ی جهانی به آن سو می‌رود که دیکتاتورها و عوامل سرکوب در چارچوبه‌ی ملی را در سطح بین‌المللی به محاکمه بکشد.
در مورد دادگاه کاراجیچ با دکتر پیام اخوان استاد دانشگاه مل‌گیل (کانادا) در رشته‌ی حقوق گفت‌وگو کرده‌ایم.
دکتر اخوان در فاصله سال‌هاي ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۴ مشاور حقوقی دفتر دادستاني دادگاه جنايت بين‌المللي مسئول رسيدگي به پرونده حاكمان سابق يوگسلاوي بوده است.
دویچه وله: آقای دکتر اخوان، محاکمه‌ی کاراجیچ، رئیس جمهور یوگوسلاوی سابق، به امروز موکول شد. پیشینه‌ی تشکیل پرونده علیه او به چه زمانی بازمی‌گردد و علت آن چه بوده است؟
پیام اخوان: کیفرخواست علیه آقای کاراجیچ در سال ۱۹۹۵ صادر شد و اساس آن، مسئولیت او به عنوان رئیس جمهور صرب‌های بوسنی در پاکسازی قومی علیه مردم مسلمان و کروات بوسنی است.
در آن چند سالی که جنگ در بوسنی میان نیروهای صرب و مسلمان در گرفته بود، در اصل ده‌ها هزار نفر کشته شدند و در تابستان ۱۹۹۵، در دهکده‌ی سربرنیتسا، تقریباَ هفت تاهشت هزار مرد مسلمان ظرف تنها چند روز اعدام جمعی شدند.
براساس گزارش‌ها کاراجیچ قصد دارد از تاکتیک اتلاف وقت در دادگاه استفاده کند، دادگاه چه راهکارهایی می‌تواند برای جلوگیری از این روند پیش بگیرد؟
آقای کاراجیچ قصد دارد از یک لحاظ تا جای ممکن از محاکمه‌ی خود جلوگیری کند؛ زیرا او آگاه است که چه حکمی در انتظار اوست. او همزمان می‌خواهد از دادگاه برای ادامه‌ی تبلیغات سیاسی و نفرت‌پراکنی علیه مسلمانان استفاده کند.
همان‌طور که می‌دانید در محاکمه‌ی اسلوبودان میلوسویچ، رئیس جمهور سابق یوگوسلاوی، با همین تاکتیک‌ها توانست در اصل محاکمه را چهار تا پنج سال ادامه بدهد تا آنکه سرانجام در اثر سکته‌ی قلبی درگذشت و محاکمه‌ی او نیز هیچ‌گاه به نتیجه نرسید.
اما به نظر من، آن دادگاه درس عبرتی برای محاکمه‌ی کاراجیچ بوده است. دادگاه از یک لحاظ باید به او در مقام مدافع، فرصت دفاع از خود را بدهد، اما این به معنای توانایی اخلال مدافع در انجام وظیفه‌ی دادگاه نیست. او نمی‌تواند مانع کار دادگاه شود تا به هر بهانه‌ای محاکمه را طولانی کند یا آن را به هم بزند.
در مورد محاکمه‌ی کاراجیچ، همزمان کیفرخواستی که در سال ۱۹۹۵ صادر شده بود، تا حد زیادی تغییر کرده است؛ به گونه‌ای که فقط وقایع سه جنایت در آن مطرح می‌شود و نه تمام جنایت‌هایی که در طول جنگ در بوسنی رخ داده‌اند.
این سه پایه‌ی اثبات اتهام عبارتند از کشتار جمعی مسلمانان در سربرنیتسا، حمله به سارایوو، پایتخت بوسنی، و گروگان‌گیری سربازان سازمان ملل.
امکان استفاده از شواهد بیشتر جنایت‌ها در این پرونده نیز وجود داشت، از جمله موضوع اردوگاه‌هایی که مسلمانان را در آنها نگه می‌داشتند و آنها را می‌کشتند، شکنجه می‌کردند یا به آنها تجاوز جنسی می‌کردند. اما از آنجا که دادگاه نمی‌خواهد این محاکمه مانند مورد میلوسویچ چهار یا پنج سال طول بکشد، تنها کیفرخواست کوتاه‌‌تری را برای محاکمه استفاده می‌کنند.
در اپوزیسیون ایران این نظر وجود دارد که بازتاب سیاسی چنین دادگاه‌هایی می‌تواند بر حکومت ایران هم تـأثیر بگذارد. در صورت اقامه‌ی دعوای مشابهی علیه مقام‌های ایرانی، احکام احتمالی با توجه به پرونده‌ی میکونوس و موضوع محکومیت مقام‌های ایرانی در انفجار مرکز یهودیان آرژانتین تا چه حد ضمانت اجرایی دارند؟
در حال حاضر محکومیت رهبران جمهوری اسلامی تنها به جنایت‌هایی مربوط می‌شود که آنها در خارج ایران انجام شده‌اند، مانند قتل در رستوران میکونوس در آلمان و حمله‌ی تروریستی به مرکز فرهنگی جامعه‌ی یهودی آرژانتین.
اما برای قتل‌هایی که در داخل ایران صورت گرفته، تا به حال هیچ اقدامی صورت نگرفته و ایران متأسفانه به قرارداد دادگاه کیفری بین‌المللی نپیوسته است. بنابراین در حال حاضر آن دادگاه در مورد رسیدگی به مسائل ایران صلاحیت ندارد.
اما مهم‌ترین جنبه‌ی پاسخ این است که جنبش آزادی‌خواه ایران خواستار مجازات رهبران مسئول در جنایت‌های داخلی علیه بشریت شوند تا در صورت تغییر شرایط در ایران، که چشم‌انداز آن نزدیک به نظر می‌رسد، بتوان آنها را یا در دادگاه ایرانی دموکراتیک یا در دادگاهی بین‌المللی به پای میز محاکمه کشاند.
در صورت محکومیت کاراجیچ، چه وضعیتی برای او پیش خواهد آمد؟
در صورت محکومیت، حبس ابد یا حبس به مدت ۳۰ تا ۴۰ سال مجازات او خواهد بود. البته با توجه به این که او بیش از هفتاد سال سن دارد، در اصل حبس ۳۰ تا ۴۰ سال نیز برای او مانند حبس ابد خواهد بود. اما حکم اعدام علیه او وجود ندارد و صادر نخواهد شد؛ زیرا دادگاه بین‌الملل به دلیل مخالفت بعضی اعضای سازمان ملل با حکم اعدام مخالف‌اند؛ حتی در مورد جنایت‌علیه بشریت.
مصاحبه‌گر: پویا راستین
تحریریه: رضا نیکجو