"حقوقدانی که شبها راحت می‌خوابد، تلاشگر حقوق بشری که هیچگاه سیاست را با حقوق بشر نیامیخته، وکیلی که حقوق انسانها را فدای هیچ مصلحت اندیشی نکرده و کنشگری که شمع لرزان حقوق بشر در ایران را به خورشیدی درخشان تبدیل کرده است". دکتر عبدالکریم لاهیجی را دوستان و همکارانش اینگونه تعریف کردند؛ در مراسمی که به مناسبت ۵۰ سال تلاش او برای حقوق بشر ترتیب داده شده بود.

هرچند آقای لاهیجی خودش اذعان می‌کند که جرقه فعالیت برای احقاق حقوق اولیه انسانها نه از ۵۰ سال پیش که از ۶۰ سال قبل، زمانی که او نوجوانی ۱۰-۱۲ ساله بوده در ذهنش زده شده است.

در این مراسم که از سوی"کانون دفاع از حقوق بشر در ایران" روز شنبه ۱۴ دسامبر (۲۳ آذر) در مرکز فرهنگی "کروکوس" در هانوفر برگزار شد، آقای لاهیجی شرح داد که جرقه فعالیت‌های حقوقی با دیدن عکس دادگاه دکتر مصدق در او روشن شده است.

دکتر لاهیجی در سخنرانی خود در این مراسم گفت: «۱۰-۱۲ ساله بودم که عکس دادگاه دکتر مصدق را در یکی از مجلاتی که به خانه‌مان می‌آمد دیدم؛ با همان پالتوی برک همیشگی در حالی که دو سرهنگ با لباس نظامی دو طرفش نشسته بودند و زیر عکس نوشته شده بود: مصدق و وکلایش. رئیس دادگاه و دستیارانش هم همگی ارتشی بودند. اولین سوالی که برای من پیش آمد این بود که چرا یک نخست وزیر غیر نظامی را در یک دادگاه نظامی با وکلا و قضات نظامی محاکمه می‌کنند. به قدری این مسئله در من اثر کرد که همانجا گفتم من یک هدف دارم و آن اینکه باید حقوق بخوانم و وکیل دادگستری شوم».

این داستان آغاز کار حقوق بشری دکتر لاهیجی بود، فعالیتی که ۱۰ سال پس از آن تاریخ او را به زندان انداخت.
او می گوید: «این که این برنامه نام ۵۰ سال فعالیت حقوق بشری من را گرفته بر می‌گردد به سال ۱۳۴۲ و زمانی که من برای اولین بار به زندان افتادم».

منوچهر شفایی، رئیس هیات مدیره کانون دفاع از حقوق بشر به دویچه وله گفت که برگزاری مراسم تجلیل از دکتر لاهیجی پیشنهاد حمید حمیدی، فعال حقوق بشر در هلند بوده و کانون نیز به گرمی از این پیشنهاد استقبال کرده چرا که به گفته او آقای لاهیجی اولین کسی بوده که گفتمان حقوق بشر را وارد ایران کرده است.

دکتر شیرین عبادی، "برند اشتراوخ" شهردار هانوفر، دایان علایی نماینده جامعه بهاییان، سیمین فهندژ، سخنگوی جامعه بهاییان و نمایندگانی از حزب دموکرات کردستان ایران و حزب کومله به همراه تعداد زیادی از تلاشگران مدنی و فعالان سیاسی در این مراسم حضور داشتند.

"به خاطر تلاش‌هایتان برای منزلت انسانی از شما سپاسگزارم"

برند اشتراوخ، شهردار هانوفر در سخنان خود از شیرین عبادی و آقای لاهیجی به عنوان دو الگو برای نسل جوان نام برد و گفت شهر هانوفر مفتخر است که امشب میزبان این دو نفر است.

وی که قبلا معلم کودکان معلول بوده، اظهار کرد که در دوران تدریسش شاهد بوده که چگونه کودکان معلول تنها به خاطر معلولیتشان مورد تبعیض قرار می‌گیرند. همچنین اظهار تاسف کرد از اینکه قبلا در شهر هانوفر و در سراسر آلمان، انسان‌ها تنها به دلیل تفاوت فرهنگشان با آلمانی‌ها و یا به دلیل رنگ مو و پوستشان مورد تبعیض قرار می‌گرفتند.

شهردار هانوفر اما تصریح کرد که اکنون مردم آلمان راهی جز پذیرش فرهنگ‌های دیگر و زندگی مسالمت آمیز در کنار مردم سرزمین‌های دیگر ندارند. به گفته او در حال حاضر از مردمانی از ۱۷۲ ملیت گوناگون در هانوفر زندگی می‌کنند و از هر دو کودکی که در این شهر به دنیا می آیند یکی ریشه مهاجر دارد.

برند اشتراوخ در پایان سخنانش خطاب به دکتر لاهیجی و خانم عبادی گفت: «به خاطر تمام تلاش‌هایی که برای انسان و منزلت انسانی کردید از شما سپاسگزارم و مقدم شما را به شهر هانوفر گرامی می‌دارم».

وی همچنین کتابچه قانون اساسی آلمان و نیز کتاب "آسمان بر فراز هانوفر" را که معرفی کامل شهر هانوفر است به آقای لاهیجی هدیه داد.

کسی که هرگز حقوق بشر را فدای هیچ مصلحت اندیشی نکرد

شیرین عبادی سخنانش را با یاد همکاران دربندش عبدالفتاح سلطانی و محمد سیف‌زاده دو وکیل زندانی و نیز محمد صادق کبودوند رئیس زندانی کانون دفاع از حقوق بشر کردستان و برادران کردپور دو روزنامه‌نگار زندانی آغاز کرد.

برنده ایرانی جایزه صلح نوبل سپس به ذکر خصوصیاتی که یک فعال حقوق بشر باید داشته باشد پرداخت و تاکید کرد که همه این خصوصیات در آقای لاهیجی وجود دارند از جمله اینکه فرهنگ حقوق بشری در او نهادینه شده و اینکه ترسی از دادن هزینه بابت فعالیت‌های حقوق بشری ندارد.

خانم عبادی گفت: «هزینه فعالیت‌های حقوق بشری در کشورهای غیر دموکراتیک خیلی بالاست و کسانی که تاب تحمل این سختی‌ها و پرداخت هزینه را ندارند نباید وارد این حیطه شوند. یکی از افرادی که تا پای جان پای اعتقاداتش ایستاد و حاضر به پرداخت هر هزینه‌ای شد، آقای دکتر لاهیجی است».

شیرین عبادی همچنین اظهار داشت: «در اثر پایداری آقای لاهیجی بود که حقوق بشر که شمع نزاری بود الان تبدیل به یک خورشید درخشان شده است».

وی همچنین یکی دیگر از خصوصیات دکتر لاهیجی را این دانست که او هیچگاه حقوق بشر را فدای مصلحت اندیشی نکرد و هیچ مصلحت اندیشی را در این زمینه جایز ندانست.

خانم عبادی به اعتراض آقای لاهیجی به اعدام‌های اوایل انقلاب اشاره کرد و گفت علیرغم اینکه او دوست صمیمی مهندس بازرگان نخست وزیر دولت موقت بود و ممکن بود اعتراضات او رابطه‌اش با بازرگان را تیره کند ولی با تمام توان به این اعدام‌ها اعتراض می‌کرد.

شیرین عبادی یکی دیگر از مشخصه‌های آقای لاهیجی را مرزگذاری او بین سیاست و حقوق بشر دانست و تاکید کرد که دکتر لاهیجی هیچگاه عضو هیچ گروه و حزب سیاسی نشد و همه انسانها را تنها با دید حقوق بشری نگاه کرد.

خانم عبادی در پایان سخنانش از دکتر لاهیجی به خاطر تمام کارهایی که تا کنون انجام داده تشکر کرد.

کار فعال حقوق بشر، تغییر حکومت نیست، تحول حقوقی است

دیدن عکس دکتر مصدق در کنار دو وکیل نظامی در دادگاهی با قضات نظامی، راه عبدالکریم لاهیجی ۱۲ ساله را برای تمام زندگیش مشخص کرد. او با انتخاب رشته حقوق تصمیم گرفت ساختار حقوقی کشورش را متحول کند.

دکتر لاهیجی در مراسم بزرگداشتش گفت یک بار در یک مراسم کسی از او پرسیده اگر رژیم ایران عوض شود شما دیگر چه فعالیتی می‌کنید؟ او در پاسخ گفته: «کار فعال حقوق بشر، براندازی و تغییر رژیم نیست، ایجاد تحول حقوقی است و این کاری است که من همواره و در هر رژیمی انجام خواهم داد».

آقای لاهیجی از سختی‌هایی گفت که در این راه کشیده؛ زندان، تعقیب، تهدید و بعد اجبار به ترک وطن. اما به گفته خودش یک بار یک روزنامه‌نگار به او می گوید به شما حسادت می‌کنم چون شبها راحت می‌خوابید.

دکتر لاهیجی گفت: «آن روزنامه‌نگار واقعیت را گفت. وقتی دوستان به من گفتند می‌خواهند چنین کاری کنند و برای من بزرگداشت بگیرند، من گفتم برای من خیلی پرقدر و ارج است ولی این کار را نکنید، من انتظار ندارم برای اینکه من اجرم را گرفته‌ام؛ همین که شبها راحت می‌خوابم».

آرزوی دکتر لاهیجی برای کشور آلمان

عبدالکریم لاهیجی در بخش دیگری از برنامه برای تشکر از شهردار هانوفر که قصد ترک مراسم را داشت پشت تریبون رفت. وی ضمن تشکر از شهردار هانوفر به خاطر حضور در این مراسم، به جمله‌ای که فدراسیون بین المللی جوامع حقوق بشر به عنوان شعارش انتخاب کرده اشاره کرد: "چشمانت را باز نگه دار".

وی ادامه داد که با پیروی از همین شعار و برای اینکه نشان دهد مسئله حقوق بشر در آلمان هم برایش اهمیت دارد، آرزومند روزی است که هر کودکی که در آلمان متولد می شود صرف نظر از ملیت پدر و مادرش بتواند تابعیت آلمان را بگیرد.

پیام دیگران

دایان علایی نماینده جامعه بهاییان با قدردانی از زحمات دکتر لاهیجی برای بهاییان او را اولین کسی دانست که به طور علنی درباره نقض حقوق بهاییان در ایران سخنرانی کرده است. این سخنرانی در دهه ۱۹۸۰ میلادی و در کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد انجام شده است؛ زمانی که به گفته خانم علایی هیچکس جرات نداشت از تضییع حقوق بهاییان ایران سخن بگوید.

حمید حمیدی فعال حقوق بشر مقیم هلند که ایده اولیه برگزاری این مراسم از او بوده، در سخنرانی خود گفت که طرح ایجاد نهاد "جایزه دکتر لاهیجی" را دارد که هرساله به یک فعال حقوق بشری اهدا شود. وی خود را "فرزند کوچک خانواده حقوق بشر" نامید که "پدرش عبدالکریم لاهیجی و مادرش شیرین عبادی" است.

پیام نسرین ستوده و محمد اولیایی فرد دو وکیل ایرانی برای این مراسم نیز توسط افروز مغزی قرائت شد. هادی قائمی سخنگوی کمپین بین المللی حقوق بشر نیز پیامی ویدیویی برای این مراسم فرستاده بود.

نماینده حزب دموکرات نیز پیام حزبش را که تقدیر از زحمات دکتر لاهیجی برای حقوق اقلیتها بود قرائت کرد.

دکتر عبدالکریم لاهیجی در پایان سخنرانی خود در این مراسم، یادی از پدرش کرد که از پنج سالگی معلم او بوده و درس هر روز را با غزلی از حافظ شروع می کرده است. آقای لاهیجی سخنانش را با بیتی از یکی از این غزلیات که به نظر او بایستی سرمشق تلاشگران حقوق بشر باشد به پایان برد:

نازپرورد تنعم نبرد راه به دوست
عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد