آبیاری زمین‌های کشاورزی در تهران با فاضلاب مشکل باسابقه‌ای به شمار می‌رود و بارها نسبت به خطرات ناشی از این اقدام و تأثیرات مخرب آن بر سلامتی مردم هشدار داده شده است. روزنامه شهروند در گزارشی که روز ۱۴ مرداد (۵ اوت) منتشر شده از به کارگیری سموم و کودهای غیراستاندارد خبر داده که در کنار آبیاری با فاضلاب‌، در مزارع جنوب شهر تهران به کار می‌روند.

در این گزارش از سم ددت (DDT) یکی از معروف‌ترین عوامل شیمیایی مبارزه با آفات نام برده شده که علیرغم ممنوعیت ۴۰ ساله آن همچنان از کشورهایی نظیر چین، هند و پاکستان به طور غیرقانونی وارد کشور شده، در زمین‌های زراعی از آن استفاده می‌شود.

این سم به دشواری در آب قابل حل است، اما در عوض در بافت چربی ذخیره می‌شود و از همین رو هنگام وارد شدن به بدن انسان‌، به تدریج در بافت‌ها جمع شده، باعث بروز اختلالات در سیستم عصبی یا بروز سرطان می‌شود. وبا نیز یکی از بیماری‌‌هایی بوده است که شیوع آن را در سال‌های اخیر به مصرف سبزیجاتی مربوط دانسته‌اند که با فاضلاب خام آبیاری می‌شوند.

سم ددت به دلیل ارزانی از سوی کشاورزان ایرانی به طور گسترده استقبال می‌شود. به نوشته شهروند هم اکنون نزدیک به ۲ هزار هکتار زمین زراعی در ورامین، شهر ری و به طور کلی در جنوب تهران با فاضلاب آبیاری می‌شوند. پیش‌تر در سال ۸۹ برآورد شده بود که حدود ۸ هزار هکتار زمین کشاورزی به وسیله فاضلاب آبیاری می‌شوند.

این در حالی است که مدیر سابق دفتر آب و خاک سازمان حفاظت از محیط زیست، در گفتگو با این روزنامه، این آمار را بیش از میزان اعلام شده دانسته و می‌گوید: «این وضع در تمام کلان‌شهرها دیده می‌شود، حتی خیلی از شهرهای کوچک هستند که مزارع کشاورزی‌شان با آب فاضلاب آبیاری می‌شود و اصلا مشخص نیست که چرا وزارت بهداشت با اینها برخورد نمی‌کند.»

به گفته وی کبالت، نیکل و آرسنیک تنها بخشی از آلاینده‌های فلزی و آلی هستند که در فاضلاب‌های استفاده شده در روند آبیاری وجود دارند.

او می‌افزاید: «هرقدر این آب‌ها از شمال شهر به سمت جنوب حرکت می‌کنند، آب آلوده‌تر می‌شود، تا جایی که حتی رنگ آب سیاه می‌شود و تا یک متر نیز روی آن کف می ایستد. این آب پر از آلودگی است که متاسفانه در جنوب شهر تهران و ورامین با همین آب‌ها، سبزیجات و صیفی‌جات را آبیاری می‌کنند.»

آب فاضلاب و حجم بالای لجنی که از آن ایجاد می‌شود، کشاورزان را مجبور می‌کند که هرازگاهی کشتزارهای خود را لایروبی کنند، با این همه به گفته مدیر سابق دفتر آب و خاک سازمان حفاظت از محیط زیست، سود مالی و پرداخت نکردن حقابه موجب می‌شود که کشاورزان علیرغم خراب شدن زمین‌های زراعی به واسطه فاضلاب، باز هم برای آبیاری از این روش استفاده کنند.

اما نمی‌توان کشاورزان را تنها مقصران این وضعیت شناخت و انگشت اتهام را تنها به سوی آنان نشانه رفت. سروش مدیری، مدیر سابق دفتر آب و خاک سازمان حفاظت از محیط زیست، به نبود تصفیه‌خانه در تهران اشاره می‌کند و این امر را دلیلی می‌داند که کشاورزان را مجبور به استفاده از آب‌های تصفیه‌نشده می‌کند.

به نوشته شهروند قیمت سبزیجاتی که با آب فاضلاب آبیاری می‌شوند، ارزان‌تر است. یکی از مشخصات اصلی این نوع سبزیجات نیز پلاسیده شدن زودهنگام آنها عنوان شده است.

بخوانید: "نوشیدن فاضلاب" دلیل مسمومیت هزاران نفر در پردیس

نظارتی که وجود ندارد

طبق قانون برنامه پنجم، وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی، دو نهادی هستند که مشخصا وظیفه نظارت بر سموم موجود در محصولات کشاورزی را بر عهده دارند. با این حال در ایران همچنان امکان اندازه‌گیری میزان سموم غیراستاندارد در محصولات باغی و زراعی وجود ندارد.

در گزارش شهروند به نقل از محمدحسین قربانی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس آمده است: «متاسفانه مزارع ما، شناسنامه جامع و کاملی ندارند و وزارت بهداشت اطلاعات آنلاینی در این زمینه ندارد.»

این نماینده مجلس به گزارش‌هایی اشاره کرده که حاکی از ابتلای کشاورزان به سرطان بوده و افزوده است که این سموم غیراستاندارد علاوه بر مصرف‌کننده برای تولید‌کننده نیز خطرآفرین هستند.

پیش‌از این رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت گفته بود که تا سال ۸۹−۹۰ حدود ۸ هزار هکتار زمین زراعی با فاضلاب خام آبیاری شده است. او عنوان کرده بود که وزارت بهداشت از روش‌های حقوقی و قضایی این موضوع را پیگیری کرده و آبیاری با فاضلاب را تا ۴۰ درصد کاهش داده است.

استاندار تهران نیز پیش‌تر مکانیزه کردن کشاورزی را یکی از راهکارهای استفاده بهینه از آب و همچنین جلوگیری از آبیاری کشتزارها با آب آلوده دانسته بود. دی‌ماه سال ۹۲ تحقیقی در میدان‌تره‌بار تهران انجام شد که نتایج آن نشان می‌داد نزدیک به ۴۲ درصد سبزی‌ها آلوده به فلزات سنگین نظیر سرب، کادیوم و نیترات هستند. در این تحقیق همچنین مشخص شده بود که ۵۲ درصد سبزی‌ها بیشتر از حد مجاز آلوده‌اند.

مختار مهدی‌زاده، عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان میوه و تره‌بار، به روزنامه "شهروند" گفته است که برخی از میوه‌ها و سبزیجات نظیر سیب و کرفس، پس از صادر شدن به دلیل وجود بازمانده سموم، برگشت می‌خورند.