براساس طرح "بهشت‌‌آباد" قرار است آب یکی از سرشاخه‌های رودخانه کارون در بهشت‌آباد استان چهارمحال و بختیاری به فلات مرکزی ایران و حوضه‌ی زاینده‌رود منتقل شود.

یکی از اهداف طرح انتقال آب کارون جلوگیری از خشک شدن زایند‌‌ه‌رود در استان اصفهان است. اما منتقدان می‌گویند، یکی از دلایل اصلی خشک شدن زاینده‌رود انتقال آب آن به استان‌های یزد و کرمان بوده است.

انتقادهای وارد بر طرح انتقال آب کارون

منتقدان تا کنون در مورد انتقال آب کارون انتقادهای زیادی مطرح کرده‌اند و معتقدند که طرح "بهشت‌آباد"، کارون را نیز به «سرنوشت زاینده‌رود دچار خواهد» کرد. از میان این انتقادها می‌توان به ۱۰ انتقاد اصلی اشاره کرد.

۱ـ طرحی بی‌مطالعه

اغلب منتقدان معتقدند که این طرح از مطالعه‌ی کافی برخوردار نیست. آنها به همین دلیل از مشکلاتی که در آینده می‌تواند به وجود بیاید ابراز نگرانی می‌کنند و می‌گویند، به دلیل غیر کارشناسی بودن این طرح، مشکلات آینده نیز غیر قابل پیش‌بینی است.

۲ـ «مشکلات ناشی از تغییر در سیستمی طبیعی»

تغییر در یک سیستم طبیعی اغلب به مشکلات بیشتری منجر خواهد شد. یک کارشناس آب که نمی‌خواهد نامش فاش شود به دویچه‌وله می‌گوید: «طبیعت از نظر زیست‌محیطی سیستمی است که طی هزاران سال به پایداری رسیده. یعنی اگر ما مقدار آبی در کارون داریم و مقدار آبی هم در مرکز ایران داریم، این‌ها طی هزاران سال در پروسه تکامل به این وضعیت رسیده‌اند و هر نوع دست‌کاری در امور طبیعی توسط انسان‌ها، در اکثر موارد مشکلات بیشتری به وجود آورده است.»

۳ـ عدم توجه به خصوصیات آب‌های مبدأ و مقصد

کارشناسان معتقدند که در انتقال‌آب ‌حوزه ای به حوزه دیگر، باید به ویژگی‌ها و تفاوت‌های آب‌های مبدأ و مقصد توجه کرد. خصوصیات شیمیایی و فیزیکی آب‌ها، گونه‌های موجود در آب و ساختارهای خاک‌شناسی منطقه از جمله نکاتی است که باید به آن‌ها دقت شود.

در صورت انتقال آب بدون توجه به تفاوت‌هایی که در آب‌‌های مبدأ و مقصد وجود دارد، ممکن است مشکلاتی در مقصد انتقال آب به وجود بیاید، از جمله «تغییرات اکوسیستمی و ورود گونه‌هایی که به آن‌ها توجه نشده، مشکلاتی در صنایع، چه کشاورزی و چه شهری. چرا؟ چون مقصد آماده‌ی پذیرش این تفاوت‌های فیزیکی و شیمیایی نیست.»

۴ـ کمبود آب

در استان خوزستان یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی وجود دارد.
منتقدان، انتقال آب کارون را در تناقض با طرح‌های توسعه و احیای کشاورزی این استان می‌دانند. به عقیده‌ی آن‌ها، طرح بهشت‌آباد با طرح‌های توسعه‌‌ی کشاورزی استان خوزستان در تناقض است و اجرای آن‌ها را به مخاطره خواهد انداخت.

آن‌ها می‌گویند، استان خوزستان در حال حاضر هم با مشکل ‌تأمین آب زمین‌های کشاورزی روبرو است و انتقال آب کارون باعث می‌شود که تأمین آب منطقه با خطر بیشتری مواجه شود.

۵ـ هزینه‌های بالای طرح

کارشناس یادشده در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید: «انتقال آب کارون هزینه‌های زیادی را هم در زمان اجرا و هم در زمان تأمین و نگهداری خواهد داشت که بعد مسافت و اختلاف ارتفاع و مسیرهایی که این آب‌ها باید از آن عبور کنند این مسئله را تشدید خواهد کرد.»

قرار است برای انتقال آب کارون تونلی ۶۵ کیلومتری در عمق بیش از ۳۰۰ متری احداث شود.

۶ـ «دامن زدن به مشکلات اجتماعی و اختلافات قومیتی»

منتقدان می‌گویند، طرح "بهشت‌آباد" با توجه به عدم توجه به حقابه‌ی مردم پایین‌دست ممکن است باعث ایجاد مشکلات اجتماعی و اختلاف‌های قومیتی شود.

کارشناس آب یادشده که در این رابطه با دویچه‌وله سخن گفته خاطرنشان می‌کند: «برخی تصور می‌کنند، آن مقدار از آب رودخانه‌ی کارون که به دریا یا خلیج فارس ریخته می‌شود دارد هدر می‌رود. در صورتی که باید توجه کرد که یکی از وظایف اصلی‌آب رودخانه پس زدن آب شور دریا است. یعنی اگر ما آبی در رودخانه نداشته باشیم یا کم داشته باشیم آب شور دریا به شدت به بالادست نفوذ می‌کند و باعث می‌شود که تا ده‌ها کیلومتر داخل رودخانه به خاطر شوری زیاد آب دریا تأسیسات غیر قابل استفاده شوند، هم در کشاورزی، هم صنایع و هم برداشت‌های آب برای مصارف شرب.»

وی می‌افزاید: «ما رودخانه‌ی اروند را در پایین‌دست رودخانه‌ی کارون داریم و ایران حتما باید حقابه‌ای آن را رعایت کند و اگر این کار را نکند و آب آن کم شود، پس زدن آب شور را از خلیج فارس خواهیم داشت که هم به ما و هم عراق خسارت خواهد زد....یعنی در نهایت باعث خواهد شد که مقدار آب شیرین رودخانه کمتر شود و آب شور دریا نفوذ بیشتری پیدا کند. این نفوذ ممکن است تا اهواز هم برسد و خسارت‌های شدیدی را به وجود بیاورد.»

۷ـ مشکلات تالاب‌ها

کمبود آب کارون می‌تواند تأمین آب مورد نیاز تالاب شادگان را با مشکل مواجه کرده و بر انتقال آب آن به رودخانه کرخه نیز تأثیری منفی بگذارد.

در صورت کمبود آب کارون احتمال برداشت از رودخانه‌ی کرخه پیش خواهد آمد و در آن صورت تالاب هورالعظیم که در پایین‌دست کرخه قرار دارد دچار مشکل خواهد شد.

۸ـ اشکال در تولید نیرو

برای تولید نیرو در سدها به ارتفاع خاصی از آب نیاز است. وقتی حجم آب سد از مقداری کمتر شود عملا نیروگاه‌ها از مدار خارج می‌شوند و امکان تولید نیرو را نخواهند داشت و این باعث می‌شود که فشار بیشتری بر نیروگاه‌های حرارتی بیاید.

سوخت نیروگاه‌های حرارتی فسیلی است و فشار بیشتر بر این نیروگاه‌ها باعث تشدید مشکلات مربوط به این نیروگاه‌ها از جمله انواع آلودگی‌ها و پساب‌ها خواهد شد.

۹ـ کاهش کیفیت صنایع

کمبود آب کیفیت آن را کاهش خواهد داد و کاهش کیفیت آب بر صنایع تأثیری منفی خواهد گذاشت.

کارشناس یادشده در این باره توضیح می‌دهد: «کیفیت آب بحث مهمی در صنایع است و اگر تغییر پیدا کند پروسه‌ی صنعتی را با مشکل جدی مواجه خواهد کرد. به عنوان مثال اگر مقدار EC آب افزایش پیدا کند خوردگی فلز پیش خواهد آمد و صنایع را عملا با مشکلات جدید و عدم تولید مواجه خواهد کرد.»

۱۰ـ کاهش شدید کیفیت آب منطقه

همین کارشناس در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌افزاید: «ما آبی را می‌خواهیم در بالادست انتقال دهیم که بدون آلودگی یا داری آلودگی کم هست، چون صنایع و کشاورزی نبودند که آن را آلوده کنند. بنابراین ما داریم از یک مجموعه‌ی آبی با کیفیتی خوب را برمی‌داریم. آنچه که باقی می‌ماند آبی با کیفیت کم به همراه فاضلاب‌ها است. بنابراین کیفیت آب به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. این مسئله مخصوصا پایین‌دست اهواز و شوشتر را با مشکلات زیادی روبرو خواهد کرد.»

راه‌های دیگر رفع مشکل زاینده‌رود

منتقدان می‌گویند، برای رفع مشکل زایند‌ه‌رود راه‌های دیگری غیر از انتقال کارون نیز وجود دارد. برای نمونه می‌توان به بهینه‌سازی مصرف آب، تأمین آب از روش‌‌هایی مانند جمع‌آوری باران و توجه به روش‌های آب‌خیزداری اشاره کرد.

بسیاری از منتقدان می‌گویند، برای رفع مشکل زایند‌ه‌رود مدیریت آب باید بهبود پیدا کند. آن‌ها معتقدند که تخصیص‌های زاینده‌رود با موجودی آب آن همخوانی‌ندارد. برای همین عمده‌ی آب این رودخانه در بالادست اصفهان مصرف می‌شود به نحوی که وقتی زاینده‌رود به پایین‌دست و تالاب گاوخونی می‌رسد دیگر آبی برایش باقی نمانده است.

فریبا والیات
تحریریه: جواد طالعی