روز پنجشنبه و جمعه ۲۳ و ۲۴ ژوئن (سوم و چهارم تیر) نشست دوره​ای سازمان همکاری شانگهای در تاشکند، پایتخت ازبکستان برگزار شد. در نشست تاشکند از جمله شی​جین پینگ و ولادیمیر پوتین روسای جمهورچین و روسیه شرکت کردند.

بیشتر بخوانید: "ایران فرصت عضویت دائم در سازمان شانگهای را باز از دست می‌دهد"

در این اجلاس محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه به عنوان نماینده ایران حضور داشت. سازمان شانگهای بزرگترین پیمان منطقه‌ای به حساب می‌آید که عمدتا با هدف همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی در سال ۲۰۱۱ توسط رهبران روسیه و چین، به همراه چهار کشور آسیای مرکزی قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. دو کشور هند و پاکستان در اجلاسیه کنونی تاشکند به عنوان عضو دائم پذیرفته می​شوند. مغولستان، ایران و افغانستان در جایگاه ناظر حضور دارند.

درخواست ایران برای عضویت در سازمان شانگهای

در قیاس با سال​های گذشته که رئیس جمهور ایران در نشست​های سازمان شانگهای شرکت می​کرد، این بار ایران در سطح وزیر امور خارجه به این اجلاس رفت. ایران از سال ۲۰۰۵ به عنوان کشور ناظر در نشست‌های این سازمان شرکت می‌کند و از سال ۲۰۰۸ به این سو در تلاش عضویت کامل در آن بوده است. تاکنون مقامات روسیه به بهانه تحریم‌های بین​المللی با عضویت ایران مخالفت می‌کردند و می‌گفتند که "بر اساس اساسنامه این سازمان یک کشور تحت تحریم نمی‌تواند به عضویت سازمان درآید".

اکنون در دوره پسابرجام موانع سیاسی برطرف شده است. نظربایف رئیس جمهور قزاقستان که پیش​تر با عضویت ایران مخالفت می​کرد اکنون رسما اعلام کرده است که هند و پاکستان در نشست سازمان شانگهای به عنوان عضو رسمی حضور خواهند یافت و ایران نیز درمرحله بعد به این سازمان خواهد پیوست. وی تاکید کرد: «پس از عضویت هند و پاکستان در سازمان همکاری‌های شانگهای نوبت ایران برای پیوستن به این سازمان منطقه​ای می‌رسد.»

بختیار حکیموف نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه در امور سازمان شانگهای هم در آستانه اجلاس تاشکند گفته بود که "با در نظر گرفتن لغو تحریم​ها، دیگر مشکلی در زمینه عضویت ایران وجود ندارد. اما نماینده پوتین در نخستین روز نشست اعتراف کرد: «در توافق با همکارانمان در مورد عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای شکست خوردیم اما این تلاش ادامه خواهد یافت.» حکیموف گفت "اختلافات جزئی و فنی" بر سر زمانبندی عضویت ایران در سازمان شانگهای" بوده است.

بیشتر بخوانید: انگیزه سفر سه روزه رئیس جمهور تاجیکستان به عربستان

دکتر هومن پیمانی کارشناس "موسسه پژوهش انرژی آسیا و اقیانوس آرام" در توکیو از مخالفت چین با عضویت ایران می​گوید: «وانگ ​یی، وزیر خارجه چین گفته است که پکن بیشتر مایل است ابتدا بحث الحاق هند و پاکستان نهایی شود و بحث عضویت ایران در آینده انجام بگیرد. گرچه تحریم​ها برداشته شده ولی کماکان قراداد عمده​ای هم بین کشورهای غربی و ایران بسته نشده است. چین و روسیه منافع اقتصادی درازمدت با اتحادیه اروپا و آمریکا دارند و از این جهت تا وقتی که یک سری "اطمینان​هایی" درباره مسائل منطقه از طرف ایران به اروپا داده نشود مانع بوجود می​آورند.»

روحانی به اجلاس نرفت، ظریف نشست را ترک کرد

از طرف دیگر خبرگزاری ایلنا به نقل از یک دیپلمات حاضر در اجلاس شانگهای (چهارم تیر/ ۲۴ ژوئن) گزارش داد که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه نشست شانگهای را به نشانه اعتراض ترک کرده است. این خبر ایلنا بلافاصله از طرف رحیم‌پور معاون آسیای وزارت خارجه ایران تکذیب شد. این مقام ایرانی گفت که "ظریف نشست شانگهای را به نشانه اعتراض ترک نکرده، بلکه ادای نماز بوده است."

هومن پیمانی ضمنا درباره عدم حضور روحانی در نشست سازمان شانگهای می‌گوید: «این اقدام ایران به صورت نمادین بوده است. از طرف دیگر ایران تلاش می​کند که مشکلاتش را با غرب حل بکند و مناسباتش را با اتحادیه اروپا گسترش دهد. ایران دیگر مجبور نیست که در هر اجلاسی که روسیه و چین برگزار می​کنند شرکت کند.»

این کارشناس امور منطقه ضمن اشاره به سفر روحانی به ایتالیا و فرانسه تاکید می‌کند که ایران قصد دارد "نوعی توازن و تنوع در مناسبات بین​المللی" داشته باشد.

تاجیکستان و چین با عضویت ایران مخالفند

خانم النا دونایوا، کارشناس ارشد بخش ایران "انستیتوی شرق‌شناسی علوم روسیه" می​گوید: «عدم پذیرش ایران به دلیل مخالفت چین و تاجیکستان بوده است. چین نگران اوج​گیری تمایلات ضدآمریکایی ایران در داخل کشور است و عضویت ایران را بلوکه می​کند. این کشور منتظر اجرای بازسازی روابط ایران با غرب است. برخی از کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان هم بیم دارند که ایران از جنبش‌های اسلامی در این کشورها پشتیبانی کند.»

بیشتر بخوانید: در دیدار روسای جمهور ایران و چین اسناد همکاری امضا شد

به گفته این کارشناس روس فشار آمریکا و غرب در مخالفت چین با عضویت ایران در سازمان شانگهای موثر بوده است. وی تاکید می​کند: «چین نگران بیشترشدن تمایلات ضد آمریکایی و غربی در داخل ایران است. ما می​دانیم که رهبر ایران در وهله اول آمریکا را محکوم می​کند و این موضوع چین را که مناسبات اقتصادی خوبی با آمریکا دارد، نگران کرده است.»

کارشناس ارشد بخش ایران انستیتوی شرق‌شناسی علوم روسیه در ادامه تاکید می‌کند: «مواضع ایران همیشه عمل گرایانه بوده و هست. کشورهای غربی در ظرف ۶ ماه گذشته پسابرجام در ایران سرمایه​گذاری نکرده​اند، به این جهت ایران از سیاست "نگاه به شرق ۲" پیروی می​کند.»

به گفته این کارشناس مقیم مسکو این همان سیاستی است که در زمان احمدی نژاد پایه‌گذاری شد و در زمان روحانی ادامه پیدا کرده است. بر اساس آن ایران روابط خوبی با هند، پاکستان، چین و روسیه برقرار کرده و رسما هم اعلام کرده است که به "سازمان اوراسیا" می‌پیوندد.