جامعه مدنی ایران در ماه‌های گذشته شاهد دستگیری‌ها و سرکوب‌هایی بی‌سابقه بوده است. بازداشت‌ها تنها محدود به چهره‌های شاخص سیاسی، اجتماعی و مطبوعاتی نشده‌اند و بسیاری از شهروندان عادی نیز هزینه اعتراض و حق‌طلبی خود را با خشونت، تهدید، اخراج یا دستگیری پرداخت کرده‌اند. به نظر می‌رسد گذشت زمان، اثری در فرونشاندن اعتراض‌های مردمی نداشته و آنها از هر مناسبت برای ابراز مخالفت با نتیجه انتخابات دهم استفاده می‌کنند.

دادستان کل کشور، درنشستی خبری که پس از روز دانشجو برگزار شد، مخالفان را اخلال‌گر خواند و از عدم اغماض نیروهای امنیتی و قضایی در رویارویی با آنها سخن راند. آقای محسنی اژه‌‌ای گفت که رفتار دستگاه قضاییه با مخالفان تاکنون خویشتندارانه بوده است.

بسترسازی برای فشار

شادی صدر، حقوقدانی که خود در تظاهرات روز قدس با خشونت دستگیر شده است، در باره ماهیت و جنس فشارهای امنیتی در ماه‌های اخیر می‌گوید: «به نظر من تفاوت ماهوی چندانی به نسبت گذشته در کار نیست، ولی گستره این فشارها بیشتر شده است. پس از انتخابات، تعداد کسانی که بازداشت شده‌اند و پرونده دارند و احکام سنگینی برایشان صادر شده، خیلی بالا رفته است. ویژگی دیگر این دوران این است که ما سال‌ها بود برای فعالان سیاسی ساده احکام اعدام نداشتیم، اما برای ۵ نفر پس از انتخابات حکم اعدام صادر شد.»

شادی صدر هشدارهای امنیتی دادستان کل کشور به مخالفان را نوعی بسترسازی برای رفتارهای غیرقانونی وسیع‌تر، حبس و فشار و حتی احکام اعدام بیشتر می‌داند.

سرایت مقاومت به شهرستان‌ها

اجتماعات گسترده ضد دولتی در روز دانشجو در دانشگاه‌های ایران در حالی بود که مقامات امنیتی، پیشاپیش، ده‌ها فعال شناخته‌شده دانشجویی را دستگیر کرده بودند. این تظاهرات اعتراضی محدود به تهران نشد و دامنه‌اش به مراکز آموزشی شهرستان‌هایی چون اراک، اصفهان، شیراز، مشهد، همدان و کرمانشاه نیز کشید. سراج‌الدین میردامادی، روزنامه‌نگار و عضو پیشین شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت، پیرامون ناکارآمدی سیاست سرکوب و فشار می‌گوید: «به نظر می‌رسد که تشدید سرکوب‌ها به تقویت مقاومت و اعتراض انجامیده است. دیدیم که بازداشت نزدیک به ۹۰ نفر از سران دانشجویی، منجر به سکوت دانشجویان نشد، بلکه این جنبش اعتراضی به شهرستان‌ها هم رسوخ کرد.»

نقش نظارتی کشورهای غربی

شادی صدر در هفته‌های اخیر دیدارهای چندی با محافل حقوق بشری اروپایی داشته و به مناسبت روز جهانی حقوق بشر نیز در مقر پارلمان اروپا سخنرانی کرده است. این حقوقدان خواستار تضمین‌‌هایی جهانی برای رعایت حقوق شهروندی و حقوق بشر در ایران است. او می‌کوشد حساسیت‌ دولت‌های غربی در قبال نقض حقوق بشر، هم‌تراز با حساسیت در برابر پرونده هسته‌ای ایران شود. شادی صدر می‌گوید: «بیانیه‌های سیاسی کشورهای غربی لازم‌اند، اما کافی نیستند. گاهی به نظر می‌رسد این کشورها با صدور بیانیه‌، مسئولیت خود در قبال موازین حقوق بشر و هنجارهای بین‌المللی را تمام‌شده تلقی می‌کنند.»

سراج‌الدین میردامادی اما عقیده دارد که فشار دولت‌‌های غربی برای رعایت حقوق بشر در ایران را نباید چندان عمده کرد. او می‌گوید، شاید این کشورها به فراخور منافع اقتصادی خود، صدها مورد شکنجه یا اعدام و نقض حقوق مردمی را نادیده بگیرند. به نظر این روزنامه‌نگار بهتر است که جامعه مدنی ایران بر ظرفیت‌های داخلی خود متکی باشد و مفهوم حقوق بشر و حقوق شهروندی را با آموزش و فرهنگ‌سازی نهادینه کند.

مهیندخت مصباح
تحریریه: بابک بهمنش