سازمان‌های حقوق بشر تخمین می‌زنند حدود ۲۵۰ هزار کودک در حداقل ۱۹ کشور در قاره‌های آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین در گروه‌های مسلح یا به عنوان سرباز حضور دارند. از سال ۲۰۰۲ سازمان ملل روز ۱۲ فوریه را روز "کودکان سرباز" نامیده و از همه کشورها خواسته است از کودکان برای اقدامات نظامی استفاده نشود.

در این روز در بسیاری از کشورها کارزاری به نام "روز دست سرخ" (Red Hand day) اجرا می‌شود. در این کارزار بسیاری از فعالان حقوق بشر و کودکان دست‌های خود را به رنگ قرمز در آورده، که هدف آن فراخوان بین‌المللی علیه نقض حقوق کودک، اطلاع‌رسانی و هشدار نسبت به استفاده از کودکان در جنگ‌ها است.

کودکان جسور و ارزان

در پیش‌نویس کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل، "کودک سرباز" به کسی گفته می‌شود که کمتر از ۱۸ سال سن دارد و به عضویت ارتش یا نیروهای شبه‌نظامی در می‌آید. این تعرف تنها شامل کسانی نمی‌شود که اسلحه به دست می‌گیرند یا مین خنثی می‌کنند، بلکه مواردی چون آشپزی، باربری، پیام‌رسانی، جاسوسی، سوءاستفاده جنسی و ازدواج اجباری را نیز در بر می‌گیرد. اغلب این کودکان با زور و تهدید، وابستگی به مواد مخدر یا پرداخت پول به کار گرفته می‌شوند.

• به کانال تلگرام دویچه وله فارسی بپیوندید!

رالف ویلینگر، مسئول بخش حقوقی کودکان سازمان "سرزمین انسان‌ها" Terre des Hommes می‌گوید از کودکان به عنوان سرباز استفاده می‌شود زیرا بسیار ارزان هستند "آنها یا قیمتی ندارند یا قیمت‌شان بسیار کمتر از بزرگسالان است." خیلی آسان تحت تاثیر قرار می‌گیرند. گاهی هم به زور مجبور به این کار می‌شوند. "مثلاَ در راه مدرسه دزدیده می‌شوند یا آنها را گول می‌زنند" با پول یا گوشی تلفن همراه که برای آنها جذاب است" گمراه می‌شوند.

به گفته ویلینگر، یک دلیل مهم دیگر این است که کودکان نسبت به بزرگسالان ترس کمتری دارند و جسور هستند. گاهی کارهای خطرناکی را انجام می‌دهند که بزرگسالان حاضر به انجام آن نیستند. "جاسوسی می‌کنند، یا مواد منفجره را براحتی حمل می‌کنند."

سربازان کم سن و سال در ایران

ایران در سال ۲۰۱۰ پروتکل الحاقی کنوانسیون حقوق کودک درباره ممنوعیت شرکت کودکان در درگیری‌های مسلحانه را امضا کرد.

در طول دوران جنگ ۸ ساله ایران و عراق عده زیادی نوجوان زیر ۱۸ سال عضو سازمان بسیج دانش‌آموزی که زیر نظر سپاه پاسداران اداره می‌شود، پس از طی دوره کوتاه نظامی به جبهه‌های جنگ اعزام شدند. علی‌رغم امضای پروتکل الحاقی کنوانسیون حقوق کودک توسط ایران اما هنوز در بسیاری از مدارس ایران دانش‌آموزان در دوره‌های آموزش نظامی شرکت می‌کنند.

بیشتر بخوانید: با وجود ۵ میلیون دانش‌آموز بسیجی ایران پروتکل منع شرکت کودکان در جنگ را امضا کرد

به گفته سازمان‌های فعال حقوق بشر در کشورهای میانمار، کلمبیا، افغانستان، یمن، سومالی، سودان، سوریه، عراق و کنگو از کودکان سرباز استفاده می‌شود.

این کودکان تنها خشونت و جنگ را تجربه نمی‌کنند بلکه اغلب دچار کمبود آب و مواد غذایی هستند و حتی گاه تا مدتها هیچ غذایی دریافت نمی‌کنند. آنها باید با بیماری‌ها بدون دسترسی به پزشک و دارو دست‌وپنجه نرم کنند.

دور زدن قانون منع کودک سرباز در کشورهای غربی

تنها کشورهای درگیر بحران و جنگ نیستند که در استفاده از کودکان به عنوان سرباز نقش دارند بلکه کشورهایی که اسلحه به این کشورها صادر می‌کنند نیز تاثیر زیادی دارند. ویلینگر توضیح می‌دهد که سازمانها و ارگان‌هایی که در این زمینه فعال هستند سعی می‌کنند کودکان را حمایت کنند و آنها را از شرایطی که در آن قرار دارند نجات دهند و از طرف دیگر تلاش می‌کنند به از کشورهایی مثل آلمان که به کشورهای درگیر بحران اسلحه صادر می‌کنند، بخواهند که صدور اسلحه را متوقف کنند.

«آلمان بزرگترین صادر کننده اسلحه بویژه سلاحهای کوچک در دنیا است.» این سلاح‌های کوچک به دست کودکان داده می‌شوند و یا کودکان با این سلاح‌ها کشته می‌شوند. این اسلحه‌ها به مناطق بحران‌زده مثل خاورمیانه منتقل می‌شوند. سلاح‌ها به عربستان سعودی فروخته می‌شوند و عربستان سعودی در حال حاضر جنگ در یمن را هدایت می‌کند و این سلاح‌ها در دست شورشیان یمن هستند. این نشان می‌دهد که سلاح‌های آلمانی در چنین بحران‌هایی نقش دارند و بنابراین صدور اسلحه باید متوقف شود.»

کودکان سرباز تنها در کشورهای درگیر جنگ وجود ندارد بلکه در کشورهای غربی نیز این مشکل هست. به گفته ویلینگر براساس استاندارد جهانی سرباز نباید کمتر ۱۸ سال داشته باشد "اما متاسفانه قانون‌های استثنایی وجود دارد که طبق آنها می‌توان افراد داوطلب را به عنوان سرباز پذیرفت. وزارت دفاع آلمان در سال ۲۰۱۵ از این قانون استفاده کرد و ۱۵۱۵ سرباز دختر و پسر ۱۷ ساله داوطلبانه خود را به وزارت دفاع معرفی کردند."

در همه کشورها این سربازان به مناطق جنگی فرستاده نمی‌شوند. ویلینگر توضیح می‌دهد که در آلمان سربازان زیر ۱۸ سال اجازه ندارند به خارج فرستاده شوند اما بلافاصله پس تولد ۱۸ سالگی می تواند این کار را انجام داد و وزارت دفاع در مواردی این کار را کرد. اما در بریتانیا افراد ۱۶ یا ۱۷ ساله به عنوان سرباز استخدام و با سن کم به عراق فرستاده شدند.

بنا به گزارش صندق کودکان سازمان ملل (یونیسف) بازگشت به خانه برای بسیاری از کودکان سرباز سخت است. بسیاری از آنها معلول می‌شوند و از آسیب‌های روحی و روانی که تجربه کرده‌اند رنج می‌برند. برخی از آنها در خانواده یا روستا به چشم آدم‌کش دیده می‌شوند و به سختی و به ندرت می‌توانند به جامعه برگردند.

با شروع بحران و جنگ در سوریه و عراق و با ظهور گروه تروریستی "دولت اسلامی" (داعش) در این مناطق، از کودکان به طور آشکار و گسترده درعملیات نظامی استفاده می‌شود. این کودکان ابتدا در پایگاه‌های ویژه شستشوی مغزی می‌شوند و سپس به عملیات مختلف فرستاده می‌شوند.

بیشتر بخوانید: ۵۲ کودک عضو گروه "دولت اسلامی" کشته شده‌اند

در بین پناهجویانی که به کشورهای اروپایی می‌آیند کودکان زیادی از کشورهایی هستند که در آنها جنگ است و از کودکان به عنوان سرباز سوء‌استفاده می‌شود. مسئول بخش حقوقی کودکان سازمان "سرزمین انسان‌ها" می‌گوید بیشتر این کودکان از کشورهایی مانند سوریه، عراق، سودان، اریتره، سومالی و افغانستان هستند که در این کشورها کودکان مجبور می‌شوند برای نظامی‌ها کار کنند و راهی جز فرار برایشان باقی نمی‌ماند.