غلامرضا معصومی، رئیس مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی ایران روز دوشنبه (۸ آبان برابر ۲۹ اکتبر) به خبرگزاری مهر گفت: «با شرایط فعلی شهر تهران، ما تا سطح ۶ ریشتر زلزله در پایتخت دچار مشکلی نخواهیم شد».

منظور این مقام مسئول از نبودن "مشکل" نیز تنها در ارتباط با ساختمان‌های نوساز شمال شهر تهران است، نه همه نقاط این شهر. او می‌افزاید: «برج‌های شمال شهر قرار نیست فرو بریزند و بیشتر مناطق جنوبی و مثلاً اطراف بازار آسیب می‌بینند».

بهرام عکاشه که او را "پدر علم زلزله‌شناسی ایران" می‌دانند در این باره به دویچه گفت: «بافت فرسوده تهران امری جدی‌ست. من حتی به ساختمان‌های مهندسی‌ساز تهران هم اعتماد نمی‌‌کنم. سه چهار ماه پیش که در منطقه ‌اهر آذربایجان شرقی این زلزله اتفاق افتاد، من به چشم خودم دیدم که خانه‌های بتون آرمه، ساختمان‌های اسکلت فلزی برای زلزله‌ی ۶/۱ و۶/۲ بسیاری‌شان غیرقابل استفاده شدند. مهندسین ما متأسفانه کم توجه می‌کنند. چرا با یک زلزله‌ی فرضاً ۶ ریشتری یک ساختمان بتون آرمه اسکلت فلزی طوری صدمه خورد که غیرقابل استفاده باشد.

مسائلی که در زلزله ۶ ریشتر اتفاق میافتد متفاوت هستند. ساختمان‌ها هستند، بسته شدن کوچه‌ها هست، تردد اتوموبیل‌ها هست، آتش‌نشانی نمی‌تواند کمک برساند، امداد نجات عملاً برای یک چنین شرایطی نمی‌تواند جوابگو باشد. منظورم این است که پارامترهای خیلی زیادی هستند که امداد نجات را عملاً متوقف می‌کند».

۵۰ دستگاه آمبولانس، ۱۲ ساعت راه

رئيس مرکز مدیریت و حوادث و فوریت‌های پزشکی اطمینان داده است که برای بناهای فرسوده جنوب تهران ۵۰ دستگاه اتوبوس آمبولانس در کشور موجود است "که می توانند ظرف کمتر از ۱۲ ساعت خودشان را به تهران برسانند".

بهرام عکاشه تاکید می‌کند: «چند ساعت اول زلزله ساعت‌های بسیار حیاتی هستند و من مطمئنم که به‌خصوص اگر زلزله در زمستان اتفاق بیافتد، آن هم مثلاً شب اتفاق بیافتد، برای زلزله‌ی ۶ ریشتر ما مسئله خواهیم داشت. از نظر درصد کشته‌شدگان نه به ابعاد بم، ولی در تهران هم این موضوع مسئله‌زا خواهد بود».

مشکل فقط به تهران ختم نمی‌شود. روز گذشته هشداری با همین مضمون از سوی مدیر عامل سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شیراز داده شد: «امکانات و بضاعت موجود سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز توان پاسخگویی به حوادث این چنینی که به کل شهر آسیب وارد می کند را ندارد و با توجه به شرایط خاص بافت فرسوده شیراز اگرهمه سازمان های آتش نشانی کشور هم جمع شوند، نمی توانند در زمان وقوع چنین بحران هایی کاری از پیش ببرند».

برای زلزله می‌توان آمادگی داشت

به دنبال زلزله آذربایجان شرقی در تابستان امسال، باردیگر بحث‌های زیادی پیرامون میزان آمادگی مقابله با خسارات زلزله در رسا‌نه‌های ایران به راه افتاد. از جمله مرتضی تمدن، استاندار تهران گفت که این شهر در معرض گسل‌های بزرگ و عمده‌ای است و باید آمادگی مقابله با زلزله در تهران وجود داشته باشد. او با اشاره به زلزله آذربایجان گفت: «باید مدیریت بحران ما بسیار بالا باشد؛ برخی مواقع فراموش می‌کنیم خطر بیخ گوش ماست و امکان وقوع حادثه همواره وجود دارد».

در برابر بهرام عکاشه می‌گوید: «زلزله چیزی‌ست که تا این ساعت قابل پیش‌بینی نیست. ولی ما می‌توانیم بگوییم که ریسک زلزله در کجا و چه قدر است. مثلاً در آذربایجان شرقی ریسک زلزله تا مرز ۶ ریشتر احتمالش بسیار قوی‌است. در تهران زلزله تا مرز ۷/۲ یا ۷/۵ و حتی ۸ ریشتر من ادعا می‌کنم که امکان دارد».

کارشناسان تاکید می‌کنند که اگرچه زلزله‌را نمی‌توان پیش‌بینی کرد، اما آمادگی مقابله سریع و موثر با خرابی‌ها و خسارات جانی را می‌توان به وجود آورد. "ستاد بحران" برای وضعیتی اضطراری چند سال است که در ایران تشکیل شده ولی از آمادگی و هماهنگی در آن هنوز خبری نست. به گفته بهرام عکاشه: این ستاد «روی کاغذ است و هنوز بیشتر آیین‌نامه ‌است تا اجرایی. مثلاً فرض کنید سازمان گاز، سازمان آب، سازمان برق و سازمان جاده‌ها و شهرداری این همکاری‌ها هنوز شکل نگرفته. حتی مثلاً فرض کنید بین امداد نجات کشور و حلال احمر همکاری وجود ندارد. این‌ها بایستی به‌وجود آید. درست است که بیست و یکی دوتا وزارتخانه و نهاد با همدیگر کاغذهایی ردوبدل کرده و آیین‌نامه‌هایی امضا کرده‌اند، ولی بیشتر روی کاغذ است تا این که مراحل اجرایی جدی داشته باشد».

ایران تنها قابل مقایسه با افغانستان و پاکستان

استاد زلزله‌شناسی با نگاهی به زلزله بم می‌گوید که این شهر با یک زلزله ۶/۱ ریشتری ویران شد و ۳۰ هزار نفر در آن کشته شدند، «در حالی که زلزله‌ی ۶ ریشتری نبایستی در کشور کشته دهد. حالا چه اسمش را بگذاریم بم، چه بگذاریم شیراز و چه تبریز بگذاریم. فرقی نمی‌کند. ستاد بحران کشور باید جوابگوی همه‌ی کشور باشد».

او میزان آمادگی ایران برای مقابله با پیامدهای زلزله با افغانستان و پاکستان و عراق قابل مقایسه می‌داند، نه با کشورهایی نظیر استرالیا، سوئد و یا آلمان: «زلزله ۷ ریشتر هم در جنوب آلمان بود. ولی خسارت جانی شاید اصلاً نداشته».

فرصتی برای آزمون و خطا نیست

احمد اسفندیاری، رئیس سابق سازمان بهزیستی و رئیس سابق امداد و نجات هلال احمر، تابستان امسال در گفتگویی با خبرگزاری "ایرنا" در مورد وضعیت فعلی ایران برای مقابله با حوادث و بلایا گفت که در عملیات نجات نه فرماندهی، نه هماهنگی لازم، هیچکدام وجود ندارد:

«عملیات نجات شامل جستجو ودسترسی ودستیابی، تثبیت ورهاسازی، ارائه کمک هاو خدمات اولیه پزشکی وانتقال فرد آسیب دیده به مراکز درمانی و عملیات امداد به مجموعه کمک‌های اضطراری به آسیب دیدگان حوادث وسوانح شامل تغذیه و فراهم نمودن سرپناه اضطراری وامکانات زیستی می‌باشد که درمجمو ع از وظایف هر مجموعه یا دستگاهی است که می‌خواهد یک عملیات امداد و نجات صحیح واصولی انجام دهد. اما متاسفانه مادر این مورد بویژه نجات مشکل داریم وهماهنگی لازم وجود ندارد. دراینجا باید فرماندهی واحدی داشته باشیم.»

احمد اسفندیاری تاکید کرده است که بلایای طبیعی فرصتی برای آزمون وخطا باقی نمی‌گذارد و اگر آمادگی و تخصص کافی وجود نداشته باشد «هزاران نفر انسان که میلیارد‌ها تومان سرمایه ملی برای تربیت آن‌ها هزینه شده است، به زیر خاک خواهند رفت و این یک فاجعه غیر قابل جبران است. می‌توان ساختمان‌ها را از نو ساخت، طبیعت و جنگل را دوباره احیا کرد اما با فوت انسان‌ها و ایجاد بحران‌های اجتماعی و روانی ناشی از آن، فجایعی غیر قابل جبران بوجود می‌آید.»

میزان آمادگی مردم

بخشی از سخنان احمد اسفندیاری به عدم آمادگی مردم و بی‌اعتمادی آن‌ها به ایمنی ساختمان‌ها مربوط می‌شود که آن‌هم چندان نویدبخش نیست. او به آمار برآورد شده از نظرسنجی "ایسپا" در تهران اشاره کرده است. از جمله این که ۷۵ درصد مردم اعتقاد دارند که ایمنی ساخت و ساز در تهران رعایت نمی‌شود.

آموزش و آماده‌سازی مردم هم بهتر از این نیست: « حدود ۶۰ درصد شیوه استفاده از کپسول آتش‌نشانی را نیاموخته‌اند، ‌حدود ۴۰ درصد تمایلی به شرکت در کلاسهای آموزش مواجهه با خطرات ناشی از زلزله ندارند، ۶۵ درصد هیچ گونه بروشور، جزوه و یا کتابی پیرامون زلزله دریافت نکرده‌اند و ‌۳۵ درصد از آنهایی که این جزوات را دریافت کرده‌اند اثر آن‌ها را کم می‌دانند.»

او نتیجه گرفته است: «‌این نظرسنجی در کل حکایت از این دارد که ۸۵ درصد از جمعیت تهران آمادگی مقابله با زلزله را ندارند که البته به اعتقاد بنده آن ۱۵ درصد نیز اگر با مانورهای مستمر و آموزش‌های دائم، داشته‌های خود را ارزیابی نکنند، آن‌ها نیز در مقابله با زلزله آمادگی لازم را نخواهند داشت.»