دور تازه‌ی مذاکرات گروه ۱+۵ با ایران
۱۳۸۹ آذر ۱۵, دوشنبه
پس از گذشت چهارده ماه از آخرین مذاکرات پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان با ایران، دور تازه‌ی این مذاکرات امروز، دوشنبه (۶ دسامبر / ۱۵ آذر)، در ژنو آغاز شد. این مذاکرات برای دو روز پیش‌بینی شده است. از سوی گروه ۱+۵ کاترین اشتون، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، و از سوی ایران سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، سرپرستی مذاکرات را برعهده دارند.
آخرین مذاکرات گروه ۱+۵ با ایران در نخستین روز اکتبر ۲۰۰۹ در همین شهر ژنو برگزار شد. در این گفت‌وگوها ویلیامز برنز، معاون وزیر امور خارجه آمریکا، نیز به عنوان یکی از طرف‌های گفت‌وگوی مستقیم با ایران شرکت داشت. در مذاکرات امروز نیز ویلیام برنز شرکت دارد.
گفت‌وگوهای اکتبر سال ۲۰۰۹ نتایج مشخصی در پی نداشت. اما گزارش‌ها حاکی از آن بود که در حاشیه‌ی مذاکرات، سعید جلیلی موافقت اصولی خود را با طرح مبادله اورانیوم اعلام کرده است. براساس این طرح، ایران اورانیوم کم‌غلظت خود را به روسیه تحویل می‌داد و یک سال بعد اورانیوم ۲۰درصد برای مصرف در راکتور تحقیقاتى تهران تحویل می‌گرفت.
اما ایده‌ی مبادله‌ی اورانیوم که در نظر اول راه خروج مناسبی برای بحران اتمی ایران بنظر می‌رسید، در فضای سیاسی پرتنشی که بر اثر "جنبش سبز" در ایران ایجاد شد و نیز مخالفت محافلی از حاکمیت ایران با مبادله اورانیوم، امکان عملی‌شدن پیدا نکرد. کوشش‌های میانجی‌گرانه ترکیه و برزیل نیز نتوانست در این زمینه کارساز باشد.
دستور کار نامشخص مذاکرات
درباره موضوع‌های مشخص مذاکرات امروز ژنو هیچ گزارش رسمی‌ای انتشار نیافته است. مواضع کشورهای عضو گروه ۱+۵ و نیز اظهارات هفته‌های اخیر مقام‌های ایران نشان می‌دهد، اتفاق نظر چندانی نیز درباره موضوع مذاکرات میان دوطرف وجود ندارد.
غرب می‌گوید، نسبت به صلح‌آمیز بودن ماهیت و اهداف برنامه‌ی اتمی ایران تردید دارد و خواهان آن است که تهران این تردیدها را برطرف و اعتماد جامعه جهانی را جلب کند. غرب خواهان مذاکره با ایران در این باره است. کاترین اشتون، نماینده گروه ۱+۵، دو هفته پیش در این باره به صراحت گفت، در ژنو «در مورد توانایی ساخت سلاح اتمی صحبت خواهم کرد و این مسئله محور اصلی بحث‌های ما خواهد بود».
گروه ۱+۵ برای رفع تردیدهای خود راهکارهایی نیز پیشنهاد کرده که بارها در قطعنامه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نیز شورای امنیت سازمان ملل درباره برنامه‌ی اتمی ایران آمده است. این گروه از ایران می‌خواهد، حتی بطور موقت هم شده غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند، به پرسش‌های کارشناسان آژانس درباره ماهیت پروژه‌های اتمی خود پاسخ روشن دهد و با امضای "پروتکل الحاقی" قرارداد منع گسترش تسلیحات اتمی، به بازرسی‌های سرزده از اماکن و تاسیسات هسته‌ای و راستی‌آزمایی از ماهیت پروژه‌های اتمی خود تن دهد.
ایران اما اصرار دارد که هدف‌های برنامه‌ی اتمی‌اش صلح‌آمیز است و حاضر نیست برای راستی‌آزمایی ماهیت پروژه‌های هسته‌ای خود به بازرسی‌های سرزده تن دهد. ایران به ویژه در مورد توقف غنی‌سازی اورانیوم حتی برای مدت کوتاه حاضر به هیچگونه سازشی نیست.
در هفته‌های اخیر نیز اظهارات مقام‌های ایرانی همچنان حاکی از آشتی‌ناپذیری آنها بود. برخی از آنان حتی برنامه‌ی هسته‌ای ایران را موضوعی غیرقابل مذاکره در ژنو اعلام کردند. درست یک روز پیش از آغاز مداکرات ژنو محمود احمدی‌نژاد اعلام کرد: «امروز ایران هسته‌ای است و به نفع آنهاست که این مساله را بپذیرند. آنها دارند خود را منزوی می‌کنند.» احمدی‌نژاد افزود: «پیام داده‌اند که بیایید مسائل را حل و فصل کنیم. ما به آنها می‌گوییم ما در مورد حقوق مسلم خود با کسی مذاکره نمی‌کنیم، حق مسلم یک ملت مثل استقلال یک کشور است و قابل مذاکره نیست. در مورد همکاری‌ها ما آماده مذاکره در سایه عدالت، احترام، منطق و قانون هستیم.»
آگاهان می‌گویند، تاکید مقام‌های ایران به مواضع و اظهارات آشتی‌ناپذیر در آستانه‌ی مذاکرات ژنو عمدتا با این هدف صورت می‌گیرد که نشان دهند تحریم‌های بین‌المللی شدید ماه‌های اخیر، تاثیری در اراده‌ی آنها نداشته است.
چراغ سبز هیلاری کلینتون در منامه
به‌رغم موضع سرسختانه‌ی مقام‌های ایران، سخنان هیلاری کلینتون درباره ایران در کنفرانس امنیتی منامه در روز جمعه (۳ دسامبر / ۱۲ آذر) بسیار آشتی‌جویانه و مثبت بود. خانم كلینتون با اشاره به مذاکرات ژنو گفت: «خرسند هستم از این که برای ما و شما این امکان بوجود آمده که همراه با نمایندگان دیگر کشورها دور هم جمع شده تا درباره نگرانی‌ها و علائق مشترك گفت‌وگو كنیم.»
وزیر امور خارجه آمریکا که مخاطب سخنانش هیات ایرانی شرکت کننده در کنفرانس منامه بود، افزود: «امیدوارم كه شما هم مانند ما با حسن نیت در این گفت‌وگوها شرکت کنید و در مورد برنامه هسته‌ای خود آماده همكاری سازنده شوید.»
مهم‌ترین بخش اظهارات خانم کلینتون اشاره او به امکان ادامه‌ی غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران در آینده بود. او گفت: «ایران پس از آن كه نشان داد می‌تواند به شكلی مسئولانه و مطابق تعهدات بین‌المللی خود عمل كند، خواهد توانست برای مقاصد صلح‌آمیز به غنی‌سازی اورانیوم بپردازد.»
نشانه‌های فضاسازی مثبت برای مذاکرات روز امروز ژنو در آخرین گزارش یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس، نیز قابل مشاهده است. تحلیل‌گران آخرین گزارش آمانو را مشابه گزارش‌های محمد البرادعی می‌دانند که آگاهانه "دوپهلو" تنظیم می‌شد تا از بن‌بست و تشدید تنش جلوگیری کرده و راه‌های گفت‌وگو را باز بگذارد.
تحلیل‌گران می‌گویند که موضع‌گیری هیلاری کلینتون در منامه شبیه همان رفتار و سیاستی است که باراک اوباما در آغاز حضور در کاخ سفید در برابر ایران در پیش گرفت. اوباما دست دوستی به سوی ایران دراز کرد، اما تهران آن را پس زد. این کار تهران زمینه‌ساز بزرگترین اجماع بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی ایران شد. کارشناسان سیاست بین‌الملل بر این نظرند که اگر مذاکرات ژنو بازهم به شکست بیانجامد، متهم اصلی در افکار عمومی بازهم ایران خواهد بود.
مصطفی ملکان
تحریریه: کیواندخت قهاری