کارشناسان امور آسیای میانه و ایران در گفت و گو با دویچه وله تائید می‌کنند که سیاست دولت‌های نهم و دهم ایران در آسیای میانه (تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان) با شکست مواجه شده است. ایران به رغم درخواست‌های مکرر، در دوره‌ی احمدی‌نژاد موفق به عضویت در سازمان همکاری شانگهای نشد. در این سازمان منطقه‌ای علاوه بر ۵ کشور آسیای میانه، چین و روسیه نیز عضویت دارند.

در دوره احمدی‌نژاد رژیم حقوقی دریای خزر نیزلاینحل ماند و مرزهای آبی خزر بین ایران و همسایگان شمالی ترکمنستان و آذربایجان مشخص نشد.

دوری ایران از آسیای میانه

امین گلی کارشناس مسائل ایران و ترکمنستان در گفت‌وگو با دویچه وله می‌گوید: «ایران در دوره‌ی رفسنجانی در آسیای میانه نفوذ اقتصادی داشت و در دوران خاتمی توسعه‌ فرهنگی پیدا کرد، اما در دوره احمدی‌نژاد از این منطقه فاصله گرفت.»

این کارشناس اضافه می‌کند که ترکمنستان بیش از ۱۲۰۰ کیلومترمرز آبی و زمینی با ایران دارد و گذرگاه ورود ایران به بازار کشورهای آسیای میانه است. اما جمهوری اسلامی در دوره احمدی‌نژاد نتوانست از پتانسیل موجود برای توسعه مناسبات خود استفاده کند.

امین گلی در این رابطه یادآور می‌شود: «شرکت‌های ایرانی در این دوره با سخت‌ترین شکست‌ها در ترکمنستان مواجه شدند. قطع گاز ترکمنستان به ایران بزرگترین ضربه‌ای بود که در دوران احمدی‌نژاد به مناسبات ایران و ترکمنستان وارد آمد. بسیاری از شرکت‌های کلان ایرانی تعهدات خود را به موقع انجام ندادند و در نتیجه ترکمنستان قرارداد خود با شرکت "پارس انرژی" ایران را لغو کرد. پس از فسخ این قرارداد ۷۰۰ میلیون دلاری، ورود کامیون‌های بالای ۲۰ تن به ترکمنستان نیز ممنوع شد.»

چین شرکت‌های ایرانی را بیرون راند

کارشناس مسائل ایران و ترکمنستان همچنین می‌گوید چین با پیشنهاد ۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری توانست انحصار توسعه گازی "یول‌آتان جنوبی" در ترکمنستان را که در دست ایرانی‌ها بود، در دوره‌ی احمدی‌نژاد به دست آورد.

میدان یول‌آتان جنوبی یکی از بزرگترین میادین گازی ترکمنستان است که تولید سالانه آن بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز برآورد می‌شود.

به گفته امین‌ گلی «حل مسائلی چون مشخص شدن مرز آبی بین ایران و ترکمنستان در خزر و مسئله ویزا و روادید» از جمله مشکلاتی است که حل آن برعهده رئیس جمهورجدید ایران خواهد بود.

نارضایتی نظربایف از سیاست‌های احمدی‌نژاد

در دوره دولت‌های نهم و دهم به باور کارشناسان محلی مناسبات ایران با قزاقستان هم توسعه‌ نیافت. یوسف پیلتن، روزنامه‌نگار ایرانی و مدیر وبلاگ "قزاقستان"، به دویچه وله می‌گوید، حجم مبادلات تجاری ایران با قزاقستان کاهش یافته است.

پیلتن می‌افزاید:«اعتبار ایران در قزاقستان تنزل پیدا کرد. زمانی که احمدی نژاد روی کار آمد او را به اجلاس سران خزر هم دعوت نکردند. این نشان می‌دهد که اعتبار، حیثیت و نفوذ او تا چه سطح پائین آمده است. در دوره‌ی احمدی‌نژاد تجار ایرانی قزاقستان را ترک کردند و هنوز حتی یک بانک ایرانی در این کشور افتتاح نشده است. آن عده از تاجران و شهروندان ایرانی هم که در این کشور فعالیت می‌کنند، از طریق بانک‌ پاکستانی در آلماتی عمل می‌کنند. مسئله‌ی ویزا هنوز هم برای شهروندان ایرانی و قزاقستانی حل نشده است.»

این کارشناس مقیم آلماتی تاکید می‌کند که نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان بخاطر حمایت ایران از کشورهایی چون سوریه، سودان، و گروه حزب الله لبنان با عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای مخالفت کرده است.

پیلتن معتقد است که رئیس جمهور جدید ایران باید راه عزیمت تجار ایرانی به قزاقستان را هموار و برای توسعه مناسبات اقتصادی با این کشور چاره‌اندیشی کند.

مناسبات ایران و تاجیکستان

اما روابط ایران با تاجیکستان به گونه‌ای دیگر بوده است. ذوالفقاراسماعیلیان کارشناس امور منطقه به دویچه وله می‌گوید، حضور اقتصادی‌ ایران در تاجیکستان در دوره احمدی‌نژاد افزایش داشت. به نظر این کارشناس همکاری بین بخش خصوصی دو کشور بیشتر از همکاری بین دولت‌ها بوده است.

اسماعیلیان اضافه می‌کند: «برای نخستین بار با سرمایه ایران در تاجیکستان قرار است یک پالایشگاه نفت تاسیس شود که ظرفیت و توانائی آن بالاست. در بخش تولید دارو و تولید سرنگ که در تاجیکستان قبلا نبود ایران کارخانه تاسیس می‌کند. کارخانه‌ی سرنگ تاجیکستان علاوه بر تامین نیازهای سرنگ کشور حتی آن را صادر خواهد کرد. بنابراین همکاری در بخش خصوصی موفق‌تراز بخش دولتی بوده است.»

انتظار تاجیک‌ها از رئیس جمهور جدید ایران

اسماعیلیان انتقاد می‌کند که پروژه‌های زیادی هم در زمان احمدی نژاد اجرا نشده‌اند. طرح تاسیس تلویزیون مشترک ۳ کشور فارسی زبان ایران، تاجیکستان و افغانستان با وجود تبلیغات گسترده‌ تاسیس نشد. نفوذ دینی ایران هم بیشتر در میان محافل مذهبی تاجیک مطرح بوده است. وی در این رابطه اشاره می‌کند، اخیرا آقای تورجان زاده، یکی از رهبران دینی تاجیک به ایران هشدار داد که این مسئله می‌تواند به مناسبات دو کشور صدمه بزند.

به نظر این کارشناس تاجیک‌‌ها انتظار دارند مسئله ویزا و روادید بین تاجیکستان و ایران حل شود. وی تاکید می‌کند که تاجیک‌ها بسیار علاقمندند با انتخاب یک رئیس جمهور جدید در ایران مناسبات ایران با تاجیکستان بهتر و ساده‌تر از امروز شود.

دخالت جنجالی ایران بین تاجیکستان و ازبکستان

در دوره احمدی‌نژاد مناسبات ایران و ازبکستان با تنش‌هایی روبرو شد. با این که این کشوراز طریق خاک ایران به بازار جهانی دسترسی پیدا کرده است. اما سران ازبکستان به دلیل احداث نیروگاه آبی "سنگ توده۲" توسط ایران ناخرسندند. مقام‌های ازبکستان اعتراض می‌کنند این نیروگاه موجب نابودی و خشک‌شدن زمین‌های کشاورزی این کشور خواهد شد.

ایران در دوره احمدی‌نژاد یک بار به سران این کشورهشدار داد تا مانع ورود کالاهای ایرانی به تاجیکستان نشوند، درغیر این صورت کالاهای ازبکستان نیز از طریق خاک ایران ترانزیت نخواهد شد. ازبکستان پس از اولتیماتوم ایران اجازه‌ی ورود کالاهای ایران را به تاجیکستان داد.

قرقیزستان نیز به دلیل واقع شدن پایگاه هوائی ماناس و امکان احتمال استفاده آمریکا از این پایگاه علیه ایران از "نگاه تردیدآمیز دولت نهم و دهم" دور نبوده است. یک کارشناس محلی مقیم بیشکک در این رابطه به دویچه وله می‌گوید:« احمدی نژاد در دروه‌ی ریاست جمهوری‌ خود به غیر از شرکت در اجلاسیه سازمان شانگهای در بیشکک حتی یک بار هم به قرقیزستان سفرنکرده است.»

اکثر کارشناسان محلی در گفت‌وگو با دویچه وله یادآور شدند که ایران در دوره احمدی نژاد به رغم موقعیت جغرافیائی و استراتژیک خود نتوانست از فرصت‌های بدست‌آمده برای توسعه مناسبات اقتصادی و سیاسی خود در آسیای میانه استفاده کنند.