دکتر امیرمبارز پرستا، جراح چشم‌پزشک، ۲۵ سال پیش برای ادامه تحصیل به آلمان سفر ‌کرد. وی در آلمان و آمریکا، در دو دانشگاه مونیخ و جان هاپکیز تحصیل کرده است و در حال حاضر مدیریت "مرکز چشم‌پزشکی مونیخ" را بر عهده دارد.

آقای دکتر پرستا، آیا مطالعه زیاد موجب ضعف چشم می‌شود؟

نه! مثل این است که بگوییم راه رفتن زیاد موجب فرسودگی پا می‌شود. چشم برای دیدن است. فرقی نمی‌کند که مطالعه کنید یا پای کامپیوتر بنشینید ‌یا به منظره‌ای دوردست خیر شوید.

استفاده زیاد از عینک چه؟ چند تن از خوانندگان ما از ایران پرسیدند آیا درست است که می‌گویند استفاده مداوم از عینک، چشم را بدعادت می‌کند؟

من در آلمان هم چنین حرفی را زیاد ‌شنیدم که اشتباه است. چشم‌پوشی از عینک فشار بیشتری به چشم می‌آورد و موجب سردرد، سرگیجه یا حتی میگرن می‌شود. اگر چشمی به عینک نیاز دارد باید برای آن عینک تهیه و حتمأ از آن استفاده کرد.

در میان سوالاتی که به دست ما رسیده، چند مورد به انحراف چشم اشاره شده است. خانمی نوشته است که دختر چند ماهه‌شان گاهی دچارانحراف چشم می‌شود و پرسیده است که آیا امکان درمان طبیعی انحراف چشم دخترشان وجود دارد؟

بله. نوزادان تا پایان یک سالگی گاهی دچار انحراف چشم می‌شوند‌، بخصوص وقتی خسته هستند یا گریه می‌کنند. این انحراف با رشد از بین می‌رود. اما در موارد بسیار نادری علت انحراف چشم نوزادان، مشکل دوربینی یا نزدیک‌بینی یا انحراف ماهیچه‌های چشم است. به همین علت توصیه می‌شود نوزاد را از سن هشت‌ماهگی به بعد برای معاینه پیش چشم‌پزشک ببرید تا معلوم شود آیا این انحراف، انحراف نوزادی است و پس از مدتی از بین خواهد رفت یا مشکل دیگری است.

دلیل انحراف چشم چیست و آیا این مشکل قابل درمان است؟

انحراف چشم به دلیل ضعیف بودن چشم یعنی حالت دوربینی است. در این حالت قدرت بینایی کم است و چشم‌ها برای تشخیص اشیا حتی اشیای نزدیک، به طرف داخل انحراف پیدا می‌کنند. در این حالت به عینک نیاز است و انحراف با استفاده از عینک برطرف می‌شود. اما اگر انحراف به دلیل انحراف ماهیچه‌های چشم باشد بایستی جراحی ‌شود. در آلمان این جراحی خیلی زود یعنی از یک سالگی به بعد انجام می‌شود.

آیا ضعف چشم ارثی است؟

ضعف چشم در چشم‌پزشکی دو نوع تعریف دارد. یکی: ضعف در اثر تنبلی چشم. در این حالت حتی با استفاده از عینک هم، چشم دید کافی ندارد. دوم: ضعف چشم در اثر دوربینی، نزدیک‌بینی یا آستیگماتیسم است. حالت دوم می‌تواند ارثی باشد. اما نوع ضعف، یعنی دوربینی یا نزدیک‌بینی یا آستیگماتیسم ارثی نیست. یعنی اگر پدر و مادری نزدیک‌بین و عینکی باشند احتمال دارد بچه‌شان ‌هم عینکی شود، اما این بچه حتمأ نزدیک‌بین نخواهد بود.

در ایران درمان ضعف چشم با جراحی لیزری چند سالی است که گسترش پیدا کرده یا به عبارتی مد شده است. در آلمان اما چنین عملی چندان رایج نیست. چرا؟

در آلمان هم از جراحی لیزری استفاده می‌شود. اما متأسفانه از آنجا که استاندارهای لیزر چشم در تمام دنیا تفاوت‌های زیادی با هم دارند، در مرکزی که من مدیریت آن را برعهده دارم ما مقدار زیادی لیزر ترمیمی انجام می‌دهیم. یعنی جراحی ترمیمی چشم کسانی که خارج از آلمان لیزر کردند. علت آن هم این است که در درمان اول به نکات مهمی توجه نشده است و جراحی لیزر به جای اینکه دید چشم را تصحیح کند کار را خراب‌تر کرده است.

نوع دستگاه لیزر هم بسیار مهم است. جراحی هر چشم تنظیم خاص خودش را روی دستگاه دارد. گاه دیده می‌شود که برخی از جراحان حتی اگر دستگاه‌شان توانایی تنظیم دقیق‌تر برای هر چشم را داشته باشد هم، همه چشم‌ها را با یک استاندار عمل می‌کنند که بعد از عمل مشکل‌ساز می‌شود. به عنوان مثال کیفیت دید و تصویر هنگام شب و در نور کم بدتر از پیش از عمل می‌شود.

عمل دوم چقدر موفقیت آمیز است؟

بستگی به این دارد که ما روی هر چشم تا چه حد جای ترمیم داشته باشیم. اگر قرنیه نازک بوده باشد ما جایگزینی برای قرنیه نداریم و کاری نمی‌توان کرد. در مورد هر چشم جداگانه تصمیم گرفته می‌شود.

در آلمان چه زمانی جراحی لیزر توصیه می‌شود؟

زمانیکه ضعف نزدیک‌بینی چشم کمتر از ۵ / ۶ دیوپتر باشد و قرنیه چشم ضخامت کافی داشته باشد. به عنوال مثال قرنیه چشم کسانی که سالها از لنز استفاده کردند نازک شده و جراحی لیزر برایشان خطرناک است. امروزه در آلمان از جراحی لیزر در ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد استفاده می‌شود. دربقیه موارد برای درمان ضعف چشم از روش کاشت لنزهای کلاژنی استفاده می‌شود.

این لنزها روی عدسی چشم نصب می‌شوند و تا نود سال کارآیی دارند. مزیت نخست کاشت این لنزها در این است که ما دست به قرنیه نمی‌زنیم. مزیت دیگر هم این است که اگر روش درمانی بهتری پیدا شود مثلأ زمانی قرص‌هایی برای درمان ضف چشم ساخته شوند می‌توانیم این لنز کلاژن را دربیاوریم، آن هم بدون آنکه به ساختمان چشم آسیبی رسیده باشد.

دستگاه‌های پزشکی که در کشورهای پیشرفته قدیمی می‌‌شوند گاه به کشورهای کمتر توسعه‌یافته ‌فرستاده می‌شوند. کیفیت دستگاه‌های لیزر چشم در ایران چطور است؟

در ایران تقریبأ هیچ شهر بزرگی نیست که ما جراحی لیزر چشم در آن نداشته باشیم. نمی‌توانیم به طور کلی بگوییم که دستگاه‌های قدیمی شده به ایران هم فرستاده شدند. اینطور نیست. اما در ایران غیر از دو یا سه مرکز که تکنولوژی دستگا‌ه‌های جراحی لیزر مدرن امروزی را دارند در بقیه مراکز از تکنولوژی قدیمی‌تر استفاده می‌شود. برخی حتی دستگاه‌های جدید را هم دارند اما استفاده از تکنولوژی قدیمی‌تر ارزان‌تر است. بخصوص برای جراحانی که تازه کارشان را شروع کردند.

شبنم نوریان
تحریریه: علی امینی