"دریاچه ارومیه خشک شد!"
۱۴۰۴ مهر ۷, دوشنبه
بر اساس اظهارات پروفسور ناصر آق، عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه و بنیان‌گذار "پژوهشکده آرتمیا و آبزیان"، دریاچه‌ای که روزگاری ۳۵ میلیارد مترمکعب آب داشت، اکنون تنها بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب در خود جای داده است؛ آن هم فقط در بخش کوچکی در زیر میان‌گذر.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌وله
ناصر آق که در چند روز گذشته به‌صورت میدانی وضعیت دریاچه را بررسی کرده، می‌گوید: «این فاجعه قابل پیش‌بینی بود. تغییر اقلیم، تبدیل دریاچه به کویر نمک و تبخیر آب، کاهش بارندگی و ورودی آب، توسعه بی‌رویه کشاورزی و نبود مدیریت یکپارچه، همگی در کنار هم باعث خشکی دریاچه شده‌اند.»
آیا هنوز امیدی هست؟
این کارشناس دانشگاه ارومیه معتقد است با وجود وضعیت بحرانی، "احیای مرحله‌ای و فازبندی‌شده دریاچه" هنوز ممکن است.
او تاکید می‌کند: «۱۸ سال است می‌گویم که احیای کامل و بازگشت به وضعیت سابق ممکن نیست، اما می‌توان به‌صورت فازبندی‌شده دریاچه را احیا کرد. به‌شرط آن‌که سالانه حداقل یک میلیارد مترمکعب آب وارد دریاچه شود، می‌توان هر سال حدود ۵۰۰ کیلومتر مربع را احیا کرد.»
این طرح در جلسات شورای راهبردی دریاچه ارومیه مطرح شده و به گفته وی، وارد فاز مطالعاتی خواهد شد تا مشخص شود کدام مناطق در اولویت احیا هستند.
کارشناسان و محققان متفق‌القولند که ناکارآمدی در مدیریت منابع آبی، ضعف در سیاست‌های وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان منابع طبیعی، و همچنین عملکرد ضعیف ستاد احیای دریاچه ارومیه از عوامل اصلی این بحران‌اند.
حقابه دریاچه داده نشده، کشاورزی بی‌رویه گسترش یافته، زمین‌خواری در حریم دریاچه رخ داده و هیچ‌کدام از نهادها نتوانستند به‌درستی مانع آن شوند.
در نتیجه، مصرف بی‌رویه آب‌های سطحی و زیرزمینی باعث شده نه‌تنها دریاچه خشک شود، بلکه اکوسیستم منطقه نیز دچار فروپاشی گردد.
آینده اکوسیستم؛ چه چیزی از دست می‌رود؟
با خشک شدن دریاچه، نمک‌ها در بستر آن رسوب کرده و پرندگان مهاجر و بومی دیگر به منطقه بازنمی‌گردند. آرتمیا (تنها جاندار سخت‌پوست دریاچه ارومیه) که منبع تغذیه اصلی پرندگان بود، در حال نابودی است.
بنیان‌گذار "پژوهشکده آرتمای و آبزیان" درباره سرنوشت پرندگانی که به دریاچه ارومیه می‌آمدند می‌گوید اکنون با افزایش شوری، پرندگان وقتی وارد آب می‌شوند، نمک بدن‌شان را می‌پوشاند و توان پرواز را از دست می‌دهند و پرندگان اکنون فقط در مصب‌های آب دیده می‌شوند.
با این حال، این کارشناس معتقد است احیای اکوسیستم و بازگشت نسبی پرندگان و آبزیان، حتی در مقیاس کوچک، همچنان امکان‌پذیر است.
طرح‌های جایگزین و نگرانی‌های زیست‌محیطی جدید
یوسف غفارزاده، مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، طرحی برای انتقال آب رود ارس به تبریز و بازگرداندن پساب تصفیه‌شده آن به دریاچه را مطرح کرده است. طبق این طرح، حدود ۷۵ درصد آب مصرفی شهرها پس از تصفیه به دریاچه بازمی‌گردد.
در این میان، نگرانی جدیدی چون استخراج لیتیوم از بستر نمکی دریاچه هم به مشکلات دریاچه اضافه شده است.
نصرت حیدری، عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه و متخصص در شیمی دریا، هشدار می‌دهد که استخراج لیتیوم از شورابه‌های دریاچه می‌تواند منجر به آلودگی شدید زیست‌محیطی شود.
این کارشناس در گفت‌وگو با دویچه وله می‌گوید اگرچه لیتیوم در بستر دریاچه وجود دارد و از نظر اقتصادی جذاب است، اما روش‌های استحصال رایج، آلایندگی بسیار بالایی دارند که با شرایط شکننده زیست‌محیطی دریاچه سازگار نیست.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
دریاچه ارومیه امروز نه فقط یک بحران زیست‌محیطی محلی، بلکه نمادی از سوء‌مدیریت منابع طبیعی در سطح کشور است. از ریزگردهای نمکی و بیماری‌های تنفسی گرفته تا بحران در کشاورزی، کیفیت آب شرب و نابودی تنوع زیستی، پیامدهای این فاجعه گسترده هستند.