دریاچه هامون، راه حلی مشترک برای یک مشکل مشترک
۱۳۹۵ دی ۲۲, چهارشنبه
رودخانه‌های هیرمند، خاشرود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد ونهبندان به هامون می‌ریزند و تامین‌کنده‌های عمده آب هامون هستند. بیشتر رودهایی که به هامون می‌ریزند از افغانستان سرچشمه می‌گیرند و وارد ایران می‌شوند. بزرگ‌ترین منبع آبی این دریاچه روزخانه هیرمند است که از کوه‌های هندوکش سرچشمه گرفته و به دریاچه هامون می‌ریزد.
بیشتر بخوانید:اقدام مشترک ایران و افغانستان برای نجات هامون
افغانستان سد می‌سازد و جلوی ورود آب هیرمند به ایران را می‌گیرد. ایران هم آب زاهدان و زابل را از این دریاچه تامین می‌کند. به جز بلایای طبیعی و مشکلات اقلیمی از جمله گرم شدن هوا و عدم‌مدیریت صحیح آب، مسائل امنیت در استان سیستان و بلوچستان هم به یکی از عوامل اصلی خشک‌شدن دریاچه هامون تبدیل شده است.
حذف ۵۰ خاکریز مرزی در هامون
ایران برای تشدید کنترل مرزهای خود که ۹۳۶ کیلومتر طول دارد بیش از۵۰ دایک مرزی احداث کرده است. دایک مرزی خاکریزها و دیوارهای مرزی هستند که توسط مرزبانی ایران برای امنیت و کنترل مرز سیستان و بلوچستان مستقر شدند. به گفته مسئولان اداره محیط زیست تاسیس دایک‌ها باعث جلوگیری ورود آب به دریاچه شده است. دولت ایران مجبور شده به برخی اقدامات ضروری از جمله لایروبی مسیرهای منتهی تالاب دست بزند. ولی حذف دایک‌ها مهم‌ترین این اقدامات بود.
بیشتر بخوانید: تائید و تکذیب خشکیدگی کامل تالاب هامون
سعید محمودی، مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان، به تازگی این موضوع را آشکارا در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا عنوان کرد. او گفت: «برداشتن دایک مرزی در۵۰ نقطه درون تالاب هامون نقطه امیدی در خصوص اهمیت مسائل زیست‌محیطی در سیستان و بلوچستان خواهد بود.»
ایسنا می‌نویسد برداشته شدن دایک مرزی بیانگر "نگاه مثبت وزارت کشور و مسئولین دولت" به احیای تالاب هامون و برقراری نظم و امنیت در استان سیستان و بلوچستان است.
بی‌اطلاعی از وضعیت دریاچه هامون
فعالان زیست‌محیطی کشور علاوه بر دریاچه هامون درباره فاجعه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه، تالاب گاوخونی، تالاب‌های بین‌المللی گلستان، تالاب بختگان، رودخانه‌های زاینده‌رود و کارون نیز هشدار می‌دهند و به دولت توصیه می‌کنند برای چاره‌اندیشی و مقابله با این فاجعه در سطح کلان‌مملکتی برنامه‌ریزی کنند.
حمیدرضا میرزاده کارشناس محیط زیست در تهران، به دویچه وله (فارسی) می‌گوید که به دلیل دور بودن هامون از مرکز، اطلاعات کمی در اختیار هست و کمتر روی آن (از طرف فعالان زیست‌محیطی) کار شده است. به گفته این کارشناس، فعالان زیست‌محیطی محلی هم با کم‌ترین امکانات و توان روی مسائل زیست‌محیطی آن منطقه کار می‌کنند.
او همچنین تاکید می‌کند: «دلیل اصلی بن‌بست خبری وضعیت امنیتی استان سیستان و بلوچستان است که عموما مسائل این منطقه از کشورمان خیلی کم در رسانه‌ها انعکاس پیدا می‌کنند. طبیعتا مسائل زست‌محیطی از جمله دریاچه هامون نیز از این قاعده نمی‌تواند مستثنی باشد. به اضافه اینکه اولویت استان مسائل اقتصادی و امنیتی است و دریاچه هامون در مراحل پائین‌تر قرار دارد.»
۱۲ هزار صیاد بیکار شدند!
میرزاده در ادامه درباره پیامدهای خشک‌شدن این دریاچه می‌گوید: «زمانی از سیستان به عنوان انبارغله ایران نام برده می‌شد ولی امروزه متاسفانه به دلیل خشک‌شدن بخش بزرگی از هامون، بسیاری از کشاورزان و ماهیگیران اطراف این دریاچه برای یافتن منبع درآمد مجبور به کوچ به شهرهای بزرگ‌تر شده‌اند.»
این کارشناس می‌افزاید: «طبق آمار شیلات نزدیک ۱۲ هزار نفر از صیادان بیکار شده‌اند و به خاطر ضعف مسائل زیربنایی در این استان بیشتر این افراد جذب کارهای کاذب و حتی قاچاق می‌شوند.»
راه‌حل برای مشکل هامون
این کارشناس در ادامه برای حل مشکل هامون توصیه می‌کند که ایران و افغانستان روی پروژه‌های مشترک کار کنند. او بر این باور است که مشکل این دریاچه مشترک نیاز به چاره‌اندیشی و پروژه مشترک دارد.
بیشتر بخوانید: آلودگی هوا هزاران سیستانی را دچار مشکلات تنفسی کرد
او خاطرنشان می‌کند: «توسعه اقتصادی در دو سوی مرز می‌تواند کمک موثری به حل این مسئله کند از جمله اینکه یک جایگزینی به جای کشت خشخاش پیدا کنند. هنوز در بسیاری از مناطق به خصوص در مناطق تحت سلطه طالبان به شکل گسترده‌ای خشخاش به زیر کشت می‌رود که نیاز فراوانی به آبیاری دارد ولی با کشت جایگزین می‌توان تا حدود زیادی در مصرف این آب صرفه‌جویی کرد.»
وی در ادامه تصریح می‌کند: «در سمت داخل مرز خودمان نیز با احیای منابع آبی و نیز تالاب هامون می‌شود به توسعه سیستان و بلوچستان کمک کرد. سیستانی که روزگاری با بادهای ۱۲۰ روزه‌اش دوران خوشی را برای مردمان آن مناطق فراهم می‌کرد. امروزه اما وزش این بادها جز آوردن ریزگردها برای مردم ارمغان دیگری به همراه ندارد. ما برای برطرف کردن این مشکلات واقعا به یک برنامه اقتصادی - سیاسی که شاید چیزی کمتر از برجام نباشد، نیاز داریم.»
هامون قربانی سیاست‌های غلط منطقه‌ای ایران
ولی به عقیده عبدالستار دوشوکی مدیر مرکز مطالعات بلوچستان در لندن، مناسبات ایران با گروه طالبان در این میان به موضوعی مناقشه‌انگیز بین ایران و افغانستان تبدیل شده و هامون قربانی سیاست‌های غلط منطقه‌ای و بین‌المللی دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی است.
او در این رابطه تاکید می‌کند: «سیاست آمریکاستیزی جمهوری اسلامی و حمایت آن از طالبان و بدرفتاری با پناهندگان افغان در ایران مزید بر علت شده است. زیرا همه این عوامل باعث تضعیف حس دوستی و برادری بین ایران و افغانستان می‌شود. وانگهی آمریکا دولت افغانستان را برای سدسازی در طی ۱۵ سال اخیر تشویق و کمک مالی کرده است تا منافع افغانستان را تحکیم بخشیده و به منافع ایران ضرر بزند که زده است. در نتیجه سدهای مختلف در افغانستان باعث کاهش بسیار جدی حقابه هامون شد.»
کنفرانس ملی راهکارها و رهیافت‌های احیای تالاب هامون
دوشوکی از مرکز مطالعات بلوچستان در لندن که درباره هامون تحقیق می‌کند و در این باره مقالاتی هم منتشر کرده در ادامه به دویچه وله (فارسی) گفت: «مذاکرات با افغانستان همچنان در جریان است. اما دولت ایران علیرغم محصور بودن افغانستان در خشکی و نیاز حیاتی آن به کمک ایران و بندر چابهار، دیپلماسی بسیار ضعیفی از خود نشان داده. قرار است ماه آینده کنفرانسی بنام "کنفرانس ملی راهکارها و رهیافت‌های احیای تالاب هامون" در استان برگزار شود؛ اما تجربه ثابت کرده که امید چندانی به این نوع کنفرانس‌ها نمی‌توان داشت. ایران نتوانسته افغانستان را برای توافق بر یک اقدام مشترک متقاعد کند. دولت ایران بسیار ضعیف عمل کرده و منافع ایدئولوژیکی نظام را بر منافع مردم سیستان ترجیح داده است؛ سیاستی که در زمان شاه نیز دنبال می‌شد.»
در خصوص حل مشکل دریاچه هامون عبدالستار دوشوکی به دویچه وله گفت: در حال حاضر فقط ۲۰ درصد از مشکلات بی‌آبی و خشکی هامون حل شده اما ۸۰ درصد آن باقی است و باعث شده که ده‌ها هزار نفر سیستان را رها کنند و در شهرهای دیگر استان و کشور حاشیه‌نشینی را پیشه کنند.
TS/OP