دومین سالگرد به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان فرارسید. پیش از خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان در سال ۲۰۲۱ بسیاری از کارشناسان افغان نسبت به بازگشت طالبان هشدار داده بودند؛ آنها امروز احساس میکنند رها شدهاند.
تبلیغات
دومین سالگرد سقوط دولت پیشین در افغانستان و به قدرت رسیدن دوباره طالبان در این کشور فرارسیده است.
مریم معروف آروین، ۲۹ ساله از افغانستان در گفتوگو با دویچهوله میگوید: «راستش را بخواهید، احساس میکنم که در یک کابوس زندگی میکنم. دشوار است درک کنیم که در این دو سال گذشته چه بر سر ما آمده است.»
او یک سازمان رفاه برای زنان و کودکان تأسیس کرده و در کابل زندگی میکند؛ شهری که دو سال پیش در ۱۵ اوت ۲۰۲۱ (۲۴ مرداد ۱۴۰۰) به تسخیر طالبان درآمد.
با خروج نیروهای بینالمللی از افغانستان، طالبان موفق شد در عرض چند هفته تمام کشور را در یک پیشروی برقآسا تسخیر کند. بهرغم وعدههای اولیه مبنی بر احترام به حقوق زنان بر اساس قوانین شریعت، طالبان طی دو سال گذشته مجموعهای از ممنوعیتها را وضع کردهاند که حقوق زنان و دختران را به شدت کاهش داده است. آنها از حیات عمومی جامعه بیرون رانده شدهاند، از فعالیت در نهادهای آموزشی و بازار کار کنار گذاشته شدهاند و آزادی حرکت آنها به شدت محدود شده است.
آخرین هشدار درباره نابودی جامعه مدنی
آروین، فعال حقوق زنان در افغانستان میگوید: «من نمیفهمم این امید از کجا آمد که طالبان تغییر کرده یا حتی بهبود یافته است. ما همیشه میدانستیم که با طالبانِ در قدرت، هر آنچه که به دست آوردهایم را از کف خواهیم داد.»
او با اشاره به برگزاری یک کنفرانس مطبوعاتی از سوی فعالان زن و نمایندگان جامعه مدنی در کابل به فاصله اندکی پیش از به قدرت رسیدن طالبان افزود: «ما گفتیم به مناطقی که تحت کنترل طالبان بوده نگاه کنید و ببینید که چگونه آنها حقوق زنان را تحقیر میکنند، اما کسی نمیخواست حرف ما را بشنود.»
حتی پیش از بازگشت به قدرت در کابل، طالبان موفق شده بود گام به گام کنترل بخشهایی از مناطق روستایی افغانستان را به دست گیرد. به هر منطقهای که پا میگذاشتند و مسلط میشدند، زنان را مجبور میکردند در خانه بمانند و از نقشهای سنتی دختر، همسر یا مادری پیروی کنند، همانند دوره اول قدرتگیری طالبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱؛ در آن زمان، زنان در افغانستان اجازه تحصیل و کار نداشتند و تنها در همراهی اقوام مرد اجازه خروج از خانه را داشتند؛ اگر زنی به تنهایی سفر میکرد، باید در انتظار ضربات شلاق میبود.
دکتر عالمه عالمه، معاون پیشین وزیر صلح افغانستان در گفتوگو با دویچهوله میگوید که طالبان سال ۲۰۲۱ تفاوت چندانی با طالبان دهه ۱۹۹۰ ندارد. وزارت صلح افغانستان که به منظور مذاکرات صلح بین افغانها تأسیس شده بود، پس از قدرت گرفتن طالبان منحل شد.
به گفته او، طالبان نسبت به زمانی که برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰ حکومت کردند، فقط محتاطتر و با تجربهتر شده بودند.
این فعال پرسابقه حوزه حقوق زنان افغانستان توضیح میدهد: «طالبان از زمانی که بار دیگر به قدرت رسیدهاند، ۵۱ ممنوعیت برای زنان صادر کردهاند که بیش از یک ممنوعیت در ماه است. آنها برای اینکه جامعه جهانی نترسانند، تمام ممنوعیتها را یکباره اعلام نکردند.»
"آمریکا گمان میکرد طالبان تغییر کرده است"
آمریکا در سال ۲۰۱۸ مذاکرات مستقیم با طالبان را آغاز کرد. عالمه عالمه، معاون پیشین وزیر صلح افغانستان که اکنون در آلمان زندگی میکند، معتقد است که اگر دولت افغانستان و کارشناسان محلی را وارد این مذاکرات میکردند، قضیه به گونه دیگری پیش میرفت.
به گفته او ایالات متحده و همپیمانانش میخواستند با گفتوگوهایی که با طالبان در دوحه پایتخت قطر داشتند، راه خروج از درگیری در افغانستان هموار کنند؛ زیرا حتی پس از سرنگونی رژیم طالبان توسط ائتلاف بینالمللی در سال ۲۰۰۱، طالبان به مقاومت مسلحانه شدید علیه دولت افغانستان و نیروهای خارجی ادامه دادند. از آن زمان افراد نظامی و غیرنظامی پرشماری در این درگیریها جان خود را از دست دادند.
گفتوگوها با طالبان در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ (۱۰ اسفند ۱۳۹۸) به توافقی انجامید که یک جدول زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی و همچنین سایر نیروهای ناتو تعیین کرده بود.
معاون پیشین وزیر صلح افغانستان میگوید: «توافق فوریه ۲۰۲۰ خواستار گفتوگوهای صلح بین افغانها شده بود که در آن طالبان باید مستقیماً با دولت افغانستان مذاکره کنند. ما [در دولت] برای آن آماده شده بودیم اما طالبان هیچ علاقهای به گفتوگو با ما نشان نداد. آنها میدانستند که ایالات متحده افغانستان را ترک میکند و حاضر به دادن امتیاز نبودند. ایالات متحده به آنها ارتقای دیپلماتیک داده بود با این استدلال که طالبان تغییر کرده است.»
"توافقنامهای که باعث سرخوردگی در کشور شد"
شماری از کارشناسان میگویند که مذاکرات مستقیم با ایالات متحده، برای طالبان حیثیت سیاسی به همراه آورد. آنها در دفتر دوحه خود توافقنامهای را با آمریکا امضا کردند که قرار بود صلح به افغانستان بیاورد. این گروه از کارشناسان میگویند که این توافقنامه، روحیه ارتش افغانستان را تضعیف کرد و منجر به کاهش قابل توجه مقاومت آنها در برابر پیشرویهای بعدی طالبان شد.
خوشحال آصفی، روزنامهنگار و مدیر اجرایی سابق رادیو و تلویزیون آریانا گفت: «آنچه در افغانستان در ماه اوت ۲۰۲۱ اتفاق افتاد، پیروزی نظامی طالبان نبود، بلکه برآمد یک تصمیم سیاسی بود.»
آصفی که در آن زمان به طور روزانه از وقایع پیش رو گزارش میداد، میافزاید: «هیچکس در مورد پیشینه مذاکرات با طالبان اطلاع نداشت. به نظر میرسید که کشورهای غربی از حمایت خود از دولت وقت عقبنشینی کردهاند.»
گزارش تصویری؛ با چهرههای طالبان آشنا شوید
طالبان؛ مردانی هستند ریشو، عمامه بر سر، لباسهایی محلی بر تن و غالبا با چهرههایی عبوس. جوانترهای طالبان مسلح هستند و در اعمال خشونت لحظهای درنگ نمیکنند. با چهرههای طالبان در این گزارش تصویری آشنا شوید.
عکس: Sefa Karacan/AA/picture alliance
هبتالله آخندزاده
این عکس تنها عکس موجود از رهبر طالبان است. آخندزاده از قوم نورزی و پشتون است. او متولد سال ۱۹۶۰ در منطقه پنجوایی قندهار است. آخندزاده جانشین اختر محمد منصور، رهبر قبلی گروه طالبان است که در سال ۱۳۹۵ در حمله هوایی آمریکا در خاک پاکستان کشته شد. او سابقه نظامی ندارد اما مسئول دادگاههای نظامی طالبان بوده و گفته میشود بیشتر فتواهای طالبان را او صادر میکند.
عکس: Social Media/REUTERS
ملا عبدالغنی برادر آخوند
برادر در سال ۱۹۶۸ در ولسوالی دهراوود ولایت ارزگان در جنوب افغانستان متولد شد. او که یکی از چهار بنیانگذار طالبان در سال ۱۹۹۴ است به طایفه درانی، از طوایف پشتون تعلق دارد. برادر در زمان حمله آمریکا به افغانستان معاون وزیر دفاع حکومت طالبان بود. او در سال ۲۰۱۰ در پاکستان دستگیر شد و در سال ۲۰۱۸ به درخواست آمریکا آزاد شد تا نمایندگی طالبان در مذاکرات صلح را برعهده گیرد.
عکس: Sefa Karacan/AA/picture alliance
عبدالحکیم حقانی (فرد نشسته در عکس)
عبدالحکیم حقانی متولد ۱۳۳۶ در قندهار و از پشتونهای درانی از قوم اسحاقزی است. گفته میشود او تشکیل گروه طالبان هم نقش مهمی داشته است. عبدالحکیم حقانی از سوی رهبر طالبان به عنوان رئیس تیم ۲۱ نفره مذاکره با آمریکا معرفی شد. حقانی قبلا قاضیالقضات طالبان و از نزدیکان اختر محمد منصور، رهبر سابق طالبان بود که پس از کشته شدن او نامش به عنوان یکی از گزینهها برای رهبری طالبان مطرح بوده است.
عکس: U.S. Department of State/AA/picture alliance
شیر محمد استانکزی
شیرمحمد عباس استانکزی، متولد ۱۳۳۸ در ولایت لوگر، در شرق افغانستان است. او فارغالتحصیل دانشکده نظامی کابل است و در دوران حکومت طالبان، معاون وزیر امور خارجه و مدتی نیز معاون وزیر بهداشت بود. استانکزی مدتی ریاست تیم مذاکرهکننده طالبان با آمریکا را بر عهده داشت و بعد از آن، عضو شورای رهبری، معاون دفتر سیاسی و معاون تیم مذاکرات در دوحه شد.
عکس: Sefa Karacan/AA/picture alliance
سراجالدین حقانی
اطلاعات دقیقی از محل تولد او در دست نیست و گمان میرود بین سالهای ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۹ متولد شده باشد. وزارت دادگستری آمریکا با انتشار این تصاویر برای دستگیری او ۵ میلیون دلار جایزه تعیین کرده است. سراج الدین فرزند جلالالدین حقانی از رهبران گروه مجاهدین در دوران جنگ علیه شوروی است که تشکیلات خود را داشت. او اکنون معاون هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان است.
عکس: dpa/picture alliance
محمد یعقوب
در رسانههای ایرانی این تصویر به عنوان محمد یعقوب، پسر ملاعمر، اولین رهبر طالبان منتشر شده است. او احتمالا متولد سال ۱۳۷۰ و از قوم هوتکی بخشی از "قبیله غلزی" و پشتون است. پس از اینکه هبتالله آخوندزاده در سال ۱۳۹۵ به رهبری طالبان رسید، او به عنوان مسئول کمیته نظامی در ۱۵ ولایت افغانستان و عضو شورای تصمیمگیری طالبان تعیین شد و در اردیبهشت ۹۹ به عنوان رئیس کمیسیون نظامی طالبان معرفی شد.
عکس: IRNA
ذبیحالله مجاهد
یکی از سخنگویان رسمی طالبان است. او در ۱۷ اوت سال ۲۰۲۱ چهره خود را به عموم مردم نشان داد. او پس از دستگیری محمد حنیف در سال ۲۰۰۷ سخنگوی طالبان شد و بهطور منظم با روزنامهنگاران از طریق تماسهای تلفنی، پیامک، ایمیل، توییتر و پستهایش در وبسایتهای جهادی ارتباط بر قرار میکرد. او مسئول تأیید یا رد حملات طالبان در سراسر افغانستان است.
عکس: Stringer/REUTERS
محمد نعیم وردک
سخنگوی دفتر سیاسی طالبان حدود چهل سال سن دارد و در پیشاور پاکستان در مطالعات اسلامی به زبان عربی لیسانس گرفته و در دانشگاه اسلامی اسلام آباد تا درجه دکترا در سال ۲۰۱۰ پیش رفته است. او برخلاف شاهین، سخنگوی قبلی بیشتر به زبان عربی و پشتو مسلط است و به زبان انگلیسی تسلط کمتری دارد. افرادی که او را دیدهاند، میگویند وردک "خشک مزاج، کم حرف و بسیار مذهبی" است.
عکس: Sefa Karacan/AA/picture alliance
سهیل شاهین
از سخنگوی سابق دفتر سیاسی طالبان به عنوان طالب "قلم بهدست" یا "حنجره طالبان" یاد میشود. او نویسنده و شاعر به زبان پشتو است و در دورانی که طالبان کابل را در کنترل داشتند "کابل تایمز" تنها روزنامه انگلیسی زبان پایتخت را مدیریت میکرد. شاهین حدود ۵۱ سال پیش در ولایت شرقی پکتیا متولد شده و از قوم "طوطاخیل" و پشتونتبار است. او مدتی نیز سرپرست سفارت "امارات اسلامی" افغانستان در پاکستان برعهده داشت.
عکس: Sergei Savostyanov/TASS/dpa/picture alliance
مداخله شوروی و طالبان
پس از مداخله اتحاد شوروی (سابق) در افغانستان، ۹۰ هزار افغان و جنگجویان دیگری از کشورهای عربی در طول دهه ۱۹۸۰ میلادی در پاکستان و با حمایت آمریکا تحت آموزش نظامی قرار گرفتند. در ۱۰ اکتبر سال ۱۹۹۴ میلادی در اوج جنگهای داخلی افغانستان گروهی وارد منطقه سپین بولدک ولایت قندهار در جنوب افغانستان شدند و نام خود را "تحریک اسلامی طلبای کرام" نهادند.
عکس: Hurriyet/AP/picture alliance
خوشبینی افغانها به طالبان
طالبان با تبلیغ شعارهای دینی اسلام مانند جهاد با شرک و کفر و اینکه هر کس کشته شود به بهشت خواهد رفت، پیروان زیادی در افغانستان و پاکستان پیدا کردند. در آغاز مردم افغانستان طالبان خوشبین بودند و گمان میکردند، آنها میتوانند به جنگهای داخلی پایان دهند.
عکس: Santiago Lyon/AP/picture alliance
پیشروی سریع تا کابل
طالبان به سرعت مناطقی را در جنوب افغانستان که زیر تسلّط دولت مجاهدین به رهبری برهانالدین ربانی بود، اشغال کردند. آنها یک ماه و دو روز پس از اعلام موجودیت، ولایت قندهار و در روز ۲۶ سپتامبر سال ۱۹۹۶ کابل را هم به تصرف درآوردند. آنها به محض ورود به کابل قتلعام را شروع کردند و جنازه محمد نجیب، رئیس جمهور و برادرش را در چهارراه آریانا به نمایش گذاشتند.
عکس: AFP/Getty Images
پیشروی سریع تا کابل
طالبان به سرعت مناطقی را در جنوب افغانستان که زیر تسلّط دولت مجاهدین به رهبری برهانالدین ربانی بود، اشغال کردند. آنها یک ماه و دو روز پس از اعلام موجودیت، ولایت قندهار و در روز ۲۶ سپتامبر سال ۱۹۹۶ کابل را هم به تصرف درآوردند. آنها به محض ورود به کابل قتلعام را شروع کردند و جنازه محمد نجیبالله (تصویر)، رئیس جمهور و برادرش را در چهارراه آریانا به نمایش گذاشتند.
عکس: Vyacheslav/RIA Nowosti/dpa/picture alliance
امارات اسلامی افغانستان
طالبان سپس نام حکومت خود را امارت اسلامی افغانستان گذاشتند و تشکیلات خود را از طریق رادیو اعلام کردند. کشورهای پاکستان، امارات متحده عربی و عربستان سعودی تنها سه کشوری بودند که طالبان را به رسمیت شناختند.
عکس: Gulabuddin Amiri/AP/picture alliance
بربریت طالبانی
حکومت طالبان با رادیو، تلویزیون، موسیقی، نقاشی، مجسمهسازی و آثار هنری مخالف بودند و مجسمههای بودا در بامیان را که از جمله آثار فرهنگی و باستانی افغانستان بود را منهدم کردند.
عکس: Paul Almasy/akg-images/picture alliance
طالبان و زنان
در دوران طالبان زنان اجازه نداشتند بدون مرد محرم یا بدون حجاب از خانههایشان بیرون بروند. تحصیلات و کار برای زنان ممنوع بود.
عکس: AP
مجازات اسلامی
در دوران طالبان مجازات اسلامی سنگسار، قطع دست و اعدام در ملا عام رواج داشت. طالبان مردم را برای ادای نماز، به زور از مغازههایشان به مساجد میفرستادند. در نظام طالبان ریش مردان باید بلند میبود و موهای سر باید کوتاه میبود. (عکس: صحنهای از اعدام یک زن)
عکس: picture-alliance/dpa
رابطه طالبان با القاعده
اسامه بن لادن سرمایه دار سعودی و رهبر شبکه تروریستی القاعده (نفر سمت چپ) یک سال بعد از استقرار طالبان به جلالآباد افغانستان رفت. پس از حملات تروریستی یازدهم سپتامبر سال ۲۰۰۱ و عدم تسلیم بنلادن به آمریکا از سوی طالبان، حمله به افغانستان آغاز شد و دور اول حکومت طالبان فروپاشید.