خبرگزاری فارس پیش از لغو سفر احمدی نژاد خبر داد که رئیس جمهور ایران «در جمع دانشجويان و اساتيد دانشگاه دولتی ايروان و ايرانيان مقيم ارمنستان سخنرانی خواهد كرد و حاصل اين سفر، امضای چهار يادداشت تفاهم همكاری و يک بيانيه مشترک خواهد بود». فارس همچنین نوشت که رئيس دانشگاه ايروان در مراسمی مدرک دكترای افتخاری و مدال يادبود اين دانشگاه را به احمدی نژاد اعطاء خواهد کرد.

سفارت ایران درارمنستان نیز یک روز پیش از اعلام خبر لغو سفر احمدی نژاد با صدور بيانيه‌ای اطلاع داده بود که احمدی نژاد در راس يک هيات عالی رتبه سياسی و اقتصادی به ارمنستان سفر خواهد کرد. در این میان مقام‌های ایران گفته‌اند که این سفر«به دلیل نیاز به زمان بیشترجهت تنظیم اسناد به تاریخ دیگری موکول شد».

مشکلات داخلی علت تاخیر سفر احمدی نژاد به ارمنستان

به عقیده‌ی دالغا خاتین اوغلو، سرپرست بخش فارسی خبرگزاری ترند نیوز مشکلات داخلی ایران دلیل لغو سفراحمدی نژاد است. وی به دویچه وله می‌گوید: « به نظرمن مشکلات داخلی دامن‌گیر دولت احمدی نژاد در ایران، خصوصا پس از موضوع مصلحی و همچنین ادغام وزارتخانه‌ها به حدی است که احمدی نژاد امکان اختصاص وقت به سفر خارجی را ندارد».

این کارشناس از ترند نیوز در ادامه خاطرنشان می‌کند: «اما این سفر برای احمدی نژاد بیشتر از یک سفر معمولی اهمیت داشت، چرا که با این سفر می‌توانست نشان دهد که مشکلات داخلی وی با اصولگرایان حامی آقای خامنه‌ای فروکش کرده و وی دقت خود را به سیاست خارجی نیزمی‌تواند معطوف کند».

انتقاد از سیاست ایران در مناقشه‌ی قره باغ

از سوئی مطبوعات و محافل سیاسی جمهوری آذربایجان از "حمایت ایران از ارمنستان" انتقاد کرده‌اند. به عقیده خاتین اوغلو ایران تنها کشورهمسایه ارمنستان است که این کشور را از انزوا نجات داده است. وی تاکید می‌کند، سفر کنونی احمدی نژاد جانبدارانه بودن موضع ایران به نفع ارمنستان را هم تقویت می‌کرد.

مطبوعات آذربایجان از بیانیه سفارتخانه ایران در ارمنستان هم انتقاد می‌کنند که پیش از لغو سفر احمدی نژاد منتشر شد. در بیانیه سفارت ایران در ارمنستان پیرامون حل مسئله قره باغ به "اصل احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها" اشاره‌ای نشده است. این مسئله باعث نگرانی جمهوری آذربایجان شد.

رسانه‌های آذربایجان از قول رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران خبر دادند که: «وزارت خارجه ایران دلایل اظهارات سفارت خود در ارمنستان در مورد مناقشه قره باغ کوهستانی را بررسی می‌کند».

کارشناس: ایران و ارمنستان مواضع مشترک دارند

به نظر دکترهومن پیمانی، رئیس بخش امنیت انرژی و جغرافیای سیاسی انستیتوی مطالعات انرژی دانشگاه سنگاپور، جمهوری آذربایجان به دلیل تمایل به آمریکا و اسرائیل مناسبات خوبی با ایران نداشته و ایران برای نشان دادن عدم علاقه اش به این مسئله بیشتر طرف ارمنستان را گرفته است.

وی می‌گوید:«مناسبات ایران با ارمنستان در ظرف ۲۰ سال گذشته بسیار دوستانه بوده است. هر دو کشور به لحاظ مخالفت با نیروهای موجود منطقه همسوهستند. هر دو کشور با جمهوری آذربایجان و ترکیه اختلاف داشتند و ایران و ارمنستان در رابطه با مسائل بین‌المللی مواضع مشرکی دارند».

انتظار ایران از جمهوری آذربایجان

دالغا خاتین اوغلو در این باره با هومن پیمانی هم‌نظر نیست و به دویچه وله می‌گوید: « آذربایجان ماه گذشته به عضویت کشورهای عدم تعهد‌ها درآمد و عملا نشان داد که می‌خواهد کشور بی‌طرفی بماند. روابط با اسرائیل و آمریکا نیز در کنار روابط با ایران و روسیه بوده است، کما ‌اینکه ترکمنستان، گرجستان، ازبکستان و حتی تاجیکستان نیز روابط خوبی با اسرائیل و آمریکا دارند و ایران حساسیتی به این امر نشان نمی‌دهد».

این کارشناس به عامل مذهبی هم اشاره می‌کند: «شاید ایران آذربایجان را بعنوان کشوری که اکثریت اهالی آن را شیعیان تشکیل می‌دهد، به عنوان یک ابزار بالقوه برای کمک به ایران برای مبارزه با غرب تلقی می‌کند که این اشتباه بزرگی خواهد بود. آذربایجان نه تمایلی به انقلابی‌گری و دشمن تراشی دارد و نه اصولا درجایگاهی است که به چنین کاری دامن بزند».

کاهش نقش ایران در جنوب قفقاز

تلاش ایران در میانجی‌گیری بین دوهمسایه شمالی تابحال عملا با شکست مواجه شده است. خاتین اوغلو دراین باره می‌گوید: «ایران در دوره آقای رفسنجانی چندین دور میانجی‌گری آذربایجان و ارمنستان را بر عهده گرفت. در آخرین دور مذاکرات شهر شوشای آذربایجان به اشغال ارامنه در آمد و ایران هم اعتراض چندانی به ارمنستان نکرد. پس از این حادثه، ایران اصولا نقش چندانی در میانجی‌گری بین باکو و ایروان ندارد و در سال‌های اخیرا ابتکار عمل میانجی‌گری مساله قره‌باغ کوهستانی بیشتر به دست روسیه افتاده است».

خاتین اوغلو در ادامه اشاره می‌کند: «ایران در جایگاهی نیست که مورد قبول ایروان و باکو باشد، امید ارمنستان بیشتر به حمایت روسیه است که عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است و آذربایجان نیز ایران را بعنوان کشوری که درگیر مشکلات عدیده خارجی و داخلی و تحریم‌ها است در جایگاهی نمی‌داند که قدرت میانجی‌گری داشته باشد».

"مردم را برای صلح آماده کنید!"

مناقشه ارمنستان و آذربایجان پیرامون قره‌باغ کوهستانی یکی از بزرگترین چالش‌های منطقه‌ای است که ابعاد بین‌المللی یافته است. در حاشیه نشست گروه هشت کشور صنعتی در فرانسه نیز اخیرا بیانیه مشترک رؤسای جمهور آمریکا، روسیه و فرانسه که رهبران کشورهای عهده‌دار ریاست گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا نیزهستند، در خصوص حل مناقشه‌ی قره باغ کوهستانی صادر شد و از ارمنستان و آذربایجان درخواست شد که از جنگ خودداری کنند و مردم کشورهایشان را برای صلح آماده کنند. آنها همچنین خواستند که در مذاکرات کازان روسیه هر دو کشور توافق کنند. قرار است در ماه ژوئن مذاکرات سه جانبه الهام علی‌اف، سرژ سارکسیان و دمیتری مدودیف روسای جمهور آذربایجان، ارمنستان و روسیه در شهر کازان روسیه در خصوص مناقشه قره باغ کوهستانی برگزار شود.

شکست تلاش‌های بین‌المللی در ماقشه قره‌باغ

مناقشه‌ی ارمنستان و آذربایجان پیرامون قره باغ کوهستانی در سال ۱۹۸۸ آغاز شد. ارمنستان درسال ۱۹۹۳ حدود بیست درصد از خاک جمهوری آذربایجان در قره باغ کوهستانی را که عبارت از 7 شهر و نواحی بود، به تصرف خود درآورد. گفته می‌شود، اکثریت ساکنین قره‌باغ کوهستانی ارمنی هستند. در این جنگ بیش از ۳۰ هزار نفر کشته و حدود یک میلیون نفر نیز آواره شدند. در سال ۱۹۹۴ طرفین به پیمان آتش بس دست یافتند. از آن زمان نیز گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا در مسئله‌ی حل مناقشه قره باغ کوهستانی میانجی‌گری می‌کنند.

شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز تاکنون چهار قطعنامه پیرامون مسئله قره‌باغ صادر کرد که تا به حال جامه عمل در نیامده است. تاكنون ۱۸ بار نمايندگان دو كشورارمنستان و جمهوری آذربايجان برای حل مناقشه قره‌باغ ملاقات كرده‌اند كه هشت مورد آن مربوط به مذاكرات روسای جمهوری آذربايجان و ارمنستان است. اما این نشست‌ها و ملاقات‌ها هم تا به حال نتیجه‌ای نداده است.

نقش تعیین‌کننده ایران در مناقشه قره‌باغ

ایران هم با ارمنستان و هم با آذربایجان مرزهای مشترک دارد و می‌تواند در میانجی‌گیری میان دو کشورهمسایه سهم به سزائی ایفا کند. در روزهای گذشته درگیری‌های پراکنده‌ی نظامی و لفظی میان ارمنستان و آذربایجان تشدید یافت. انتظار می‌رفت ایران به عنوان همسایه میان این دو کشور میانجی‌گری کند. اما به باور کارشناسان محلی سیاست خارجی ایران در این عرصه ناتوان عمل کرده است.

از سویی دیگر ایران، ترکیه و آذربایجان با برگزاری نخستین اجلاسیه مشترک در ارومیه که در ۱۶ آوریل ۲۰۱۱ برگزار شد، تلاش کردند پیوند‌های اقتصادی خود را تقویت دهند. این مسئله شاید بتواند توازنی در سیاست‌های ایران در جنوب قفقاز نیز بوجود آورد.

به باور برخی کارشناسان ایران می‌تواند با اتخاذ سیاست بی‌طرفانه در قبال دو همسایه شمالی، تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر روند استقرار صلح در جنوب قفقاز بگذارد و سفراحمدی‌نژاد به ارمنستان نیز می‌توانست دیپلماسی خارجی ایران در این منطقه را فعال‌ترکند.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: شهرام احدی